صنایع‌دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به ضرورت‌های مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است. انسان‌ها با توجه به خصوصیات فردی و نوع نیازهایشان، همواره در ستیزی دائمی با طبیعت به سر برده و با فعال نمودن ذوق، اندیشه و احساس، در صدد تغییر دادن و تصرف در ساخت طبیعت برآمده‌اند تا به جبران کمبودها و هر آنچه هستی آن‌ها را از داشتن آن محروم کرده دست یابند. صنایع‌دستی تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهر تمدن انسان‌های هر جامعه در گذر تاریخ است. در استان لرستان صنایع‌دستی ثمره دست‌هایی است که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود آن را بر تار و پود گلیم و جاجیم نمود داده‌اند و یا با تلنگرهای چکش آن را حک می‌کنند.

ازنظر اجتماعی و فرهنگی، صنایع‌دستی لرستان با توجه به پیشینه تاریخی غنی و تنوع قومیت‌ها، در سه نوع متمایز عشایری، روستایی و شهری شکل گرفته‌اند. بیشتر تولیدات صنایع‌دستی عشایری به مصرف خانوار می‌رسد و کمتر به بازار عرضه می‌شود. انواع صنایع‌دستی عشایر لرستان عبارت‌اند از: سیاه‌چادر، قالی و گلیم، هور، هور اسبو و صنایع‌دستی روستایی را قالی، گلیم، رنگرزی و جاجیم‌بافی را تشکیل می‌دهند.

ازجمله رشته‌های رایج و فعال صنایع‌دستی استان لرستان می‌توان به گلیم‌بافی، فرش‌بافی، جاجیم‌بافی، منبت چوب، ماشته‌بافی، مشبک چوب، معرق چوب، صنایع‌دستی تکمیلی و تلفیقی، مشبک فلز، تذهیب، طراحی سنتی، نقاشی ایرانی (مینیاتور)، سفالگری، قلاب‌بافی، مکرومه‌بافی، خراطی چوب، عروسک محلی، ورشو سازی، قلم‌زنی، خوشنویسی، گیوه‌دوزی، نقاشی روی شیشه، آجیده‌بافی، ساز سازی، مسگری، شمع‌سازی، گل‌های تزئینی، هویه‌کاری روی پارچه، تابلوهای سه‌بعدی، حجاری سنگ، سراجی سنتی، احجام سنتی فلزی، پیکره‌های چوبی، محرق (ساقه گندم)، گبه‌بافی، رنگرزی سنتی، تراش سنگ‌های نیمه قیمتی، قفل‌سازی، چاقوسازی، البسه محلی، نمدمالی، سرامیک، سرمه‌دوزی، قلاب‌بافی، نقاشی روی پارچه، نوار بافی، خاتم‌کاری، خوشنویسی روی چوب، چهل تیکه‌دوزی، آیینه‌کاری، طلا سازی، قاب‌سازی، سنگ‌کاری (تزئینات روی سفال) اشاره کرد.

سال گذشته بود که رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان لرستان، محمدرضا صفی‌خانی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان پیشتر گفته بود که از مجموع 23 هزار نفر بافندگان فرش استان، چهار هزار و 700 نفر بیمه شده‌اند. کمبود اعتبار و عدم فعالیت دائم در حوزه فرش‌بافی از اصلی‌ترین دلایل بیمه نشدن تعداد بیشتری از قالی‌بافان استان است.

اما بیمه قالی‌بافان شاید کمترین حمایت از آن‌ها در این روزها باشد، فرش دستباف لرستان ازجمله صنایع مغفول مانده‌ای است که اگرچه آوازه جهانی دارد اما وجود برخی کم‌توجهی‌ها موجب یخ زدن گل‌های فرش اصیل استان شده و رونق بیش‌ازپیش آن نیازمند حمایت متولیان امر است.

