سپهرغرب، گروه فرهنگی - طاهره ترابیمهوش: هیئتهای مذهبی همدان عاشقی خود را به سرور و سالار شهید در ایام محرم به رسم سقایی، جامه عمل میپوشانند.
عزاداری امام حسین (ع) از روزگاران قدیم تاکنون همراه با رسوماتی برگزار میشده که در این میان آیین سقایی همدان، تبلور عشق خالصانه مردم این دیار به ساقی کربلا حضرت ابوالفضل (ع) و شاه کربلا حضرت اباعبدالله (ع) است.
اینروزها دیار دارالمؤمنین حالوهوای عزاداری سید و سالار شهیدان را به خود گرفته و هر کوی و برزنی با عزاداری مرسوم خود، سیاهپوش عزای حسینی شده است.
درواقع هرسال در آستانه ماه محرم شهر همدان حالوهوای دیگری به خود گرفته و به هر نقطهای که نگاه میکنیم، پرچمهای مشکی اشک و ماتم محرم را به چشمها هدیه میکند.
تکایا، حسینهها و مساجد نیز وسایل عزاداری را از انبارها بیرون آورده و ضمن تمیز کردن، آنها را بر فراز مساجد و حسینیهها علم کرده و اگر کاستی وجود دارد، برطرف میکنند تا محرم امسال را از سالهای گذشته پُرشورتر برگزار کنند.
بوی گلاب و اسپند در کنار چادرهای عزاداری در معابر عمومی و نیز در ورودی هیئتها، مشام را مینوازد و هرکس برای خدمت به عزاداران از دیگری پیشی میگیرد؛ بهطوری که برای بهجا آوردن رسم عاشقی، سر از پا نمیشناسند.
نذریها در این ماه به راه میافتد؛ هرکس به قدر توان خود ارادتش را به سرور و سالار شهیدان نشان داده و مهم نیست چیست و کجا است، بلکه تنها به ادای نذر خویش میاندیشد.
یکی مقابل درب منزل، یکی درب هیئت، یکی مقابل کارواش و دیگری با قربانی کردن، عاشق بودن خود را به اثبات میرساند.
اما دراینبین آنچه مسلم بوده اینکه دیار الوند دیرزمانی است در عزاداری امام حسین (ع) رسم عاشقی را بهجا آورده و صدای طبل و سنج که از سالیان دور در همدان باب بود را با نوای کربلایی در قامت سقایی همراه میکند.
جالبتر اینکه عزاداری در همدان همواره اینگونه بوده که هر مسجد یا حسینیهای دارای هیئتی است و از روز اول این ماه دور هم جمع شده و ساعاتی از شبانهروز را به سینهزنی و نوحهخوانی سپری میکنند و سپس همان هیئت را راهی کوچههای محلات میکنند تا کسانی که به هر دلیلی نتوانستند در هیئتها حضور یابند نیز از این برنامهها بهره ببرند.
این هیئتها در دستههای عزاداری خود از وسایلی چون علم، کجاوه، چهلچراغ، پرچم، خیمهگاه، بیرق و گهواره علیاصغر (ع) و حتی شتر و اسب بهعنوان نماد عزا و سوگواری استفاده میکنند.
این روال تا عاشورا ادامه مییابد و روز عاشورا همه هیئتها بهصورت دستهجات عزاداری که برخی سینهزنی و برخی زنجیرزنی میکنند، از هر محلهای در مسیر میدان امام خمینی (ره) قرار میگیرند تا ظهر عاشورا ضمن تجمع در میدان، نماز ظهر را در این مکان اقامه کنند.
سپس عزاداریها تا مساجد و حسینیهها ادامه مییابد و نذری روز عاشورا که عمدتاً قیمه است، بین عزاداران در محلات مختلف توزیع میشود.
اما آنچه در میان رسم و رسومات عزاداری همدانیها از قدمت بالایی برخوردار بوده، آئین سقایی است که به همت پیرغلامان عباسیه جولان از محلات کهن همدان ماندگار شده و امروز نسل جدید نیز از آن بهرهمند هستند.
در آئین سقایی سقاها طی روزهای تاسوعا و عاشورا در بین عزاداران حرکت کرده و گلاب و آب توزیع میکنند و بسیاری از مردم برای گرفتن حاجت و یا ادای نذر، هرسال به مراسم این سقاها میآیند.
خوشبختانه این آئین به همت میراث فرهنگی همدان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و باید بتوانیم اینگونه آئینهای معنوی و اثرگذار را بهوسیله ثبت، ماندگار کنیم تا آئین کهن نیاکان به فراموشی سپرده نشود؛ بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا گفتوگویی را با حسین شریفی، مسئول شورای هیئتهای مذهبی همدان ترتیب دهیم که در ادامه نتیجه را میخوانید:
مسئول شورای هیئتهای مذهبی همدان با بیان اینکه در همدان نیز همچون دیگر شهرها در ایام عزاداری سیدالشهدا آئینهای مذهبی با شدت و حدت بیشتری مورد توجه هیئتهای مذهبی قرار میگیرد، گفت: آنچه همدان را در مراسمات مذهبی محرم از دیگر شهرها متمایز میکند، برپایی دستهجات سقایی و نیز مراسم روز سوم از سوی در برخی از هیئتها است.
