جمهوری اسلامی ایران دارای هفت مرز مشترک با شمال عراق (اقلیم کردستان عراق) است که بیشتر به نام مرز کُردی شناخته می‌شود و از این تعداد دو مرز آن شامل باشماق و سیرانبند در استان کردستان واقع شده است.
دیگر مرزهای کُردی هم در استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و ایلام واقع است و افزون بر این، ایران چندین مرز دیگر هم با کشور عراق دارد که در استان‌هایی همچون خوزستان قرار دارد و از آن‌ها بیشتر به نام مرزهای عربی نام برده می‌شود.
حال در 9 ماهه سال جاری رویه صادرات در مرزهای کُردی ایران با عراق نسبت به مرزهای عربی روند کاهشی داشته است که به گفته کارشناسان حوزه گمرک یکی از دلایل این مسئله به کاهش حقوق گمرکی در مرزهای عربی برمی‌گردد ولی در مرزهای کشورمان با اقلیم کردستان عراق عوارض گمرکی کاهشی پیدا نکرده و همین هم باعث شده است صادرکنندگان بیشتر به سمت مرزهایی بروند که بیشترین سود را برای آن‌ها دارد.
  کاهش 22 درصدی صادرات در مرزهای کردستان
از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه یک میلیون و 240 هزار و 667 تن کالا به ارزش 613 میلیون و 218 هزار و 261 دلار از گمرک‌های سنندج، سیرانبند بانه و باشماق مریوان به خارج از کشور صادر شد.
این میزان صادرات انجام شده از گمرکات استان در 9 ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته هم از لحاظ وزنی و هم ارزشی، 22 درصد کاهش یافت و این روند در سال 1400 هم نسبت به 1399 کاهشی بوده است.
ناظر گمرکات کردستان که فعالیت در بسیاری از گمرکات کشور را در کارنامه کاری خود دارد، گفت: تقویت فعالیت‌های تجاری مستلزم برقراری ارتباط بیشتر بین تجار داخلی و خارجی و برپایی نمایشگاه‌ها بین طرفین است.
خلیل حیدری اضافه کرد: هنوز هم در مرزهای استان به روش‌های سنتی مبادلات تجاری انجام می‌شود که با تغییر و تحولات صورت گرفته، برای بهبود وضعیت تجاری باید به سمت استفاده از شیوه‌های نوین حرکت کنیم.
وی ادامه داد: وجود قوانین سختگیرانه در حوزه صادرات از دلایل مؤثر بر کاهش صادرات است که ما هم معتقدیم باید این رویه اصلاح و مشوق‌هایی برای صادرکنندگان در نظر گرفته شود.
یکی از کارشناسان حوزه گمرک گفت: سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای آنگونه باید و شاید برای ایجاد زیرساخت‌های مرزی در استان احساس وظیفه نمی‌کند. تنها در بخش ترانزیت به دلیل درآمدی که برای آن‌ها دارد کارهایی انجام دادند ولی در حوزه خدمات مربوط به صادرات و واردات عملکرد ضعیفی دارد.
  مهمترین دلایل کاهش صادرات
دلایل متعددی در کاهش روند صادرات دخیل است که بر اساس نظر فعالان اقتصادی استان، نوسانات ارز، رفع تعهدات ارزی و نبود مشوق‌های صادراتی ازجمله مهم‌ترین آن‌ها است.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی سنندج اظهار کرد: یکی از مشکلات تجار و صادرکنندگان استان که بارها آن را مطرح کرده‌ایم، بازگشت ارز حاصل از صادرات است.
سیدکمال حسینی با اشاره به اینکه اختلاف قیمت بین ارز نیمایی و آزاد و بازگشت ارز حاصل از صادرات با منطق اقتصادی همخوانی ندارد، افزود: هر کالایی که صادر می‌شود ارزش دلاری ناشی از آن باید به صادرکننده برگردد نه اینکه 30 درصد از ارزش صادرات انجام شده به نام تفاوت ارز نیما و آزاد پرداخت شود.
به گفته وی هرچند صادرکننده مشمول مالیات نیست ولی شیوه پیمان سپاری ارزی به نوعی دریافت مالیات از صادرکنندگان است و این یکی از عوامل اصلی در کاهش صادرات به شمار می‌رود.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی سنندج نبود مشوق صادراتی را از دیگر دلایل کاهش صادرات خواند و گفت: کشوری مانند ترکیه نه تنها مالیات از صادرات نمی‌گیرد بلکه مشوق‌هایی هم به صادرکنندگان ارائه می‌کند.
حسینی ادامه داد: معتقدم تنها راه برون‌رفت از مشکلات اقتصادی، رونق صادرات و تولید کالاهای صادرات محور است ولی متأسفانه سیاست‌های اقتصادی کشور و قوانین و مقررات موجود برخلاف این مهم است.
  سوءاستفاده از کارت‌های بازرگانی در مرزهای استان به حداقل رسیده است
برخی از تجار هم برای دور زدن شیوه پیمان‌سپاری ارزی و عدم پرداخت ارز حاصل از صادرات با کارت‌های بازرگانی خود اقدام به صادرات نمی‌کنند و از کارت‌های صوری به عبارتی، بیشتر از کارت‌هایی که متعلق به مرزنشینان است، استفاده می‌کنند.
