یک پژوهشگر کشاورزی نوشت: بازار دانه‌های تراریخته از سال 1996 به‌شدت تغییر کرده و از یک بخش رقابتی متعلق به مالکان شرکت‌های خانوادگی به یکی از سریع‌ترین صنایع درحال رشد چندملیتی تبدیل شده است. رشد جمعیت، تغییرات آب‌وهوا، افزایش تأثیر انسان بر زمین و سیستم‌های آبی، همگی چالش‌های مهمی را برای شیوه‌های کشاورزی فعلی ایجاد می‌کنند.
حسین شیرزاد، پژوهشگر حوزه کشاورزی توسعه در یادداشتی گفته است:
مهندسی ژنتیک ابزاری برای تسریع پرورش واریته‌های جدید است که می‌تواند به کشاورزان و سیستم‌های کشاورزی کمک کند تا با شرایط رشد فیزیکی، فناوری و بازارهای جهانی که به سرعت درحال تغییر هستند، سازگار شوند. محصولات تراریخته می‌توانند چندین چالش فعلی در کشاورزی تجاری را کاهش دهند؛ روندهای کنونی بازار، آن‌ها را به‌عنوان یکی از سریع‌ترین صنایع درحال رشد و نوآورانه جهانی معرفی می‌کند که نه‌فقط به نفع تولیدکنندگان، بلکه به سود مصرف‌کنندگان و اقتصادهای ملی نیز هست.
بازار دانه‌های تراریخته از سال 1996 میلادی به‌شدت تغییر کرده است و از یک بخش رقابتی متعلق به مالکان شرکت‌های خانوادگی به یکی از سریع‌ترین صنایع درحال رشد جهانی که تحت سلطه تعداد کمی از هلدینگ‌های چندملیتی است، تغییر کرده است. تحلیل‌گران نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) را بین 9.83 تا 10 درصد بین سال‌های 2017 تا 2025 برای این صنعت پیش‌بینی می‌کنند که قرار است به 113.28 میلیارد دلار آمریکا برسد و تقریباً چهار برابر از 26.7 میلیارد دلار در سال 2007 افزون‌تر است.
در بین محققان، این رشد حیرت‌آور به افزایش پذیرش سوخت زیستی به‌جای سوخت‌های معمولی در آسیا- اقیانوسیه (APAC) و آفریقا نسبت داده شده است که منجر به افزایش کاشت محصولات انرژی‌زا (گندم، نیشکر، ذرت و سویا) برای تولید بیودیزل می‌شود. با این وجود، افزایش رشد در APAC، آفریقا و آمریکای شمالی درحال حاضر با سهم بازار حدود 30 درصد بر صنعت دانه‌های تراریخته تسلط دارد. مؤسسه خدمات بین‌المللی برای دستیابی به کاربردهای کشاورزی- بیوتکنولوژی (ISAAA) گزارش سالانه خود را منتشر کرده و آمارها و ارقام گویا است؛ بازار جهانی بذر توسط کارتلی از شرکت‌های شیمیایی کشاورزی تسخیر شده است.
درحال حاضر فقط چهار شرکت بازار 47 میلیارد دلاری بذر را در اختیار دارند؛ آن‌ها همچنین 75 درصد از بازار جهانی مواد شیمیایی کشاورزی را در اختیار دارند و این یک تصادف نیست. این شرکت‌ها بر فروش بذرهای تجاری که با استفاده زیاد از مواد شیمیایی کشاورزی تکثیر می‌شوند، تمرکز می‌کنند و دانه‌های اصلاح‌شده ژنتیکی آن‌ها درحال حاضر تقریباً نیمی (46 درصد) از کل فروش جهانی بذر را تشکیل می‌دهند. نتیجه منطقی این قدرت شرکتی متمرکز و دارای پشتوانه قانونی، افزایش تصاعدی در سود شرکت است. با قدرت انحصاری خود و جرم‌انگاری جایگزین‌ها، غول‌های شیمیایی کشاورزی آزاد هستند که قیمت‌های خود را افزایش و کشاورزان را تحت فشار قرار دهند. در طول پنج سال گذشته، درآمد و سود آن‌ها از فروش بذر و مواد شیمیایی کشاورزی افزایش یافته و سود هر دو در این مدت تقریباً دو برابر شده است.
پس از پاندومی کرونا و اختلال در زنجیره تأمین غذا، جهان شاهد فشار مضاعفی به نفع دانه‌ها و محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی (GMO) است و شرکت‌های بیوتکنولوژی و تجارت کشاورزی درحال راه‌اندازی گیاهان جدید بیوتکنولوژی به‌عنوان راه‌ حلی برای رهایی از مصائب بشریت، از نا امنی غذایی و تغذیه‌ای، تغییرات آب‌وهوایی و از دست دادن تنوع زیستی هستند. در هنگامه نیاز مبرم به راه‌ حل، شرکت‌ها امیدوار هستند که GMO‌های جدید (جانداران اصلاح‌شده ژنتیکی) بتوانند حمایت عمومی را به‌دست آورند و آن‌ها نیز به‌راحتی از مقررات ایمنی زیستی طفره بروند. این منجر به تغییر مداوم قوانین، مقررات و استانداردهای حاکم بر GMO در سراسر کشورهای آسیایی می‌شود.
