همزمان با سومین روز ماه مبارک رمضان، 3 طلبه با ضربات چاقو توسط فردی ناشناس در صحن پیامبر اعظم (ص) حرم مطهر رضوی مورد حمله قرار گرفتند. در این حادثه، «حجت‌الاسلام اصلانی» در محل به شهادت رسید و «حجت‌الاسلام پاکدامن» و «حجت‌الاسلام دارایی» در بیمارستان بستری شدند اما پس از چند روز «حجت‌الاسلام دارایی» نیز به یار شهیدش پیوست.

به دنبال این حادثه، ساعتی نگذشت که کاربران فضای مجازی با انتشار خبر و تحلیل و بررسی این حادثه به تولید محتوا پرداختند تا جایی که تا چند روز یکی از پربحث‌ترین موضوعات فضای مجازی باقی ماند.

پس از انتشار تصویر و هویت شخص ضارب، ماجرا آتشی دوباره گرفت این بار برخی کاربران فضای مجازی این موضوع را مسئله‌ای در ابعاد ملیتی و قومیتی دانستند. برخی کاربران نیز این حادثه را در ارتباط با حادثه‌ی شهادت دو طلبه اهل تسنن در گنبد کاووس تحلیل کردند.

تحلیل محتوای تولیدی از سوی کاربران دو شبکه اجتماعی توئیتر و اینستاگرام در فاصله 13 فروردین (روز وقوع حادثه) تا 24 فروردین (پایان بازتاب خبر حمله به سفارت ایران در افغانستان) نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق کاربران ایرانی و افغانستانی در تحلیل این وقایع رویکرد وحدت‌آمیز داشته‌اند.

در مقابل اما کاربران پرنفوذ خارج از کشور اعم از خبرنگاران رسانه‌های فارسی‌زبان معاند و چهره‌های سرشناس خارج‌نشین، رویکرد تفرقه‌آمیز را در تحلیل این وقایع مورد توجه قرار داده‌اند.

در ادامه به بررسی جزئیات این تولید محتوا که توسط مرکز پژوهشی بتا تولید شده، می‌پردازیم.

 روند انتشار محتوا

با انتشار خبر شهادت دو روحانی اهل سنت در گنبد کاووس در روز شنبه 13 فروردین، بازتاب‌ها در شبکه‌های اجتماعی آغاز می‌شود و به دنبال وقوع حادثه در حرم رضوی در روز سه‌شنبه 16 فروردین، توجه کاربران به این وقایع بیشتر جلب می‌شود. روز چهارشنبه 17 فروردین در هر دو شبکه اجتماعی اصلی در ایران، تولید محتوا در این رابطه اوج می‌گیرد.

این روند به آرامی تا روز 21 فروردین ماه فرو می‌نشیند تا اینکه در روز دوشنبه 22 فروردین با انتشار خبر حمله به سفارت ایران در کابل و هرات، دوباره انتشار محتوا در شبکه‌های اجتماعی خیز برمی‌دارد.

بر اساس آمار مرکز پژوهشی بتا در مجموع حدود 178 هزار توییت و 32 هزار پست در اینستاگرام پیرامون این موضوع از 13 تا 24 فروردین 1401 تولید شده است.

با بررسی پست‌های پرلایک در دو بستر توئیتر و اینستاگرام، ابر کلمات پست‌های پیرامون حادثه نشان می‌دهد پرکاربردترین عبارات خالی از وجوه ملیتی، قومیتی، مذهبی و سیاسی هستند و کاربران عمدتاً با کلیدواژه‌های دور از تفرقه به پوشش وقایع پرداخته‌اند.

(هرچه اندازه کلمه بزرگ‌تر باشد تعداد تکرار آن توسط کاربران بیشتر بوده است)

رصد و بررسی پست‌هایی که کاربران پرنفوذ (دارای بیشترین دنبال‌کننده) منتشر و پست‌هایی که لایک بالایی دریافت کردند، نشان می‌دهد 72 درصد از تولیدمحتوای توئیتری و 57 درصد از تولید محتوای اینستاگرامی توسط این دسته از کاربران به محتواهایی اختصاص یافته که اذهان عمومی را به سمت وحدت سوق می‌دهند.

محتواهای وحدت‌آمیز حول تاکید کاربران بر لزوم وحدت میان شیعیان و اهل تسنن و محتوای تفرقه‌انگیز پیرامون مسائل ملیتی میان ایران و افغانستان و شیعیان و اهل تسنن تولید شده‌اند.

 رویکرد خبرنگاران و چهره‌های شاخص

خبرنگاران داخلی و خارجی و کاربرانی که از چهره‌های معروف در فضای جامعه هستند (مانند سخنرانان، سیاسیون، سلبریتی‌ها و…) در تولید محتوا در این بازه زمانی نقش فعال داشته‌اند.

در توئیتر، اکثریت کاربران ایرانی و افغانستانی بر محتوای وحدت‌آمیز تاکید کرده اما بیش از 80 درصد کاربران پرنفوذ خارجی محتوای تفرقه‌انگیز منتشر کرده‌اند.

در اینستاگرام نیز نزدیک به 70 درصد از محتوای داخلی و 50 درصد از محتوای خارجی، حول وحدت منتشر شده‌اند.

 رویکرد فعالان و چهره‌های فضای مجازی

فعالان و چهره‌های فضای مجازی، کاربرانی هستند که در بسترهای شبکه‌های اجتماعی شناخته شده و دارای دنبال‌کننده بالایی باشند. کاربرانی که پست‌ها، نظرات و عقایدشان تأثیر زیادی در افکار عمومی خواهد داشت.

 رویکرد رسانه‌های خبری

رسانه‌های خبری در فضای مجازی و صفحات خبرگزاری‌های رسمی داخلی و خارجی که در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند نیز در این بخش مورد ارزیابی قرار گرفته است.

محتوای رسانه‌های خبری رسمی و غیررسمی خارج نشین نشان می‌دهد که بیش از 60 درصد از محتوای آنان در توئیتر و اینستاگرام، بر محور تفرقه منتشر شده و این مسئله رویکرد خبرنگاران و چهره‌های پرنفوذ آنان را هم توجیه می‌کند.