خاورمیانه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مناطق جهان، همیشه کانون توجه در مباحث سیاسی، اجتماعی و مذهبی بوده است. در این منطقه، جنگ‌ها، بحران‌های اقتصادی و تنش‌های مذهبی و سیاسی به‌طور مداوم در حال وقوع هستند و این شرایط باعث شده تا برخی از مفاهیم مذهبی و پیش‌بینی‌های تاریخی همچون «آخرالزمان» و «مهدویت» بیش از پیش در ذهن مردم و نخبگان منطقه نقش داشته باشند. این پیش‌بینی‌ها، که ریشه در متون مذهبی و تاریخ دارند، اغلب با شرایط بحرانی و پیچیده کنونی منطقه هم‌راستا می‌شوند و سؤالاتی را در مورد تأثیرات آن‌ها بر رفتار اجتماعی و سیاسی مردم ایجاد می‌کنند.
از یک سو، آموزه‌های مذهبی و فرهنگی در جوامع مختلف خاورمیانه، به‌ویژه در اسلام شیعی، نقش کلیدی در شکل‌دهی به باورهای مردم دارند. مفهوم مهدویت، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین مفاهیم مذهبی در جهان اسلام، به ظهور یک منجی در آینده و تغییرات بنیادی در جهان اشاره دارد. بسیاری از پیروان این مکتب به این باورند که در زمان‌های بحرانی، امام مهدی (عج) به‌عنوان یک نجات‌دهنده بشریت خواهد آمد. این باور به‌ویژه در شرایطی که بحران‌ها و درگیری‌ها به‌شدت در حال افزایش هستند، تقویت می‌شود و به‌نظر می‌رسد که این پیش‌بینی‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر نحوه برخورد مردم با مشکلات و بحران‌های روزمره تأثیرگذار باشند.
از سوی دیگر، بحران‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه نیز همواره در کنار این پیش‌بینی‌ها قرار گرفته‌اند. جنگ‌ها و تنش‌ها در کشورهای مختلف منطقه، نظیر سوریه، یمن و عراق، و همچنین تنش‌های سیاسی میان کشورهایی مانند ایران و اسرائیل، باعث شده‌اند که برخی افراد و گروه‌ها به این پیش‌بینی‌ها و مفاهیم دینی به‌عنوان نشانه‌هایی از وقوع تغییرات بزرگ نگاه کنند. این پیش‌بینی‌ها نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در سطح اجتماعی و حتی سیاسی نیز مطرح و گاه به ابزارهایی برای تقویت ایدئولوژی‌ها و توجیه بحران‌ها تبدیل می‌شوند.
در این مصاحبه، ما قصد داریم به تحلیل و بررسی ابعاد مختلف این پیش‌بینی‌ها بپردازیم و ارتباط آن‌ها با تحولات کنونی منطقه را از منظر اجتماعی، روان‌شناختی، و سیاسی مورد بررسی قرار دهیم. علاوه بر این، به نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در گسترش این باورها و تأثیر آن‌ها بر رفتار جمعی نیز خواهیم پرداخت. از دیگر سو، این پرسش نیز مطرح است که آیا این پیش‌بینی‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم بر سیاست‌ها و راهبردهای دولتی تأثیر بگذارند یا تنها به‌عنوان یک واکنش فرهنگی و مذهبی باقی خواهند ماند؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها و بررسی جنبه‌های مختلف این موضوع، با عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و پژوهشگر تحولات مذهبی و اجتماعی، به گفت‌وگو خواهیم پرداخت تا از دیدگاه وی درباره این مسائل مهم بشنویم.
*تلاقی افول قدرت‌های جهانی با طلوع گفتمان اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی جوادی در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به فضای التهابی کنونی منطقه غرب آسیا و جهان، به تحلیل تحولات بنیادین قدرت در نظام بین‌الملل پرداخت و عنوان کرد: امروز ما شاهد افول کامل بلوک شرق هستیم و نشانه‌های افول بلوک غرب نیز آشکار شده. با افول این دو قدرت جهانی، بروز و ظهور قدرتی جدید در سطح منطقه‌ای و حتی بین‌المللی در حال شکل‌گیری است؛ قدرتی که پرچمداری آن با اسلام است و جمهوری اسلامی ایران نماینده این جریان شده است.