* ازدیاد محصولات ویرایش‌شده ژنتیکی
محصولات ویرایش‌شده ژنی، نسل جدیدی از فناوری GMO درحال افزایش هستند و مجوزهای تجاری دریافت می‌کنند؛ این باعث نگرانی شدید مصرف‌کنندگان، جوامع کشاورزی و فعالان می‌شود. از سال 2019 محصولات دست‌کاری‌شده ژنتیکی در حدود 190 میلیون هکتار در سراسر جهان کشت می‌شد که شامل چهار محصول اصلی سویا 50 درصد، ذرت 30 درصد، پنبه 13 درصد و کلزا پنج درصد بود. بیشتر این گیاهان برای مصرف انسان نیستند، بلکه بیشتر به‌عنوان خوراک حیوانات هستند و در دو دهه اخیر، ذرت به‌طور فزاینده‌ای برای تولید اتانول مورد استفاده قرار گرفته است. با وجود کاهش تعداد تأییدیه‌های GMO در جهان، تجاری‌سازی محصولات تراریخته به‌طور پیوسته ادامه یافته، حتی در برخی کشورها روند تجاری‌سازی تسریع شده است.
البته در سال‌های اخیر، شرکت‌ها روی توسعه تراریخته‌هایی با ویژگی‌های جدید، کار کرده‌اند که عمدتاً علیه آفات، انواع مقاوم در برابر کبودی و آکریل آمید حداقلی، علف‌کش‌ها و مقاومت‌های برودتی است. به موازات این فعالیت‌ها، شرکت‌های بیوتکنولوژی در حرکت سریع GMO‌های جدید خود که به‌عنوان تکنیک‌های اصلاح نباتات جدید شناخته می‌شوند، موفق بوده‌اند. از آنجایی که برخی از این تکنیک‌های جدید اصلاح نژاد مانند ویرایش ژن، نیازی به تزریق و درج ژن خارجی ندارند، صنعت بیوتکنولوژی و برخی سازمان‌های دولتی استدلال می‌کنند که با این محصولات ویرایش‌شده ژنی نباید مشابه با محصولات GMO رفتار کرد. درنتیجه، در چندین کشور آسیایی محصولات ویرایش‌شده ژنی درحال تأیید و تجاری‌سازی برای مصرف عمومی هستند و سیاست‌های جدیدی برای در دسترس قرار دادن محصولات ویرایش‌شده ژنی درحال تدوین است.
همان‌طور که در اتحادیه اروپا نیز اتفاق افتاد، کشورهای آسیا- اقیانوسیه نیز درحال بحث هستند که آیا ارگانیسم‌های ویرایش‌شده ژنتیکی را به‌عنوان GMO تلقی کنند یا خیر؟ به‌عنوان مثال، نیوزلند به‌صراحت اعلام کرد که محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی باید به همان شیوه محدودکننده GMOs تنظیم شوند. بااین‌حال، هند در مارس 2022 مقررات جدیدی را ارائه کرد و محصولات ویرایش ژنی را از مقررات GMO مستثنا کرد؛ اما ویرایش ژن چیست؟
ویرایش ژن یا ویرایش ژنوم طیف وسیعی از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک را پوشش می‌دهد که برای ویرایش بخش‌هایی از ژنوم تقریباً هر موجود زنده‌ای استفاده می‌شود. این بیوتکنولوژی جدید درحال به‌دست آوردن محبوبیت و پشتیبانی برای درنظر گرفتن یک روش سریع‌تر، ارزان‌تر و نسبتاً آسان برای تغییرات ژنتیکی است. بیشتر ویرایش ژن شامل ایجاد یک محصول جدید با برش یا حذف بخش‌های بسیار کوچک DNA است و لزوماً شامل تراریخته یا معرفی ژن‌های خارجی از گونه‌های دیگر نیست. به همین دلیل، ازنظر متخصصان ویرایش ژن به‌عنوان غیر تراریخته ادعا می‌شود.
این ادعا به‌مثابه آن است که درخصوص این محصولات نیازی به رعایت مقررات ایمنی زیستی نیست. بااین‌حال تحقیقات قابل توجهی ثابت می‌کند که فناوری‌ها و کاربردهای ویرایش ژنوم به‌وضوح در تعریف ارگانیسم اصلاح‌شده قرار می‌گیرند؛ خواه شامل درج، حذف یا ویرایش توالی ژنوم باشد. از میان چندین تکنیکی که در ویرایش ژن استفاده می‌شود، محبوب‌ترین آن‌ها به نام CRISPR شناخته می‌شود. CRISPR معمولاً از نوعی برش‌دهنده DNA به‌نام «Cas9» استفاده می‌کند که توضیح می‌دهد چرا اغلب به‌عنوان سیستم ویرایش ژن CRISPR-Cas9 شناخته می‌شود.
درحال حاضر گفت‌وگوهای انتقادی بسیاری در جریان است که چرا ارگانیسم‌های ویرایش‌شده ژنوم از پروتکل (Cartagena) در مورد ایمنی زیستی مستثنا نمی‌شوند؟