بافت‌های تاریخی و قدیمی شهرهای کشور که در اغلب موارد هسته اولیه و اصلی شهرها را تشکیل می‌دهند، از یک‌طرف جزء میراث فرهنگی و تاریخی آن شهرها محسوب شده و حفظ، بهسازی کالبدی و توانمندسازی عملکردی آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است و از طرف دیگر اغلب این بافت‌ها با گذشت زمان و عدم توجه و نگهداری مناسب، دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملکردی می‌شوند. شناسایی وضعیت کالبدی و عملکردی این بافت‌ها به‌منظور برنامه‌ریزی و مدیریت، حفظ و نگهداری آن‌ها، از اقدامات اولیه و مهمی است که باید صورت پذیرد که بافت تاریخی شهر نهاوند با چندین هکتار مساحت و متشکل از 17 محله، ازجمله این‌گونه بافت‌ها است.

به دیگر سخن براساس تحولات جدید شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن‌ها، مراکز و بافت‌های تاریخی شهرها بیش از سایر نقاط شهری در معرض تأثیرات نامطلوب توسعه شهری قرار گرفته‌اند؛ چنانکه پیامدهای این موضوع را در سیمای شهرهای تاریخی و به‌ویژه شهری همچون نهاوند به‌روشنی می‌توان دید؛ تا آنجا که ناگزیر به احیای ارزش‌ بافت‌های تاریخی در مسیر تحولات جدید هستیم. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا در این ارتباط گفت‌‌وگویی را با تنی چند از مدیران دخیل در امر ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نهاوند با بیان اینکه در حوزه بافت تاریخی شهر نهاوند در راستای سیاست کلی اداره کل میراث فرهنگی استان که برای چهار شهرستان همدان، نهاوند، ملایر و تویسرکان درنظر گرفته شده فعالیت خود را از چند ماه پیش یعنی از ابتدای سال 1400 به‌صورت جدی آغاز کردیم، گفت: بر این اساس در وهله نخست بناهای واجد ارزش را در این بافت شناسایی کردیم.

محسن جانجان با تأکید بر اینکه تعداد 29 بنای واجد ارزش شناسایی شدند، خاطرنشان کرد: در نخستین گام برای حفظ این بناها مکاتباتی با شهرداری داشتیم.

وی با اشاره به اینکه براساس فهرست ارائه‌شده حاوی نام بنا و محل استقرار آن‌ها شهرداری می‌بایست در حوزه صدور مجوزها مراقبت بیشتر را مد نظر قرار دهد، اذعان کرد: این مهم از آنجا نشأت می‌گیرد که قرار گرفتن این بناهای واجد ارزش و گنجاندن ‌آن‌ها در بین فهرست آثار ملی در سازمان فرآیند طولانی دارد، بنابراین تا تعیین تکلیف این بنا‌ها ترجیح بر آن است که شهرداری از صدور مجوز ساخت‌وساز حذر کند.

جانجان با اشاره به اینکه هماهنگی لازم با شهرداری صورت پذیرفته است، ابراز کرد: در وهله بعدی پرونده این بنا تشکیل و به سازمان جهت بررسی ارسال شده است.

وی با بیان اینکه جلسه مشترکی نیز با شهردار نهاوند داشتیم مبنی بر اینکه برای تغییر کاربری این بنا در عرصه‌های مختلف گردشگری و جهت جلب رضایت مالکین در زمینه حفظ و نگهداری آن‌ها اهرم تشویقی داشته باشیم، عنوان کرد: اینکه به مالکین بناهای واجد ارزش نه امکان ساخت‌وساز و نه امکان فروش داده شود، زیبنده مدیریت درست نیست، بلکه باید راهکاری جدیدی پیش روی‌ آن‌ها گذاشته شود.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه طراحی نمونه‌های مشابه تغییر کاربری (سفرخانه، اقامتگاه بوم‌گردی، چایخانه و غیره) در دیگر شهرها همچون کرمان و یزد در دستور کار قرار گرفت تا به محض درخواست متقاضیان بتوان به‌صورت سه‌بعدی نمونه‌های واقعی تغییر کاربری‌ها در عرصه را نشان داد، اذعان کرد: این همکاری با شهرداری به‌عمل آمده که بتوانیم در کمیسیون ماده پنج برای این بناها تغییر کاربری بگیریم.