حسین شریفی با اشاره به اینکه سبقه برگزاری عزاداری روز سوم در همدان به اوایل دهه 40 در همدان بازمیگردد، افزود: در آن مقطع زمانی گویا هیئتهای مذهبی همدان بر سر توهینی که رئیس شهربانی وقت به آنها کرده بود، به مشکل برخورد کرده بودند؛ پس از سوی مسئول شورای هیئت اعلام میشود که هیئتهای مذهبی در دهه نخست محرم فعالیت نکنند.
شریفی با تأکید بر اینکه در آن سالها موضوع توهین به هیئتهای مذهبی از سوی رئیس شهربانی همدان به شورای مرکزی هیئتهای مذهبی در تهران نیز تلگراف شد و همچنین آئینهای مذهبی تاسوعا و عاشورا نیز توسط هیئتها براساس ابلاغ صورتگرفته انجام نشد، ابراز کرد: با پیگیریهای انجامشده پس از اتمام دهه، سرانجام توسط شهربانی کل، رئیس شهربانی همدان عزل شد؛ با عزل شدن این فرد، مسئول شورای هیئتهای مذهبی در همدان اعلام کرد برای جبران فعالیتهای هیئتها از آنجا که عاشورا و تاسوعا امکان برگزاری مراسم نداشتیم، پس این مهم را به سوم عاشورا موکول میکنیم و همه برنامهها را در این روز انجام میدهیم.
وی با بیان اینکه درواقع آن اتفاق تاریخی در سالهای 41 یا 42 منجر به آن شد که همدان در کل کشور سردمدار برگزاری سوم امام حسین (ع) باشد، اذعان کرد: در این روز هیئتهای مختلف مذهبی علاوهبر یک دهه عزاداری با برگزاری آئینهای منظم مذهبی، ارادات خود را به سرور و سالار شهیدان اعلام میدارند.
شریفی با اشاره به اینکه برخی از هیئتها همچون هیئت محله امامزاده یحیی با برگزاری تعزیه بهصورت متحرک و بهکارگیری شتر و اسب در آن روز عاشورا و اتفاقات پس از آن را در خیابانهای شهر به نمایش میگذارند، اظهار کرد: درحال حاضر بیش از 487 هیئت در شهر همدان فعالیت دارند که فعالیت برخی از آنها تنها به ایام دهه محرم معطوف شده، اما برخی در کل سال بنا به مناسبتهای مختلف مذهبی علاوهبر ایام عزاداری محرم، با برگزاری مراسمات فعال هستند.
شریفی با بیان اینکه دیگر آئین متمایز همدانیها در ایام محرم و بهویژه دهه نخست آن برپای آئین سقایی در برخیها هیئتها است، گفت: در این هیئتها افراد بنا به ارادتی که به حضرت ابوالفضل (ع) دارند، با پوششی خاص در دستهجات سقایی همراه با حزنی خاص بهصورت نمادین در روزها و شبهای دهه نخست محرم و بهویژه روز تاسوعا در قالب سقایی به عزاداری میپردازند.
این پیرغلام حسینی با اشاره به اینکه البته آئین مذکور طی چند دهه اخیر بهویژه در بحث پوشش سقاها دچار تغییر شده است، اذعان کرد: درحال حاضر اغلب افراد با پوشیدن لباس سفید و بستن چپیهای بر سر این کار را انجام میدهد، حال آنکه در گذشته سقاها حتماً مشک و یا کشکول بر دوش خود حمل میکردند.
وی با تأکید بر اینکه برگزاری این آئین (سقایی) تنها مختص تعداد محدودی از هیئتها است، اظهار کرد: ازجمله این هیئتها میتوان به هیئت سقایی زینبیه امامزاده عبدالله، هیئت سقایی زینبیه اعظم خیابان تختی، هیئت سقایی ابوذر در پشت باغ ایرانی، هیئت سقایی تکیه مرحوم آقای سپاهدوست در خیابان خواجه رشید و نیز هیئت مکتب قرآن اشاره کرد.
شریفی با بیان اینکه در گذشته هر هیئتی در هر محله یک سقا داشت، افزود: مشک، نت، کشکول، جام مسی و لباس مخصوص از نشانههای این سبک عزاداری است که امروز همانطور که پیشتر گفتم، تنها لباسهای آن مورد استفاده قرار میگیرد؛ براساس این سبک سقا نوحه میخواند و عزاداران جواب میدادند.
معالوصف؛ چنان که عنوان شد، بسیاری از آئینهای سوگواری در همدان برگرفته از باورداشتهای دینی و آئینهای مذهبی است که درحال تغییر یا فراموشی هستند؛ آئینهایی که بیانگر سبک زندگی مردم یک ناحیه بودند و حفظ و آگاهی از آنها میتواند به حفظ هویت جمعی مردم یک قوم کمک کند.
جامعهشناسان دین که در پی بررسی مناسبات دین و جامعه، شناخت اندیشهها، سازمانها، نهادها، مناسک و شعائر دینی هستند، ضمن توجه به تأثیرگذاری دین در نظام اجتماعی و کنشهای فردی و اجتماعی، به نقش و کارکردهای اجتماعی باورداشتها و عملکردهای دینی میپردازند که میتوان این آئین و مراسمات را محتوای درونی این باورداشتها تلقی کرد؛ پس تنها نمیتوان به ثبت ملی یک آئین بسنده کرد، بلکه باید در راستای حفظ این آئین بهصورت اصیل نیز تلاش کرد تا بتوان این رسم عاشقی را در دیار الوند از نسلی به نسل دیگر منتقل کرد.
شناسه خبر 58591