برای دستیابی به هدف ساختمان‌های با بهره‌وری انرژی بهینه، مدیران شهری و شهرداری‌ها به‌ویژه در مقیاس محلی، نقش مهمی ایفا می‌کنند. آن‌ها همزمان مصرف‌کننده، تولیدکننده، قانون‌گذار و تسهیل‌گر در زمینه اقدامات مرتبط با بهره‌وری انرژی در شهر هستند.

مطابق با آمار انرژی سالیانه کشور، بیش از یک‌سوم انرژی در بخش ساختمان مصرف می‌شود، حال‌آنکه موانع بهره‌وری انرژی ساختمان اغلب در مسائل اقتصادی و اجتماعی ریشه دارد. اقتصاد خرد، بازار انرژی و مقاومت در برابر تغییر عادات از مهم‌ترین این عوامل است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سیدسعید میرترابی حسینی، با بیان اینکه در سراسر دنیا، با توجه به محدودیت منابع فسیلی انرژی و آلودگی‌های ناشی از آن‌ها، بهینه‌سازی مصرف انرژی در شهرها به امری ضروری و بلکه حیاتی تبدیل شده است و رشته شهرسازی نقش کلیدی در تعیین الگوی مصرف انرژی در فضاهای تردد و همچنین در بلوک‌های ساختمانی دارد گفت: پیشینه معماری و شهرسازی سنتی کشور حاکی از آن است که در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، ایجاد آسایش حرارتی و در نتیجه بهینه نمودن مصرف انرژی در ساختمان‌ها و معابر شهرها از اصول تعیین‌کننده مداخلات کالبدی به‌شمار می‌آمده‌اند که متأسفانه در فرآیند توسعه شهری معاصر کشور مغفول مانده است.

وی تأکید کرد: در کشورهایی که دغدغه بهره‌وری، بیشتر از انرژی در ساختمان‌ها است، حتی برای ساختمان‌ها نیز برچسب انرژی همچون وسایل برقی تعریف‌ شده و برای سازندگان آن تشویق‌هایی در نظر گرفته می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه یکی از مؤثرترین ابزارهای تحقق اهداف مذکور، استفاده از طرح‌های توسعه شهری، تدوین راهنما و ضوابط شهرسازی مرتبط با بهینه‌سازی مصرف انرژی (مانند آنچه در قالب مبحث 19 مقررات ملی ساختمان وجود دارد) و نهادسازی اجرا و نظارت بر چگونگی اجرای ضوابط و آموزش تخصصی جامعه دانشگاهی و متخصصان است ابراز کرد: در شهرسازی معاصر ایران و در طرح‌های توسعه شهری (مشتمل بر طرح‌های آمایش سرزمین، مکان‌یابی شهرهای جدید، طرح‌های ساختاری-راهبردی، جامع و تفصیلی، طرح‌های موضوعی و موضعی و نظایر آن‌ها)، کماکان الگوی همسان شبکه شطرنجی، تراکم‌های ساختمانی و جمعیتی تیپ و نحوه تفکیک اراضی، چیدمان توده، فضا و جهت‌گیری شمالی-جنوبی و حتی الگوی استفاده از آب و فضای سبز شهری، تقریباً برای تمامی اقلیم‌ها متداول و موجه تلقی می‌گردد؛ که مسلماً کاراترین الگو جهت بهینه‌سازی، انرژی مصرف‌شده در شهرها نیست.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه استفاده از پنل خورشیدی در ساختمان رویکرد دیگری است که در کشورهای دغدغه‌مند در عرصه بهره‌وری از انرژی مورد توجه است ابراز کرد: متأسفانه ارزان بودن دیگر انرژی‌ها و درعین‌حال نبود ضوابط و قوانین کارآمد، مردم را از ورود به این عرصه با توجه به هزینه‌بر بودن آن دلسرد کرده است.

میرترابی حسینی،‌ افزود: اگر‌چه در ذیل سرفصل‌های سرشماری عمومی نفوس و مسکن، فصل ویژه‌ای برای مصرف انرژی وجود دارد، اما در هدف‌گذاری و تدوین چشم‌انداز طرح‌های مذکور و همچنین در شرح خدمات طرح‌های توسعه شهری، فصلی مجزا برای این موضوع در نظر گرفته نشده است و بالتبع گزارش‌های تهیه‌شده، نتایج و طرح‌ها و برنامه‌های پیشنهادشده نیز فاقد چنین رویکردی است.