فردی که شاید شغلی هم نداشته باشد ولی به‌واسطه مرزنشینی کارت بازرگانی در اختیار دارد و کارت او توسط تجار و بازرگانان مورد استفاده قرار می‌گیرد و اینگونه میلیاردها تومان صادرات به اسم او انجام و در قبال آن مبلغی به صاحب کارت داده می‌شود.
بسیاری از این افراد شناسایی شدند و مبلغ زیادی هم بابت بازنگرداندن ارز حاصل از صادرات بدهکار دولت شدند که توان بازپرداخت آن را هم نداشتند و این مشکل همچنان در بسیاری از مرزهای کشور وجود دارد هر چند رئیس اتاق بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی سنندج اعلام کرد با سخت‌تر کردن فرآیند صدور کارت بازرگانی و ورود پلیس امنیت اقتصادی و برگزاری دوره‌های آموزشی برای دارندگان کارت بازرگانی عرصه را بر سوءاستفاده‌کنندگان تنگ‌تر کرده‌ایم.
حسینی افزود: با انجام سختگیری‌ها و آموزش‌های داده شده تعداد کارت‌های صوری برای سواستفاده بازرگانان در استان بسیار کاهش یافته و همین منجر شده است این افراد برای صادرات کالاهای خود به سمت مرزهایی که دسترسی به این کارت‌ها در آن بیشتر است، کشیده شوند.
وی در پاسخ به اینکه اتاق بازرگانی به‌عنوان پارلمان بخش خصوصی در راستای بهبود روند صادرات و برقراری ارتباط بیشتر با تجار اقلیم کردستان عراق چه اقداماتی انجام داده است، گفت: یکی از برنامه‌های ما دعوت از هیئت تجاری از اقلیم کردستان عراق است که در سال جاری به دلیل مشکلات پیش آمده تاکنون موفق به اجرای آن نشده‌ایم.
  استمرار معضلی به نام تعدد بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در مسیر صادرات
یکی از فعالان حوزه تجارت در استان و از اعضای کمیسیون تسهیل تجارت اتاق بازرگانی سنندج نوسانات ارز و عدم ثبات قیمت را از دلایل کاهش صادرات از مرزهای استان در یکسال اخیر خواند و گفت: افزایش قیمت مواد اولیه و تعهدات بازگشت ارز حاصل از صادرات از دیگر عوامل مؤثر در کاهش صادرات است.
بختیار صالحی ادامه داد: عراقی‌ها تمایل دارند با ریال با تجار و بازرگانان ایرانی معامله کنند و سال‌ها است که مبادلات تجاری ما با ریال انجام می‌شود که به هر میزان ارزش این واحد پول کاهش یابد برای آن‌ها صرفه اقتصادی بیشتر و برای ما ارزش کمتری دارد.
وی اضافه کرد: واحدهای تولیدی مواد اولیه وارداتی خود را با دلار خریداری می‌کنند و همین در افزایش قیمت نهایی محصول تأثیرگذار است و هزینه صادرات را افزایش می‌دهد در نتیجه رقابت در بازار خارجی را هم اینگونه از دست می‌دهد.
این فعال حوزه تجارت در کردستان از دیگر دلایل مؤثر بر کاهش صادرات را تعدد بخش نامه‌ها و دستورالعمل‌ها دانست و یادآور شد: افزون بر این، ناهماهنگی در ابلاغ دستورالعمل‌ها هم به مشکلی برای تجار تبدیل شده است، به‌عنوان نمونه 24 آذرماه سال جاری به گمرکات استان ابلاغ شد که از 22 آذر ماه باید عوارض گمرکی از برخی محصولات کشاورزی صادراتی اخذ شود.
صالحی ادامه داد: صادرات میوه و تره‌بار لحظه‌ای و روزانه انجام می‌شود و وقتی دستورالعملی با تاخیر ابلاغ می‌شود مشکل از ما نیست و نباید هزینه آن را از تجار دریافت کنند.
وی یادآور شد: صادرکنندگان سال‌ها برای جذب مشتری در بازارهای خارجی تلاش می‌کنند ولی با صدور دستورالعمل و افزایش قیمت مواد اولیه تولیدات صادرات‌محور و بازگشت ارز حاصل از صادرات بسیاری از این مشتری‌ها را از دست می‌دهند.
این فعال حوزه تجارت در کردستان اظهار کرد: هرچند رغبت برای صادرات کالا به دلایل ذکر شده نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است ولی خوش بین به بهبود اوضاع و حرکت به سمت رشد و پیشرفت هستیم.
فعالان اقتصادی معتقدند در سخت‌ترین شرایط مانند جنگ و زلزله هم می‌توان صادرات انجام داد به شرطی که زیرساخت و قوانین و مقررات حمایت‌کننده آن وجود داشته باشد، بنابراین آنچه مورد انتظار و درخواست تجار و بازرگانان است تسهیل امور مربوط به صادرات و برداشتن موانع پیش روی آن‌ها و حمایت بیشتر است.
گمرکات استان کردستان با شعبه‌های فعال در سنندج، باشماق مریوان، سیرانبند بانه به فعالان اقتصادی خدمات گمرکی ارائه می‌کند.
گمرک سیرانبند و باشماق از مرزهای گمرکی فعال رسمی و بین‌المللی استان هستند و در زمینه صادرات، امور مسافری و مقدار قابل توجهی در بخش واردات فعال‌اند.