رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران مطرح کرد:
خام‌فروشی، گلوگاه توسعه صنعت معدن
تکمیل زنجیره ارزش؛ مسیر اشتغال پایدار و رشد واقعی صنعت کشور است/ در صادرات خام، فقط چند کارگر مشغول‌اند؛ اما در فولادسازی صدها نفر
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، به ضرورت پایان دادن به خام‌فروشی مواد معدنی و لزوم تکمیل زنجیره ارزش معادن تأکید کرد و با اشاره به ظرفیت‌های بالقوه کشور در این حوزه؛ ضعف سیاست‌گذاری، فرسودگی ماشین‌آلات و بی‌اعتمادی بخش خصوصی را از موانع اصلی توسعه این صنعت دانست و خواستار ورود جدی شرکت‌های دانش‌بنیان به فرآیند فرآوری و تولید شد.
ایران با در اختیار داشتن بیش از 70 نوع ماده معدنی شناسایی‌شده و رتبه‌های برتر جهانی از نظر تنوع و حجم ذخایر، یکی از کشورهای ثروتمند معدنی جهان به‌شمار می‌رود؛ منابعی گسترده از مس و سنگ‌آهن گرفته تا طلا، سرب، روی و حتی عناصر نادر خاکی که می‌توانند زیربنای توسعه صنعتی و اقتصادی کشور باشند. با این‌حال، بخش معدن در ایران باوجود این ظرفیت‌های چشمگیر، سال‌هاست با چالش‌هایی چون خام‌فروشی، نبود زیرساخت‌های مدرن، سیاست‌گذاری‌های ناپایدار، کم‌توجهی به فناوری و ضعف در جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی مواجه است. در این میان، موضوع «زنجیره ارزش» به‌عنوان یک راهبرد کلیدی برای عبور از خام‌فروشی و دستیابی به ارزش‌افزوده واقعی، بیش از پیش در کانون توجه کارشناسان قرار گرفته است. تکمیل این زنجیره نه‌تنها می‌تواند بهره‌وری معادن را به حداکثر برساند، بلکه با ایجاد اشتغال پایدار، افزایش درآمد ملی، توسعه صادرات غیرنفتی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی همراه خواهد بود.
برای واکاوی ابعاد مختلف این موضوع، به سراغ یکی از چهره‌های باسابقه و مؤثر صنعت و معدن کشور رفته‌ایم. رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، سال‌ها در متن تصمیم‌سازی‌های صنعتی و معدنی حضور داشته و اکنون با نگاهی آسیب‌شناسانه و مبتنی بر تجربه، از فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی بخش معدن می‌گوید. گفت‌وگویی که پیش‌رو دارید، نگاهی صریح، نقادانه و در عین حال راهگشا به وضعیت امروز معادن کشور و الزامات توسعه زنجیره ارزش در این بخش است.
تکمیل زنجیره ارزش معادن؛ گامی حیاتی برای پایان خام‌فروشی و جهش اقتصادی
سید عبدالوهاب سهل‌آبادی، در گفت‌وگویی تفصیلی با اشاره به اهمیت راهبردی زنجیره ارزش در حوزه معدن، تأکید کرد: ایران با وجود منابع غنی و متنوع معدنی، هنوز نتوانسته بهره‌برداری مطلوبی از این ظرفیت‌ها داشته باشد و بخش قابل‌توجهی از مواد معدنی کشور همچنان به‌صورت خام صادر می‌شود.
وی وضعیت فعلی معادن کشور را نماد فرصت‌هایی دانست که به‌خوبی از آن‌ها بهره‌برداری نشده و گفت: ایران از معدود کشورهایی است که در جدول مندلیف، تقریباً تمامی عناصر را در دل خود جای داده؛ از سنگ‌های فلزی و تزئینی گرفته تا مواد معدنی باارزش و کمیاب اما متأسفانه در سال‌های گذشته، آن‌گونه که باید و شاید به بهره‌وری کامل و تکمیل زنجیره تولید توجه نشده است.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، خام‌فروشی را یکی از آسیب‌های جدی در بخش معدن کشور دانست و با ذکر مثالی گفت: ما در سال‌های اخیر مقدار بسیاری سنگ‌آهن استخراج و صادر کرده‌ایم، بدون آنکه آن را به فولاد نهایی، میلگرد یا ورق‌های صنعتی تبدیل کنیم. این در حالی است که ارزش‌افزوده واقعی، نه در استخراج، بلکه در فرآوری و تولید محصول نهایی نهفته است.