وی با بیان اینکه شرایط کنونی جهان زمینه‌ساز انتظار برای وقوع یک تحول عظیم و سرنوشت‌ساز شده، افزود: در چنین شرایطی، مردم جهان ناخودآگاه منتظر وقوع یک رخداد عظیم هستند؛ رخدادی که در بطن متون دینی از آن یاد شده و همگی بر ظهور یک منجی در آخرالزمان تأکید دارند.
*تقاطع واقعیت میدانی و آموزه‌های ادیان الهی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور تأکید کرد: در همه ادیان الهی اعم از یهودیت، مسیحیت و اسلام، مسئله ظهور یک منجی مشترک است. دین اسلام به‌عنوان خاتم ادیان، این موضوع را به‌روشنی بیان کرده. وقتی آموزه‌های دینی را در کنار آنچه در میدان واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی می‌گذرد، قرار می‌دهیم، این پرسش پیش می‌آید که آیا وقایع امروز منطقه، همان نشانه‌های آخرالزمان هستند یا نه؟
حجت‌الاسلام و المسلمین جوادی ادامه داد: تطبیق دادن وقایع عینی با روایات دینی، همواره با چالش همراه بوده، برخی ممکن است با عجله و سطحی‌نگری بخواهند هر رخداد را به یکی از علائم آخرالزمانی نسبت دهند؛ ازجمله خروج سفیانی، صیحه آسمانی یا فرو رفتن زمین در بَیدا. این در حالی است که بسیاری از این تطبیق‌ها فاقد مبنای عقلی و نقلی دقیق هستند.
*هشدار نسبت به تطبیق‌های ناپخته و تعیین وقت برای ظهور
وی با اشاره به خطرات تطبیق ناصحیح تحولات روز با روایات گفت: ما در روایات داریم که اگر کسی برای ظهور زمان تعیین کند، باید او را تکذیب کرد. این یعنی نباید با قطعیت بگوییم فلان شخص یا فلان واقعه مصداق یکی از علائم آخرالزمان است. این نوع تطبیق‌ها می‌تواند به انحراف در بینش دینی منجر شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور در ادامه تصریح کرد: وقایع امروز، هم جبهه حق و هم جبهه باطل را به سمت قله‌های نهایی‌شان سوق می‌دهند؛ اما اینکه این قله‌ها چقدر فاصله دارند و چه زمانی به نقطه نهایی می‌رسند، مشخص نیست. وظیفه ما این است که با آمادگی فکری، اعتقادی و عملی، در مسیر یاری حق حرکت کنیم، نه اینکه گرفتار پیش‌بینی‌های بی‌پایه شویم.
حجت‌الاسلام و المسلمین جوادی در پاسخ به اینکه آیا پیش‌بینی‌های آخرالزمانی می‌توانند منجر به شکل‌گیری حرکت‌های اجتماعی و سیاسی شوند؟ توضیح داد: قطعاً این پیش‌بینی‌ها بی‌تأثیر نیستند اما تفاوت اصلی در نوع برداشت است. کسانی که به منابع اصیل و دقیق دینی رجوع می‌کنند، تحلیل‌هایی پخته‌تر دارند و رفتاری عاقلانه‌تر بروز می‌دهند.
وی سپس با بیان اینکه نگاه مراجع عظام تقلید به این قبیل مسائل همواره با احتیاط بوده، افزود: سطحی‌نگری باعث می‌شود که برخی افراد بیش از حد تحت تأثیر وقایع روز قرار گیرند. این افراد ممکن است به سرعت تغییر موضع دهند یا دچار تزلزل اعتقادی شوند. برای جلوگیری از این امر، باید بنای فکری خود را بر مبنای آیات قرآنی و آموزه‌های محکم وحی قرار دهیم.