حال با این تفاسیر، در این نوشتار برآن شدیم تا پای صحبت‌های منوچهر ابراهیمی؛ رئیس اتحادیه فرش دست‌باف شهرستان نورآباد و رضا تجددفر؛ مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دست‌باف شکارگاه زاگرس لرستان بنشستیم و وضعیت تولید، فروش و صادرات این روزها در این خصوص را جویا شویم که در ادامه متن این گفت‌و‌گوها را می‌خوانید:

   عمرمان با شرایط تحریمی تمام شد

رئیس اتحادیه فرش دست‌باف شهرستان نورآباد در گفت‌و‌گو با خبرنگار حوزه صنایع‌دستی سپهرغرب با بیان اینکه این روزها در عرصه فرش دست‌باف در استان لرستان کار می‌کنیم، اما نه کاری دل‌چسب، عنوان کرد: بعد از سی سال که در این عرصه فعالیت دارم، نه می‌توانم آن را رها کنم و به سمت شغل دیگری بروم و نه می‌توانم آن را رها نکنم.

منوچهر ابراهیمی با تأکید بر اینکه به‌راستی، این روزها نه راه پس داریم و نه راه پیش ادامه داد: مشکلات ارتباطی کشورمان با دیگر کشورها موجب شده است که صادرات نداشته باشیم و عمرمان با شرایط تحریمی تمام شد و تا زمانی که این مسائل، خاتمه پیدا نکند به‌راستی وضعیت صادرات و فروش و البته تولید به همین منوال خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر، نخ و نقشه را می‌خریم، بافنده هم داریم اما به‌نحوی‌که واقعاً شایسته است، فروش نداریم.

رئیس اتحادیه فرش دست‌باف شهرستان نورآباد در ادامه صحبت‌های خود با تصریح بر اینکه این روزها بافندگان با زجر تولید و اشتغال‌زایی می‌کنند اما کار تولیدی آن‌ها به فروش نمی‌رود، اظهار کرد: در گذشته، تاجران فرش زمانی که فرش دست‌بافمان تنها 10 سانتی‌متر بافته شده بود، پول آن را کامل پرداخت می‌کردند اما حال، فرش‌های بافته‌شده زیادی داریم که خریداری برایشان پیدا نمی‌کنیم.

ابراهیمی با بیان اینکه این روزها تولیدمان کاهشی شده است، افزود: سال‌به‌سال میزان فروش و صادرات فرش‌های دست‌بافمان کم و کمتر می‌شود و این موضوع روی تولید هم اثر می‌گذارد.

وی با بیان اینکه این اتحادیه شهرستان نورآباد و روستای حومه آن را زیر پوشش دارد، اظهار کرد: تعداد دو هزار و 500 زیرمجموعه داریم که هم‌اکنون 500 نفر آن به‌صورت فعال با ما کار می‌کنند که همه آن‌ها نیز از بانوان هستند.

رئیس اتحادیه فرش دست‌باف شهرستان نورآباد خاطرنشان کرد: در گذشته، بیش از 500 متر تولید فرش دست‌باف داشتیم اما هم‌اکنون این میزان زیر 300 متر شده است.

ابراهیمی، به وضعیت گرانی‌های مواد اولیه نیز اشاره کرد و افزود: قیمت نقشه دو تا سه برابر شده، قیمت نخ و سایر مواد اولیه نیز همچنین اما در این گرانی مواد اولیه، فروش ما تغییر قیمت نداشته و به‌راستی برای تولیدکننده به‌صرفه نیست که در این عرصه کار کند.

وی به میزان صادرات فرش‌های دست‌باف در گذشته اشاره کرد و گفت: در گذشته، تاجر از اراک و تبریز و دیگر استان‌ها به نورآباد می‌آمد و فرش‌های ما را می‌خرید و آن‌ها را به آمریکا و هلند و آلمان صادر می‌کرد.

رئیس اتحادیه فرش دست‌باف شهرستان نورآباد در بخش پایانی این گفت‌و‌گو به نبود حمایت‌ها در این عرصه اشاره کرد و افزود: طرح برکت برای حمایت از تولیدکنندگان این عرصه مطرح شد اما آن را نیز مسئولان به هر کسی که دوست داشتند دادند و در نهایت، اعتباری که داده شده بود برگشت دادند بدین ترتیب، هیچ حمایتی از ما نشده است.

