سپهرغرب، گروه خانواده: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی نگرش مردم به صندوق‌های بازنشستگی و ابعاد مختلف اصلاحات آن را مورد بررسی قرار داده است که نتایج حاصل از این گزارش حاکیست میانگین سن مناسب مردان برای بازنشستگی از نظر مردم 55 سالگی و برای زنان 48 سالگی برآورد شده است. همچنین 62.2 درصد از مردم «مستمری بازنشستگی» را به عنوان منبع درآمد خود در دوران سالمندی در نظر گرفته‌اند.

در ایران 18 صندوق بازنشستگی وجود دارد که در مجموع حدود 23.6 میلیون مشترک مستمری‌بگیر اصلی را تحت پوشش قرار داده‌اند؛ بر اساس آخرین آمار منتشر شده (سال 1399) حدود 17.9 میلیون نفر مشترک اصلی سازمان تأمین اجتماعی، حدود 2.5 میلیون نفر اصلی صندوق بازنشستگی کشور، حدود 1.5 میلیون نفر مشترک اصلی صندوق روستائیان و عشایر و 1.1 میلیون نفر مشترک اصلی صندوق تأمین اجتماعی نیروهای مسلح هستند. از تعداد مشترکان سایر صندوق‌های بازنشستگی دستگاهی اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما براساس آخرین آمارها در سال‌های اخیر، تعداد مشترکان آنها در مجموع حدود 700 هزار نفر تخمین زده می‌شود.

این درحالی است که نظام تامین اجتماعی و به طور خاص صندوق‌های بازنشستگی در ایران با مشکلات متکثر و البته پیچیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند که هر سه وجه تشکیل‌دهنده آن یعنی بیمه‌شده، کارفرما و دولت را درگیر و طی سالیان اخیر به دلیل وابستگی این صندوق‌ها به بودجه دولت ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است به‌گونه‌ای که ابلاغ سیاست‌های کلی تامین اجتماعی ابلاغی مقام معظم رهبری در فروردین ماه سال گذشته و نیز تاکید موکد ایشان در سیاست‌های برنامه هفتم توسعه بر استقرار نظام جامع تامین اجتماعی نشان از اهمیت ساماندهی این حوزه دارد.

براساس ارزیابی مطابق با بررسی‌های صورت گرفته توسط کمیسیون اجتماعی مجلس چالش‌های موجود در این حوزه در دو بخش «مدیریت و راهبری صندوق‌ها» و «چگونگی تأمین کسری منابع مالی این صندوق‌ها در سطح مدیریت کلان کشور» مطرح است.

در سال‌های اخیر، مشکلات و چالش‌های صندوق‌های بازنشستگی در کشور به یکی از چالش‌های جدی نظام حکمرانی تبدیل شده است، به طوری که بسیاری از کارشناسان و مـسئولان مربوطه نسبت به پیامدهای این بحران هشدار داده‌اند. تداوم وضعیت فعلی ممکن است برخی صندوق‌ها را با مشکل جدی مواجه کند. از این رو به نظر می‌رسد تدوین و اجرای اصلاحات بنیادین در نظام بازنشستگی کشور، امری اجتناب‌ناپذیر است. برای این منظور طرح‌ها و ایده‌های مختلفی از سوی کارشناسان و خبرگان این حوزه مطرح شده است.

اجرای طرح‌ها و ایده‌ها بدون در نظر گرفتن افکار عمومی و پیامدهای پیش‌بینی نشده، ممکن است چالش‌های جدی سیاسی، اجتماعی و امنیتی به دنبال داشته باشد.

در این گزارش که توسط دفتر افکارسنجی ملت با همکاری دفتر مطالعات بخش عمومی و دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی انجام شده است، نگرش مردم به صندوق‌های بازنشستگی و ابعاد مختلف اصلاحات آن مورد بررسی قرار گرفته است؛ داده‌های این گزارش از 17 تا 27 دی ماه سال 1401 گردآوری شده و جامعه آماری پیمایش، همه افراد 18 سال و بیشتر در کل کشور بوده‌اند؛ پیمایشی که تعداد 1200 پرسشنامه به صورت تلفنی و با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده متناسب با جمعیت گردآوری شده است.