سهل‌آبادی در ادامه به وضعیت صنعت سنگ کشور نیز پرداخت و افزود: در حال حاضر هزاران واحد سنگ‌بری در کشور فعال‌اند، اما واقعیت این است که بیشتر این واحدها از تجهیزات و ماشین‌آلات به‌روز بی‌بهره‌اند. بسیاری از خطوط تولید فرسوده‌اند و همین باعث شده تا نتوانند با استانداردهای جهانی رقابت کنند.
وی تصریح کرد: خوشبختانه امروز بخش قابل‌توجهی از ماشین‌آلات فرآوری سنگ در داخل کشور تولید می‌شود. اگر این ظرفیت را تقویت کنیم و در اختیار واحدهای سنگ‌بری قرار دهیم، می‌توانیم هم در اشتغال‌زایی گام مؤثری برداریم و کیفیت محصولاتمان را بهبود دهیم.
رئیس هیئت‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: تکمیل زنجیره ارزش، نه‌تنها خام‌فروشی را کاهش می‌دهد، بلکه منجر به درآمدزایی پایدار و توسعه اقتصادی منطقه‌ای می‌شود. این فرآیند همچنین به کشور کمک می‌کند تا جایگاه واقعی خود را در بازارهای جهانی پیدا کند.
سهل‌آبادی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شرایط اقتصادی و زیرساختی کشور گفت: در شرایطی که با ناترازی انرژی، کمبود آب و هزینه‌های بالای تولید روبه‌رو هستیم، باید نهایت دقت را در کیفیت و کمیت محصولات معدنی به‌کار گیریم. تولید با کیفیت پایین در چنین شرایطی نه‌تنها بازار صادراتی ما را تهدید، بلکه بازار داخلی را هم آسیب‌پذیر می‌کند.
وی تأکید کرد: توسعه زنجیره ارزش تنها محدود به مسائل اقتصادی نیست، بلکه در بلندمدت تأثیرات مثبت زیست‌محیطی نیز دارد. فرآوری اصولی مواد معدنی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌تواند از تخریب منابع طبیعی و فشار بر محیط زیست جلوگیری کند.
ماشین‌آلات فرسوده یکی از گلوگاه‌های ناکارآمدی در صنعت معدن است
در ادامه این گفت‌وگو، رئیس تشکل‌های صنفی بخش معدن ایران به بررسی چالش‌های موجود بر سر راه تکمیل زنجیره ارزش پرداخت و سیاست‌گذاری‌های ناپایدار، نبود حمایت کافی دولت، نبود ماشین‌آلات نوین و دشواری‌های صادرات در شرایط تحریم را ازجمله موانع اصلی در این مسیر برشمرد.
توسعه زنجیره ارزش در معادن؛ از اشتغال‌زایی تا درآمد پایدار ملی
سهل‌آبادی، با اشاره به اهمیت اشتغال‌زایی و سودآوری ناشی از فرآوری مواد معدنی، خاطرنشان کرد: خام‌فروشی نه‌تنها باعث هدررفت منابع طبیعی کشور می‌شود، بلکه فرصت‌های فراوان اقتصادی را نیز از میان می‌برد.
وی در این باره توضیح داد: فرض کنید صادرات مواد خام معدنی تنها به کار چند کارگر نیاز دارد، اما وقتی همین مواد وارد چرخه فرآوری و تولید شده و به محصولات نهایی نظیر فولاد، ورق یا محصولات نوردشده، تبدیل می‌شوند، میزان اشتغال چندین برابر افزایش می‌یابد. به‌عنوان نمونه، در کارخانه فولاد مبارکه، صدها نیروی انسانی در فرایندهای مختلف مشغول به کار هستند و این مجموعه توانسته سالیانه سود قابل توجهی را عاید کشور کند.
