سپهرغرب، گروه خانواده - آذین رضایی: عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان با بیان اینکه فرزندآوری باید با برنامه و خواسته صورت گیرد، گفت: فرزندآوری شرایط و مقدماتی را می‌طلبد که زوجین باید آن را فراهم آورند در غیر این صورت تولد فرزند نه‌تنها موجب استحکام خانواده نخواهد شد بلکه بر مشکلات خانواده افزوده و موجب متلاشی شدن خانواده می‌شود.
به دنیا آمدن یک نوزاد می‌تواند تغییراتی را در یک خانواده ایجاد کند؛ والدین معمولاً از قبل انرژی زیادی را صرف آمادگی برای این اتفاق می‌کنند ولی بعدازاینکه نوزاد به دنیا می‌آید، بیشتر توجه‌ها صرف مراقبت از او می‌شود که این می‌تواند برای دیگر کودکان خانواده کمی سخت باشد؛ حسادت خواهر و برادرها نسبت به نوزاد یک احساس معمول است و آن‌ها اغلب به تغییرات جدید با بدرفتاری و سرپیچی از والدین واکنش نشان می‌دهند، اما پدر و مادر می‌توانند کودکان خود را در طول بارداری برای این تغییرات آماده کنند.
صحبت کردن درباره بارداری به شکلی که بچه‌ها بفهمند، انجام برخی کارها و دادن نقش کوچکی به کودکان برای شروع مراقبت از یک عضو جدید می‌تواند همه‌چیز را آسان‌تر کند؛ کودک در دو سال اول زندگی خود یاد می‌گیرد که خانه جای امن و زیبایی است و اگر نیازهایش را به والدین بفهماند، آن‌ها از او مراقبت می‌کنند.
اما بالاخره زمانی در دوره نوپایی کودک فرامی‌رسد که لازم است او معنای صبر را بفهمد، صبر کردن و منتظر ماندن برای کودک به معنای تأخیر در پاسخ به نیازهایش و فهمیدن این موضوع است که اعضای دیگری نیز در خانواده وجود دارند که به اندازه او مهم هستند.
تجربه‌های کمی در زندگی یک کودک وجود دارد که به اندازه تولد یک خواهر یا برادر روی او تأثیر بگذارد، وجود یک برادر یا خواهر می‌تواند به کودک بفهماند که منتظر ماندن و تقسیم کردن چه معنایی دارد و به او درکی از استقلال فردی می‌دهد؛ همچنین چگونگی کنار آمدن کودک با خواهر یا برادرش، الگوی کنار آمدن او با دیگران را نیز پایه‌گذاری خواهد کرد.
خانواده یک جای کوچک ولی مهم برای شروع یادگیری روابط اجتماعی سالم است و هدایت کودک در طول این مرحله‌، او را برای موانع دیگری آماده می‌کند که در آینده بیرون از خانه تجربه خواهد کرد و در طول این تجربه لازم است والدین این فکر را در ذهن کودک تقویت کنند که هر اتفاقی بیفتد، همیشه او را حمایت کرده و دوستش خواهند داشت.
اما آماده شدن خانواده برای ورود فرزند جدید و فراهم کردن زمینه‌هایی به این منظور قطعاً نیازمند راهکارهایی است که خانواده‌ها باید مهارت لازم را در این خصوص کسب کرده و این مهم باید قبل از فرزندآوری و حتی در مواردی بعد از چندین‌بار فرزندآوری نیز امری ضروری است و به این منظور با عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان گفت‌و‌گو کردیم.
نصرالله عرفانی با بیان اینکه زوجیت در نظام آفرینش الهی مبنای تشکیل خانواده است، اظهار کرد: خانواده گروهی متشکل از پدر، مادر و فرزندان است که با هم در ارتباط هستند، فرهنگ مشترکی را پدید آورده و در واحد خاصی زندگی می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه خانواده همچون هر واحد اجتماعی دیگر برای بقا و تکامل خود باید هدف‌گذاری کرده و برای دستیابی به این اهداف کارکردهایی را به اجرا بگذارند، گفت: در این راستا یکی از عمده‌ترین کارکردهای خانواده فرزندآوری است.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: فرزندآوری شرایط و مقدماتی را می‌طلبد که زوجین باید آن را فراهم آورند که در غیر این صورت تولد فرزند نه‌تنها موجب استحکام خانواده نخواهد شد بلکه بر مشکلات خانواده افزوده و موجب متلاشی شدن خانواده می‌شود.
