صورت‌های مالی بانک‌های بورسی اطلاعات متعددی از وضعیت نظام بانکی به دست می‌دهد که به شناخت بیشتر از وضعیت نظام بانکی کمک می‌کند.

صورت‌های مالی سال گذشته 17 بانک و یک مؤسسه اعتباری بورسی در سال 99 نشان می‌دهد که در مجموع این بانک‌ها در سال گذشته 213 هزار و 384 میلیارد تومان درآمد از محل اعطای تسهیلات کسب کرده‌‌اند که نسبت به سال 98 بالغ بر 42.9 درصد رشد داشته است.

همچنین در سال 99 میزان سود سپرده پرداختی به سپرده‌گذاران با 36.6 درصد رشد به 199 هزار و 733 میلیارد تومان رسیده است.

مابه‌التفاوت سود تسهیلات نسبت به سود سپرده از مثبت 3041 میلیارد تومان در سال 98 به مثبت 13 هزار و 615 میلیارد تومان افزایش یافته است. به عبارت دیگر مجموع درآمد این 18 بانک از سود حاصل از تسهیلات اعطایی 10 هزار و 574 میلیارد تومان بیشتر از سود پرداختی به سپرده‌ها بوده است.

همان‌طور که در جدول زیر قابل مشاهده است، در سال 98 بالغ بر 10 بانک، سودی مازاد بر درآمد خود از محل تسهیلات اعطایی و سرمایه‌گذاری‌ها پرداخت کرده‌اند اما تعداد این بانک‌ها در سال 99 به 6 بانک کاهش یافته است. در واقع در سال 99 بانک‌‌های سامان، سینا، گردشگری و اقتصاد نوین از وضعیت نسبت منفی سود سپرده به درآمد تسهیلات به وضعیت نسبت مثبت تبدیل شده‌اند.

   سهم 41 تا 20 درصدی برخی بانک‌ها از درآمد تسهیلات اعطایی

در جدول زیر سهم سپرده‌گذار از درآمد تسهیلات اعطایی هشت بانک‌ 80 درصد و کمتر است. یعنی سهم بانک از درآمد حاصل از سود تسهیلات اعطایی و سرمایه‌گذاری بیش از درآمد حاصل از حق‌الوکاله است. به‌عنوان مثال نسبت سود سپرده به درآمد تسهیلات در بانک ملت 58.4 درصد، بانک پاسارگاد 70.4 درصد، پست بانک 39.4 درصد، تجارت 68.2 درصد، خاورمیانه 62.4 درصد، سینا 68 درصد، کارآفرین 76.5 درصد و موسسه اعتباری ملل 72 درصد است. به عبارت دیگر بانک (مثال: بانک ملت) 41.6 درصد از کل درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی را از آن خود کرده و فقط 58.4 درصد آن را توزیع کرده است.

نسبت سود سپرده به درآمد تسهیلات در بانک ملت کمتر از این رقم بود که با الزام بانک مرکزی مبنی بر پرداخت سه هزار و 220 میلیارد تومان سود سپرده اضافی به سپرده‌گذاران پرداخت کند تا سود قطعی سپرده‌گذاران در سال مالی 1399 به طور کامل پرداخت شده باشد و در همین راستا بانک ملت پس از برگزاری مجمع عمومی سالیانه، پنج درصد سود بیشتر به سپرده‌های سرمایه‌گذاری بلند مدت خود پرداخت کرد. باوجود این اقدام 41.6 درصد از کل درآمد تسهیلات اعطایی بانک ملت به خودش تعلق گرفته است.