جانجان با تأکید بر اینکه طبق سند بالادستی شورای عالی معماری و شهرسازی برای شهر نهاوند چیزی حدود 100 هکتار بافت تاریخی مد نظر قرار گرفته که برای آن ضوابط خاص و عمومی مورد توجه است، ابراز کرد: در وهله نخست از آنجایی که این مساحت وسعت بالایی از شهر را شامل می‌شود، از سازمان خواهان محدود کردن بخشی از آن شدیم.

این مقام مسئول با بیان اینکه تاکنون 6 فصل کاوش برای کشف اثر مهم تاریخی معبد لائودیسه در نهاوند انجام شده که طی این کاوش‌ها سرنخ‌ها و آثار زیادی از ادوار مختلف تاریخی در نهاوند کشف شده که نشان از رازهای نهاوند دارد، گفت: در سال 1322 در منطقه دوخواهران نهاوند کتیبه‌ ارزشمندی به زبان یونانی کشف شد که این کتیبه فرمان یکی از پادشاهان سلوکی به حاکم وقت نهاوند بوده و اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه براساس مطالعاتی که انجام شده این معبد در زمان آنتیخوس سوم در شهر نهاوند بنا شده و برای کاهنه‌ای که همسر آنتیخوس سوم بوده بنا شده است، اذعان کرد: همچنین علاوه‌بر این کتیبه مجسمه‌های مفرقی کوچکی که منصوب به خدایان یونان بوده، در این منطقه کشف شده است و کشف این آثار باعث شد که وجود معبد یونانی در نهاوند محرز و این محوطه تاریخی و منطقه دوخواهران در سال‌ 1327 به شماره 374 به‌عنوان‌ میراث‌ فرهنگی‌ در فهرست‌ آثار ملی‌ ایران‌ ثبت‌ شود.

جانجان با تأکید بر اینکه حفاری‌های متعددی‌ که ‌طی چند فصل کاوش در سال‌های قبل برای‌ یافتن‌ آثار معبد سلوکیان‌ در نهاوند انجام‌ شده‌ شامل ستون‌ها، سرستون‌ها و سنگ‌های‌ تراش‌‌خورده‌ در منطقه دوخواهران بوده‌ که نشان از وجود این معبد می‌دهند که حتی می‌تواند سابقه تاریخی غرب کشور را نیز تحت تأثیر قرار دهد، ابراز کرد: با توجه به اینکه محل دقیق معبد لائودیسه مشخص نیست، کل 12 هکتار منطقه دوخواهران در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و همین ثبت شدن در فهرست آثار ملی باعث ایجاد محدودیت‌هایی برای ساخت‌وساز مردم این منطقه شد.

وی تصریح کرد: همین محدودیت 60 ساله ساخت‌و‌ساز باعث شد که بناها و املاکی که در منطقه دوخواهران وجود دارند، دچار فرسودگی شوند و مطالبه مردم منطقه‌ این بود که مسئولین برای مشکل مذکور چاره‌اندیشی کنند.

جانجان ادامه داد: ما برای حل این مشکل بعد از 60 سال یک پرونده خیلی دقیق و علمی تشکیل دادیم و دو فصل آخر کاوش را بر این مبنا قرار دادیم تا تعیین‌ تکلیف کنیم و منطقه دوخواهران و مردم آن را از بلاتکلیفی نجات دهیم.

وی با بیان اینکه شهر نهاوند روی گسل زلزله قرار دارد و خانه‌های منطقه دوخواهران نیز فرسوده هستند، افزود: در دو فصل آخر این کاوش علاوه‌بر اینکه دنبال کشف معبد لائودیسه بودیم، هدف دیگر این بود که مناطقی که آثار تاریخی ندارند را آزاد اعلام کنیم و مردم بتوانند ساخت‌وسازشان را انجام دهند و از این وضعیت خلاص شوند.

جانجان ادامه داد: بعد از پیگیری‌های مکرر و جلسات مستمر با کارشناسان وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری و با توجه به نتایج کاوش‌های دو فصل آخر لائودیسه به این جمع‌بندی رسیدیم و توانستیم این مجوز را بعد از مشقت‌های فراوان بگیریم که ساخت‌وساز در کل محله دوخواهران براساس ضوابط میراث‌ فرهنگی آزاد اعلام شود.