عرفانی به نکاتی در خصوص فراهم کردن شرایط و مقدمات فرزندآوری اشاره کرد و افزود: زوجین باید دارای پایگاه اجتماعی مناسب با نقش خود بوده و به‌عنوان خانه‌دار یا شاغل در حیاط اجتماعی فعال باشند.
وی برخورداری زوجین از توان اقتصادی لازم برای اداره زندگی و تأمین حداقل‌ها را از دیگر شرایط و مقدمات فرزندآوری برشمرد و تصریح کرد: زوجین باید از توان روانی و جسمانی لازم نیز برخوردار باشند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان ادامه داد: توصیه می‌شود پس از قصد فرزندآوری، خانم‌ها توسط متخصص زنان و آقایان توسط متخصصین اورولوژی مورد معاینه و در صورت لزوم مورد مداخله و درمان قرار گیرند تا پس از حصول اطمینان از سلامت جسمانی مبادرت به فرزندآوری کنند.
عرفانی با بیان اینکه لازم است زوجین برای آگاهی از سطح سلامت روانی توسط متخصصین روان‌شناسی مشاوره دریافت کنند، خاطرنشان کرد: با این اقدام از لحاظ روانی برای فرزندآوری آماده خواهند شد.
وی سن مناسب فرزندآوری برای خانم‌ها را 21 تا 29 سالگی عنوان کرد و یادآور شد: تحقیقات بسیاری نشان داده است در سنین پایین، نارسی و در سنین بالا فرسودگی سیستم باروری زنان، شرایط مناسبی برای بارداری فراهم نمی‌‌آورد و فرزندآوری با مخاطراتی مواجه خواهد شد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: سن مناسب برای فرزندآوری آقایان نیز 25 تا 40 سال است چراکه قبل از آن به دلیل ناپختگی روان‌شناسی شخصیت و پس‌ازآن به دلیل ایجاد فاصله زیاد بین سن پدر و فرزند روابط حسنه والد فرزندی شکل نخواهد گرفت.
عرفانی فاصله بین فرزندآوری‌ها و فاصله‌گذاری مناسب را دیگر مورد مهم در این خصوص دانست و گفت: میانگین سه سال برای فاصله‌گذاری مناسب فرزندآوری پیشنهاد شده است چراکه کمتر از سه سال به دلیل داشتن فرزند کوچک و لزوم مراقبت از او قطعاً با دشواری‌هایی همراه بوده و بیش از سه سال نیز باعث می‌شود فرزندان همبازی‌های مناسبی برای یکدیگر نبوده و توصیه نمی‌شود.
وی با تأکید بر اینکه تعداد فرزندان نیز در موضوع فرزندآوری مهم است، بیان کرد: متأسفانه امروزه به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، شاهد تک‌فرزندی در بین خانواده‌ها هستیم که این پدیده حتماً مخاطراتی در سطح فردی و اجتماعی در پی خواهد داشت.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان افزود: آسیب‌های تک‌فرزندی در سطح فردی، رشد شخصیت متوقع و حساس و در سطح اجتماعی کاهش رشد جمعیت و نیروی انسانی کارآمد مثال‌زدنی است؛ ازاین‌رو به داشتن تعداد فرزندان بیشتر توصیه می‌شود تا فرزندان در دوران کودکی همبازی‌های خوبی برای یکدیگر بوده و در بزرگ‌سالی یکدیگر را حمایت کرده و پشتیبان یکدیگر باشند.
عرفانی با بیان اینکه فرزندآوری باید با برنامه و خواسته صورت گیرد، تصریح کرد: باید مادر در دوران بارداری توسط یک فرد متخصص به‌ویژه پزشک زنان زیر نظر و مورد معاینه باشد؛ در دوران بارداری، آقایان باید همراهی لازم را داشته و محیطی عاری از استرس و همراه با آرامش برای خانواده و همسر خود فراهم کرده و در انجام امور منزل بیش‌ازپیش مشارکت داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه پس از تولد فرزند به دلیل تغییرات هورمونی در خانم‌ها، آقایان باید به این تغییرات آگاه بوده و رعایت حال او را کنند، ادامه داد: با پرستاری و همدلی باید زمینه آرامش روانی و آسایش جسمانی همسر را فراهم آورند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نوزادی که تازه متولد شده نیازمند مراقبت 24 ساعته و لحظه‌ای بوده و این کار صرفاً به‌تنهایی از عهده مادر خارج است و نیاز به مشارکت همسر دارد که در این خصوص ایفاگر نقش والدینی خود باشند.