   علت سهم بالای برخی بانک‌ها از درآمد تسهیلات اعطایی چیست؟

این نسبت‌های متفاوت از سهم سپرده‌گذاران هشت بانک مذکور از کل درآمد تسهیلات اعطایی این سؤال را به‌وجود می‌آورد که آیا این اقدام بانک‌ها به معنای عدم رعایت قانون بانکداری بدون ربا است؟

برای دریافت پاسخ این سؤال، نتیجه بررسی دستورالعمل‌های بانک مرکزی و کسب اطلاع از کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد با توجه به ماهیت مشاع بودن درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی و سرمایه‌گذاری، بخشی از منابعی که بانک‌ها به‌عنوان تسهیلات پرداخت می‌کنند، منابع خود بانک است که شامل سرمایه ثبت شده و سود نقدی انباشته بانک می‌شود.

بنابراین هر آنچه که بانک به‌عنوان تسهیلات پرداخت می‌کند، سپرده‌ سپرده‌گذار نیست. بنابراین در هنگام توزیع سهم درآمد تسهیلات اعطایی بین بانک و مشتریان، بانک متناسب با سهم خود از تسهیلات اعطایی، سود حاصل از تسهیلات را برمی‌دارد.

ممکن است در فرایند بررسی و شناسایی سهم بانک و مشتری ابهامات و مسائلی به‌وجود بیاید اما بنا بر قاعده کلی هر چقدر سرمایه بانک بیشتر و میزان سپرده‌ها کمتر باشد، سهم بانک هم از درآمد تسهیلات اعطایی افزایش می‌یابد.

اگر سود توزیع شده توسط بانک کمتر از سهم واقعی سپرده‌گذاران باشد، بانک مرکزی وظیفه دارد این مابه‌التفاوت را محاسبه و بانک را ملزم به پرداخت به سپرده‌گذاران کند. همان‌طور هم که گفته شد بانک مرکزی، بانک ملت را موظف به پرداخت 3220 میلیارد تومان سود سپرده بیشتر به سپرده‌گذاران کرد و این بانک‌ هم مدتی پیش به سپرده‌های مدت‌دار خود 5 درصد سود به عنوان مابه‌التفاوت سود علی‌الحساب و قطعی سپرده‌ها پرداخت کرد.

   وضعیت قرمز 6 بانک بورسی

به گزارش فارس، نقطه مقابل بانک‌هایی که در بالا به آن اشاره شد، بانک‌هایی هستند که مازاد بر درآمد تسهیلات، به سپرده‌گذاران سود پرداخت کرده‌اند.

ارقام جدول زیر نشان می‌دهد در سال 99 بانک‌ ایران زمین 1689 درصد از درآمد تسهیلات خود را سود سپرده پرداخت کرده است. این رقم در بانک‌ سرمایه 533 درصد، در بانک شهر 124.4 درصد، در آینده 156.8 درصد، بانک پارسیان 123.4 درصد و در بانک دی 371.8 درصد است. به‌عبارت روشن‌تر این 6 بانک‌ بسیار بیشتر از درآمد از محل تسهیلات و سپرده‌گذاری و سرمایه‌گذاری، سود سپرده پرداخت کرده‌اند.

رشد شدید معوقات بانکی به دلیل پرداخت تسهیلات به افراد (حقیقی و حقوقی) با رتبه اعتباری نامناسب و سرمایه‌گذاری مستقیم بانک در پروژه‌ها و بخش‌هایی که بازدهی قابل قبولی ندارند از یک طرف و پرداخت‌های سود‌های سپرده بالا و فراتر از ظرفیت بانک و اقتصاد کشور در سال‌های 92 به تا 97 از طرف دیگر، باعث ثبت زیان‌های عمده در ترازنامه برخی بانک‌ها شده است.

این وضعیت یکی دیگر از نشانه‌های وضعیت نامناسب نظام تأمین مالی کشور است. صورت‌های مالی «برخی» بانک‌های زیان‌ده نشان‌دهنده آن است که این بانک‌ها توان ادامه فعالیت با این وضعیت را ندارند و بانک مرکزی و نظام تصمیم‌گیری در کشور باید برای این بانک‌ها تصمیم بگیرد.