 ضرورت بیمه بازنشستگی

براساس این یافته‌ها، از نظر 85.5 درصد لزوم داشتن بیمه بازنشستگی خیلی زیاد یا زیاد است، درحالی که 6.6 درصد ضرورت داشتن بیمه را کم یا خیلی کم عنوان کرده‌اند.

 سن مناسب برای بازنشستگی مردان و زنان از نظر مردم

میانگین سن مناسب مردان برای بازنشستگی از نظر مردم 55 سالگی و سن مناسب زنان 48 سالگی برآورد شده است. همچنین 62.2 درصد از مردم «مستمری بازنشستگی» را به عنوان منبع درآمد خود در دوران سالمندی در نظر گرفته‌اند. 16.7 درصد نیز «درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در ملک و بازار» را در نظر دارند. 24.4 درصد هم گفته‌اند هیچ منبع درآمدی را برای دوران سالمندی خود در نظر نگرفته‌اند.

وضعیت مالی صندوق‌های بازنشستگی

از نظر 31.8 درصد از مردم وضعیت صندوق‌های بازنشستگی از لحاظ مالی خوب یا بسیار خوب است؛ در حالیکه 22.3 درصد وضعیت را بد و 25.6 درصد آن را بحرانی می‌دانند. 23.7 درصد از آنها علت این وضع بد و بحرانی را مدیریت ناکارآمد صندوق‌ها، 22 درصد فساد مالی، 20.4 درصد بی‌ثباتی اقتصادی در کشور، 19 درصد عملکرد نامناسب دولت و 4.4 رصد افزایش تعداد بازنشستگان می‌دانند.

 تمایل بازنشستگان به ادامه اشتغال در صورت نبود محدودیت سنی

بیش از نیمی از بازنشستگان (53.2 درصد) اذعان کرده‌اند که اگر در زمان بازنشستگی خود محدودیتی برای سن وجود نداشت، مایل به ادامه اشتغال بودند، اما 40.3 درصد از آنها تمایلی به ادامه اشتغال نداشتند.

 ادراک از وضعیت مالی در صورت تعویق بازنشستگی

42.7 درصد از بازنشستگان معتقدند اگر دیرتر بازنشسته می‌شدند وضعیت مالی خانواده‌شان بهتر بود، درحالیکه 14.9 درصد معتقدند در چنین شرایطی وضعیت‌شان بدتر می‌بود. 38.3 درصد نیز گفته‌اند وضعیت مالی‌شان فرقی نمی‌کرد.

مهم‌ترین دلیل اشتغال مجدد بازنشستگانی که پس از بازنشستگی در شغل دیگری فعالیت داشته‌اند، «کافی نبودن حقوق بازنشستگی» عنوان شده است.

 ارائه خدمات درمانی؛ مهم‌ترین مشکل بازنشستگان با صندوق‌های خود

بیش از نیمی از بازنشستگان (55.6 درصد) مهم‌ترین مشکل خود در ارتباط با صندوق‌های بازنشستگی را به غیر از مشکل مالی، در زمینه خدمات درمانی می‌دانند.

به طور متوسط بازنشستگان معتقدند میانگین حقوق 4 سال و 4 ماه آخر خدمت باید مبنای محاسبه مستمری بازنشستگی قرار گیرد.

 احتمال بیمه‌پردازی در آینده

نیمی از افرادی که هرگز تجربه پرداخت بیمه نداشته‌اند (50.3 درصد) اصلا احتمال نمی‌دهند در چند سال آینده خود را بیمه بازنشستگی کنند و 24.3 درصد احتمال آن را کم می‌دانند، در حالیکه 17.7 درصد به میزان زیاد یا خیلی زیادی احتمال می‌دهند که در آینده خود را بیمه کند.

83.7 درصد از افرادی که دارای تجربه پرداخت بیمه هستند معتقدند اگر بیمه بازنشستگی اختیاری بود باز هم خود را بیمه می‌کردند، در حالی که 12.9 درصد اذعان داشتند در صورت اختیاری بودن بیمه بازنشستگی، خود را بیمه نمی‌کردند.