وی با اشاره به خلأ وجود ساختار نهادی-حقوقی مرتبط با موضوع بهره‌وری انرژی در حوزه شهرسازی ابراز کرد: علاوه بر برنامه‌ها و طرح‌های مذکور، چارچوب هدایتگر و قانونی مناسبی در این زمینه اندیشیده نشده است، بنابراین تا زمانی که ضوابط ایجابی و بازدارنده و یا روش‌های تشویقی در این زمینه وضع شوند، حتی در صورت مطالعه ویژه این مباحث در قالب طرح‌های توسعه شهری، ضمانتی برای اجرای چنین مطالعاتی وجود نخواهد داشت زیرا مسلماً با این شرایط، ساختار نهادی اجرا و نظارت‌کننده مرتبط نیز تشکیل نشده است؛ بنابراین حتی مجموعه مطالعات آکادمیک موجود و صورت گرفته با محوریت آسایش حرارتی در ساختمان‌ها و در فضاهای عمومی شهری و یا بهینه‌سازی مصرف انرژی در شهرها نیز از ضمانت اجرایی و کاربردی شدن محروم خواهند ماند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی با اشاره به خلأ آموزش تخصصی آکادمیک ابراز کرد: یکی از مهم‌ترین روش‌های نهادینه ساختن فرهنگ ساخت‌وساز سازگار با محیط‌زیست، صرف‌نظر از صرفه‌های اقتصادی و رویکرد تجاری به موضوع، ایجاد نظام آموزشی کارآمد است، این آموزش در قالب سرفصل‌های مجزای شهرسازی با گرایش انرژی (مانند رشته معماری انرژی) در دانشکده‌های شهرسازی ایران وجود ندارد، همچنین در بخش آموزش جامعه حرفه‌ای و مهندسان مشاور شهرساز نیز، خواه به‌صورت دوره‌های عمومی و یا ارتقای پایه نظام مهندسی، خلأ آموزشی مرتبط کاملاً محسوس است.

میرترابی حسینی ادامه داد: ازنظر فنی نیز عدم ترویج و آموزش گسترده نرم‌افزار‌های شبیه‌سازی مصرف انرژی از طریق مداخله در فرم شهری، به کمرنگ شدن رویکرد مذکور در بین مهندسان مشاور و طراحان می‌انجامد.

وی با بیان اینکه امروز در کشورهایی که رویکرد افزایش بهره‌وری انرژی در شهرسازی را به‌عنوان رکن مورد توجه قرار داده‌اند اجرای گرمایش از زمین از طریق استفاده از انرژی گرمایشی آب مورد توجه است ابراز کرد: جالب‌تر اینکه از طریق فرهنگ‌سازی لزوم توجه به بهره‌وری در بین مردم نیز در این کشورها ارتقا یافته است به‌طور مثال همچون ایران آب گرم به‌صورت 24 ساعت در اختیار نیست بلکه تنها در ساعاتی از روز و یا شب‌هنگام آب گرم در ساختمان مهیا است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه فقدان نگرشی جامع و هدف‌گذاری جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی در شهرها وجود دارد ابراز کرد: پیشنهاد می‌شود در گام نخست، شرح خدمات طرح‌های توسعه شهری (به‌ویژه طرح‌های جامع و تفصیلی) در این راستا مورد بازنگری قرار گیرد و درعین‌حال در بخش حقوقی نیز توصیه می‌شود پس از تهیه راهنما یا ضوابط مورد نیاز (به‌ویژه با کمک دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری و بومی‌سازی آن‌ها در هر پهنه اقلیمی و مکانی)، نهادسازی در ساختار وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و بدنه شهرداری‌ها برای اجرا و نظارت بر حسن اجرا به وجود بیاید.

میرترابی حسینی با تأکید براینکه برای توسعه بنیادین این مفهوم، ایجاد رشته شهرسازی با گرایش انرژی در دانشکده‌های شهرسازی کشور و افزودن سرفصل‌هایی ویژه در کتب درسی دانشجویان شهرسازی به‌صورت عمومی، توصیه می‌شود اذعان کرد: در بخش آموزش جامعه حرفه‌ای کشور نیز افزودن دوره‌های ارتقای پایه نظام مهندسی با موضوع شهرسازی- انرژی و با زیرمبحث‌هایی مانند چگونگی طراحی فرم شهری، منظر طبیعی، مبلمان شهری، کف‌سازی و نظایر آن با هدف مصرف بهینه انرژی و به‌کارگیری انرژی‌های نو در فرآیند برنامه‌ریزی و طراحی شهری، پیشنهاد می‌شود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد مدیریت شهری به‌عنوان یک سیاست‌گذار شهر لازم است خود در بخش‌های مختلف بهره‌وری انرژی در شهر از ساختمان‌های مرتبط با حوزه ادارات گرفته تا نورپردازی معابر و درعین‌حال گرمایش ساختمان‌ها ورود کرده و بعد به‌عنوان الگو با در نظر گرفتن ضوابط و درعین‌حال ارائه تشویق در عرصه ساختمان‌سازی نسب به جریان رویکرد در سطح شهر ورود کند.

از طرفی آنچه مسلم است اینکه که در طول سال‌هایی که قیمت انرژی در سطح پایینی قرار داشت دوران عدم احساس مسئولیت، عادت و فرهنگ مصرف بی‌رویه انرژی در کشورها اوج یافته به‌طوری‌که اثرات آن از دیرباز تا به امروز همچنان باقی مانده است بنابراین مدیریت مصرف انرژی ابزاری توانمند برای بهینه‌سازی مصرف انرژی صیانت از ذخایر ملی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست است.