وی با بیان اینکه طبق قوانین میراث فرهنگی ساخت‌وساز در منطقه دوخواهران به‌عنوان یک بافت تاریخی باید براساس وضع موجود بنا و بدون افزایش سطح و ارتفاع انجام و نمای بنا نیز باید همگون با بافت تاریخی بازسازی شود، اذعان کرد: خوشبختانه تاکنون چندین مجوز برای ساخت‌وساز در این منطقه صادر کردیم و با همکاری شهرداری کلنگ‌زنی پارک صخره‌ای نیز اخیراً انجام پذیرفت؛ چندین مجوز نیز برای افراد حقیقی صادر شد که می‌توانند ساخت‌وساز انجام دهند و مشکل محدودیت ساخت‌وساز این منطقه حل شد.

رئیس اداره میراث‌ فرهنگی نهاوند به مشکلات کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه دوخواهران اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه در منطقه دوخواهران ساخت‌وسازهای متراکمی داریم، کاوش در این منطقه دشوار است و مثل سایر محوطه‌های باستانی دیگر نیست که ما بدون معارض بتوانیم کاوش‌ها را انجام دهیم.

وی خاطرنشان کرد: خانه‌های فرسوده‌ای که متراکم در کنار هم قرار دارند، کاوش به‌صورت گسترده را برای ما عملاً غیر ممکن کرده‌اند؛ در این 6 فصل کاوش تا آنجا که توانستیم، ملک تملک کردیم و کاوش‌ها را انجام دادیم.

سخنگوی شورای اسلامی شهر نهاوند نیز با بیان اینکه پروژه پارک صخره‌ای گردشگری در منطقه دوخواهران شهر نهاوند با مشارکت شهرداری و مسکن و شهرسازی و ضمن هماهنگی با میراث فرهنگی آغاز شده است، عنوان کرد: این پارک در دل بافت فرسوده شهر نهاوند قرار دارد و با هدف احیای بافت و ارائه خدمات تفریحی فرهنگی به اهالی این منطقه احداث می‌شود.

مجید پرویزی افزود: از آنجا که مکان اجرای این پروژه از اراضی ملی است، براساس توافق‌های انجام‌شده مقرر شد که مسکن و شهرسازی با تخصیص اعتبار در احداث این پارک با شهرداری مشارکت داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه عملیات اجرایی پروژه پارک صخره‌ای گردشگری در منطقه دوخواهران شهر نهاوند در وسعت 22 هزار متر مربع با حضور جمعی از مسئولان محلی طی چند هفته اخیر آغاز شده است، اظهار کرد: پلاک‌های مجاور پارک صخره‌ای را با همکاری اداره میراث فرهنگی بازسازی خواهیم کرد و با کمک مالک به ظرفیت گردشگری تبدیل می‌شود.

وی تأکید کرد: این پارک با برآورد اولیه حدود پنج میلیارد تومان و با برنامه زمانی سه‌ساله شامل دو فاز اجرا می‌شود.

پرویزی اضافه کرد: عملیات اجرایی این پارک شامل پیاده‌راه‌سازی در دل صخره‌ها، محوطه‌سازی، توسعه فضای سبز، ایجاد نشیمن و غیره خواهد بود.

گفتنی است، در راستای ارائه نمایی درست از وضعیت بافت ارزشمند شهری نهاوند بر آن شدیم تا گفت‌وگویی را با علیرضا شهبازی، نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی ترتیب دهیم که متأسفانه با وجود اطلاع از موضوع و سوژه خبری و هماهنگی به‌عمل‌آمده برای برقراری تماس و ارتباط، پاسخگو نبود.

مع‌الوصف؛ با توجه به بالا بودن حجم بافت ارزشمند و تاریخی شهر نهاوند و دلسوزی بی‌شائبه رئیس میراث فرهنگی این شهرستان مبنی بر رفع موانع از پیش روی مردم برای احیا و نوسازی این مناطق براساس ضوابط، آنچه مسلم است اینکه جای نماینده‌ای پیگیر برای دریافت اعتبار ملی و استانی در عرصه بازآفرینی شهری و درعین‌حال حفظ و پاسداشت تاریخ این شهر و شهرستان خالی است، زیرا 100 هکتار بافت تاریخی یقیناً برای احیا نیازمند بخش اعظمی تملک است که متأسفانه با توجه به وضعیت بودجه استان و شهرستان، نمی‌توان براساس اعتبارات استان برای آن برنامه‌ریزی کرد.