   تعاونی برتر ملی و واحد نمونه کشوری از مشکلات سر راه فرش دست‌باف می‌گوید

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دست‌باف شکارگاه زاگرس لرستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار حوزه صنایع‌دستی سپهرغرب با بیان اینکه این روزها نه‌تنها با گرانی مواد اولیه و تجهیزات کارمان روبرو هستیم، بلکه میزان فروش و صادرات نیز بسیار کاهشی شده است، اظهار کرد: ما مشکلی برای فروش نداریم اما بارها شنیده و مشاهده کرده‌ام که دیگر افرادی که در عرصه فرش دست‌باف فعالیت دارند، در تولید و فروش با مشکل روبرو هستند.

رضا تجددفر با بیان اینکه ما در شهرستان بروجرد فعالیت داریم، خاطرنشان کرد: این شهرستان، کم و کسری‌های زیادی در این زمینه دارد اما ما به لحاظ این‌که کارمان را صفر تا صد خودمان انجام می‌دهیم و تولید می‌کنیم، به مشکل برنخورده‌ایم.

وی ادامه داد: ما تعاون برتر ملی هستیم و به‌عنوان کارآفرین در سطح استان شناخته می‌شویم و واحد نمونه برتر کشوری هستیم که چند هزار نفری کار را پیش می‌بریم اما این روزها به‌راستی، گرانی مواد اولیه، گرانی وسایل، گرانی وسایل رنگ و غیره و همچنین مناسب نبودن بازار فروش ازجمله مسائلی است که موجب شده تا میزان تولیدمان نیز کاهشی باشد.

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دست‌باف شکارگاه زاگرس لرستان در ادامه این موضوع تصریح کرد: زمانی که تولید کنیم اما نتوانیم آن را بفروشیم، مجبوریم که میزان تولیدمان را کاهش دهیم بدین ترتیب، چند سال است که میزان تولید و فعالیتمان در عرصه فرش دست‌باف کم شده است.

تجددفر در بخش پایانی این گفت‌و‌گو به وضعیت صادرات فرش‌های دست‌باف تولیدی‌شان در گذشته اشاره‌ای کرد و گفت: در گذشته یک واسطه که از اقواممان بود در استان همدان داشتیم، فرش‌های تولیدی‌مان توسط وی به بازار بزرگ تهران و کشورهای دیگری چون آمریکا صادر می‌شد یعنی به‌نوعی کارهایمان با واسطه صادر می‌شد اما این روزها، میزان تولید، فروش و صادراتمان بسیار کاهشی شده است.

پیشینه کهن لرستان با پیدایش و شکل‌گیری بسیاری از صنایع‌دستی که هنوز برخی از آن‌ها همراه با تغییراتی چند، ساخته ‌و پرداخته می‌شوند، پیوندی ناگسستنی دارد اما گرانی مواد اولیه و نامناسب بودن بازار فروش و صادرات این روزها شرایط را برای قالی‌بافان و فعالان این عرصه در استان لرستان تنگ کرده است و دراین‌بین، دارهایی را می‌بینیم که به‌جای بالا رفتن در حال پایین آمدن هستند.

بدون شک یکی از راهکارهای حمایت از کالاهای داخلی فراهم نمودن زیرساخت‌ها برای ایجاد و یا بهبود تولیدات بومی یک منطقه است. تقویت صنایع بومی ضمن اینکه می‌تواند در توسعه و رونق تولید یک منطقه مؤثر واقع شود، می‌تواند سهم بالایی از اشتغال را ایجاد کرده و بسیاری از آسیب‌های ناشی از بیکاری را مرتفع نماید.

موضوعی که این روزها در سال «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها» مطرح است ایجاب می‌کند تا در مسیر تولید صنایع‌دستی به‌ویژه فرش دست‌باف که در دل خود هزاران بافنده پر از شوق و شور را دارد، قدمی مسئولانه برداشت و زمینه را نه‌تنها در این مسیر بلکه در مسیر فروش و صادرات هموار ساخت؛ چراکه دلسردی فعالان این عرصه تنها ضربه‌ای بر اشتغال و تولید صنایع‌دستی نمی‌زند بلکه تیشه‌ای خواهد بود بر ریشه فرهنگ و هویت ما که صدمات و لطمه‌های آن به‌راستی که جبران ناشدنی است.