عرفانی با بیان اینکه پدر و مادری که قصد فرزندآوری دارند شاید به حد کافی با این مقوله آشنا نبوده و اطلاعات لازم علمی را کسب نکرده باشند، یادآور شد: درصورتی‌که زوجین با کمترین اطلاعات علمی با پدیده فرزندآوری مواجه شوند طبیعتاً دچار استرس و اضطراب شده و در این شرایط نتوانند کاری را به‌درستی به انجام دهند و این موضوع می‌تواند زمینه اختلاف‌نظر، مشاجره، درگیری و در نهایت متارکه را برای زوجین فراهم کند.
وی اظهار کرد: توصیه می‌شود برای امر پر ارزشی همچون فرزندآوری زوجین علاوه بر مراجعه به پزشک متخصص زنان و اورولوژی، با مراجعه به روان‌شناسان اطلاعات لازم برای فرزندآوری را کسب کنند تا بتوانند با آمادگی بیشتر پذیرای تولد فرزندی در خانواده بوده و در انجام وظایف پدر و مادری ایفاگر نقش خود باشند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور همدان گفت: برخی والدین تصور می‌کنند چون چندین‌بار دارای فرزند شده‌اند نیاز به کسب اطلاعاتی در این زمینه نیست و حتی خود می‌توانند دیگران را راهنمایی کنند؛ اینکه تجارب دیگران می‌تواند راهنما باشد دلیل نمی‌شود که خود را از کسب اطلاعات جدید محروم کنند و ضرورت دارد با مشاوره به روان‌شناس اطلاعات خود را به روز کرده و از یافته‌های جدید در این خصوص آگاه شوند.
عرفانی با تأکید بر اینکه خانواده‌ای که دارای یک فرزند بوده، تولد فرزند دوم برای فرزند اول ایجاد مخاطره می‌کند، بیان کرد: فرزند اول فکر می‌کند ازاین‌پس مهر و محبت والدین از وی دریغ شده و متوجه فرزند تازه متولد شده خواهد بود که برخورد با این پدیده نیازمند دریافت اطلاعات علمی دارد که روانشناسان در این خصوص می‌توانند حامی والدین در برخوردهای تربیتی در این زمینه باشند.
وی در پایان یادآور شد: توصیه این است که قبل از فرزندآوری و در هر نوبت از فرزندآوری همچنان که مراجعه به پزشک متخصص و زیر نظر بودن ضروری است، دریافت اطلاعات جدید علمی از یک روان‌شناس نیز از قوت و ضرورت بالایی برخوردار است.
با تربیت درست، بچه‌ها یاد می‌گیرند که خواهر یا برادری که بعد از آن‌ها به دنیا می‌آید را دوست داشته باشند، اما به معنای آن نیست که هیچ‌وقت مشکلی وجود نخواهد داشت، هر بچه‌ای در مرحله‌ای از مواجهه با خواهر یا برادر کوچکش ممکن است تحریک شده و واکنش نشان دهد، باید به فرزند کمک کرد جایگاه خود را در خانواده بداند تا اوقات شاد، بسیار بیشتر از زمان‌های تنش‌زا باشد.
برای آمادگی کودک بزرگ‌تر بهتر است از دوران بارداری در مورد ورود یک برادر یا خواهر جدید با او صحبت کرد، چراکه کودکان به هر حال در مرحله‌ای از دوره بارداری متوجه می‌شوند که چیزی تغییر کرده است و تغییر برای یک کودک ناراحت‌کننده است، اما با توضیح اتفاقی که قرار است بیفتد نگرانی او کاهش می‌یابد.
اما خود خانواده نیز باید مهارت‌هایی را برای فرزندآوری مد نظر قرار دهند که به این منظور در کنار مراجعه به پزشکان متخصص استفاده از یک مشاوره نیز ضروری است تا اطلاعات خود را متناسب با موضوع پیش‌آمده به‌روز کنند.