این مدرس دانشگاه با اشاره به ناپایداری اوضاع جهان اظهار کرد: در شرایطی که ممکن است کسی شب، مؤمن باشد و صبح کافر، و بالعکس، سرعت تغییرات اجتماعی و سیاسی، ریزش‌ها و رویش‌های گسترده‌ای را به‌دنبال خواهد داشت. در این میدان پرآشوب، باید بر مبنای عقلانیت، ایمان راسخ و عمل صالح بایستیم و از سطحی‌نگری دوری کنیم.
*رسانه؛ ابزار هدایت یا انحراف؟
حجت‌الاسلام و المسلمین جوادی در پاسخ به پرسشی پیرامون نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در تعمیق یا انحراف باورهای دینی، گفت: رسانه‌ها اگر در پی جذابیت صرف و کسب دنبال‌کننده باشند، خودشان نیز به دام فراز و نشیب‌ها می‌افتند و جامعه را نیز از مسیر اصلی منحرف می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: اگر رسانه‌ها رسالت پیامبران را بر دوش گرفته و پیام را از سرچشمه‌های معرفتی ناب دریافت و با دقت انتقال دهند، می‌توانند به تثبیت و تعمیق ایمان عمومی کمک کنند. اما اگر نگاهشان سطحی باشد و صرفاً به‌دنبال بازنشر رویدادهای احساسی و هیجانی باشند، در واقع پیام‌آوران باطل خواهند بود.
پژوهشگر تحولات مذهبی و اجتماعی در پایان بیان کرد: رسانه‌ها باید همچون رسول اکرم (ص) در دریافت پیام، معصومانه عمل کنند و در انتقال آن نیز امانت‌دار باشند. تنها در این صورت است که می‌توانند در میدان آخرالزمانی، به جای ایجاد اضطراب و انحراف، موجب هدایت و بصیرت شوند.
*تحلیل دقیق و پرهیز از شتاب‌زدگی؛ الزامات مواجهه با پیش‌بینی‌های آخرالزمانی در بحران‌های امروز
در خاتمه باید گفت؛ در این وانفسای شلوغی اخبار و تطبیق‌های سطحی که بیشتر بدون بررسی دقیق صورت می‌گیرند، باید به‌خوبی توجه کنیم که دقت در تحلیل و پرهیز از عجله در پیش‌بینی‌های نادرست، نخستین الزام برای درک درست تحولات است. حجت‌الاسلام والمسلمین جوادی به‌طور هوشمندانه‌ای اشاره کرد که اگرچه شرایط کنونی منطقه و بحران‌های جهانی ممکن است برخی را به سمت تطبیق‌های ساده و شتاب‌زده بکشاند، اما این نوع تحلیل‌ها تنها به افزایش سردرگمی و درک غلط از واقعیت‌ها منجر می‌شود.
در چنین شرایطی، ضروری است که به منابع معتبر و آموزه‌های عمیق‌تر تکیه و از تعجیل در پیش‌بینی‌های قطعی پرهیز کنیم. تحلیل‌های رسانه‌ای و اجتماعی باید از سطحی‌نگری فاصله بگیرند و با توجه به تاریخ، منطق و دیدگاه‌های دینی و فلسفی، نقشه‌ای دقیق از مسیر آینده ترسیم کنند. با توجه به هشدارهای این کارشناس مسائل دینی، باید همگان آگاه باشیم که تطبیق سریع اخبار با روایات دینی، بدون در نظر گرفتن زمان، مکان و زمینه‌های واقعی، ممکن است نتایج معکوس به‌دنبال داشته باشد.
در نهایت، آنچه در این دوره حساس و پیچیده باید در نظر گرفت، تلاش برای آمادگی در برابر آینده‌ای است که همگان منتظر آن هستیم؛ اما این آمادگی فقط با تحلیل دقیق، تفکر منطقی و دوری از هیجان‌زدگی و تطبیق‌های زودهنگام حاصل خواهد شد. در این مسیر، گام نخست، پرهیز از ساده‌سازی واقعیت‌ها و توجه به پیچیدگی‌های موجود است.

سمیرا گمار