فعال برجسته بخش معدن و صنعت ایران این موضوع را بدیهی و روشن توصیف کرد و افزود: اگر ما به جای خام‌فروشی، به سمت توسعه تحقیق و پژوهش برویم، تولیدات خود را به ارزش واقعی نزدیک و زنجیره تبدیل مواد اولیه به محصولات نهایی را در داخل کشور تکمیل کنیم، قطعاً هم سود اقتصادی و هم اشتغال، چند برابر خواهد شد.
اگر فرهنگ اعتماد به سرمایه‌گذاری خصوصی شکل نگیرد، توسعه ممکن نیست
سهل‌آبادی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان با مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان، زنجیره ارزش معادن را توسعه داد؟ تصریح کرد: نخست باید فرهنگ سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی تقویت شود. این اتفاق زمانی ممکن است که بخش خصوصی احساس امنیت و اطمینان کند.
وی با ابراز نگرانی نسبت به برخی اقدامات در سطح وزارتخانه‌ها بیان کرد: متأسفانه برخی تصمیم‌گیری‌ها در نهادهای دولتی، اعتماد و امنیت روانی را از سرمایه‌گذاران گرفته و باعث شده بخش خصوصی برای ورود به پروژه‌های بلندمدت مردد باشد. این روند باید اصلاح شود.
رئیس اتاق‌های بازرگانی و صنایع ایران در حوزه معدن در پایان گفت‌وگو، با تأکید بر ضرورت حمایت واقعی از بخش خصوصی، به‌ویژه فعالان حوزه‌های دانش‌بنیان، خاطرنشان کرد: آینده معدن‌کاری موفق در کشور، در گروی پیوند عمیق میان صنعت، دانش و سرمایه است.
معدن، گنجی که در خام‌فروشی گم شده است
آنچه از دل این گفت‌وگو برمی‌آید، تصویری روشن اما نگران‌کننده از حال و روز بخش معدن در ایران است؛ بخشی که با وجود مزیت‌های خدادادی و ظرفیت‌های عظیم زیرزمینی، هنوز نتوانسته جایگاه شایسته خود را در اقتصاد ملی پیدا کند. پاشنه آشیل این وضعیت، همان‌طور که بارها گفته شده، استمرار خام‌فروشی و ناتوانی در تکمیل زنجیره ارزش است؛ چرخه‌ای که اگر به‌درستی شکل بگیرد، می‌تواند نه‌تنها اشتغال و ارزش‌افزوده بالا ایجاد کند، بلکه ایران را در جایگاه رقابت‌پذیرتری در بازار جهانی مواد معدنی قرار دهد اما مسئله فقط اقتصادی نیست. در دنیای امروز، معدن‌کاری پایدار، رابطه‌ای مستقیم با محیط‌زیست، فناوری و عدالت اجتماعی دارد. در حالی که ما هنوز با ماشین‌آلات فرسوده، سیاست‌گذاری‌های مقطعی و بی‌ثبات و بی‌اعتمادی بخش خصوصی نسبت به آینده سرمایه‌گذاری، دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. خلأ میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی، واقعی و مضر است؛ شکافی که اگر ترمیم نشود، فرصت‌های سرمایه‌گذاری از دست و منابع هدر می‌روند و توسعه به تعویق می‌افتد. راه‌حل، نه در شعار که در اقدام است. ایران نیازمند اراده‌ای ملی برای بازنگری در سیاست‌های معدنی، کاهش تمرکز دولتی، تسهیل ورود دانش‌بنیان‌ها و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است. آنچه مسلم است، معدن باید از یک بخش صرفاً منبع‌محور، به یک پیشران فناورانه، اشتغال‌زا و صادرات‌محور تبدیل شود. اگر قرار است اقتصاد ایران، عبور از نفت را تجربه کند، راه آن شاید از دل همین سنگ‌ها و فلزات بگذرد؛ البته اگر «ارزش» را در عمق آن‌ها جست‌وجو کنیم، نه فقط در وزنشان.
شناسه خبر 94461
