اختلاف در مورد گستره دوره نوجوانی یعنی زمان شروع و پایان آن باعث شده که در جوامع مختلف سنین نوجوانی متفاوت باشد. اما یک چیز در همه این تعاریف مشترک است: «تغییر». تغییرات جسمانی، شناختی، اخلاقی و اجتماعی مسائلی است که همه نوجوانان با آن‌ها مواجهند و درک این تغییرات از سوی خانواده و جامعه باعث می‌شود این دوره با چالش کمتری طی شده و مسیر جوانی با سلامت آغاز شود. مسئله حائز اهمیت در مورد نوجوانان این است که قشر مذکور امروز دستیابی بسیاری به اطلاعات دارد، آن‌هم در بستر فضای مجازی. یافته‌های پیمایش اینترنت کودکان در سال 1399 که به سفارش یونسکو انجام شده، نشان می‌دهد درصد جامعه آماری این پیمایش شامل چهار هزار و 500 نفر افراد بین 13 تا 17 سال است که از 10 سالگی شروع به استفاده از اینترنت کرده‌اند، حدود 80 درصد این عده تجارب خوشی از سپری کردن اوقات خود با اینترنت دارند، تقریباً 86 درصد آنان به محتوای اینترنت اعتماد دارند و آن را معتبر می‌دانند و 80 درصد آنان به میزان زیادی در استفاده از اینترنت به والدین خود کمک می‌کنند. با این وصف و دسترسی بالای این قشر به فضای مجازی، دنیای آن‌ها متفاوت‌تر شناختشان را پیچیده‌تر می‌شود. این مهم تحلیل آن‌ها را دقیق‌تر و نیز فرصت‌های پیش روی آن‌ها و جامعه را هم گسترده‌تر می‌کند.

این نسل خواسته‌هایش را بدون ترس فریاد می‌زنند و دارای شجاعت هستند؛ همچنین صداقت و اخلاق‌گرایی دارند و اهل گفت‌وگو هستند.

رهبر انقلاب نیز درخصوص ویژگی نوجوانان عصر ما فرموده‌اند: فرق بین دوره 14 یا 15 سالگی ما با 14 یا 15 سالگی نوجوان امروز از زمین تا آسمان است. نوجوان امروزی فکر و تحلیل می‌کند، تحلیل را درست می‌فهمد و نکاتی به نظرش می‌رسد؛ نوجوان امروز، برخلاف نوجوان قدیم، یک عنصر بالغ، عاقل و خردمند است.

با ذکر این مقدمه آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگو با یک معلم و مربی تربیتی درخصوص نوجوانان است؛ کاوه مالمیر معلم پایه‌های هفتم تا نهم مدرسه بوده و مربی نوجوانان هیئت انورالزهرا (س) همدان است؛ او که تجربه سال‌ها کار و فعالیت با نوجوانان را دارد، آن‌ها را منطقی توصیف می‌کند و معتقد است اگر ابهام نوجوان امرور نسبت به تحصیلش، جامعه و مسائل روز برطرف شود، بدون شک آینده ایران عزیز را با امید و تلاش خواهد ساخت. در ادامه متن گفت‌وگو با وی می‌آید:

* نوجوان به ظاهر خود حساس بوده و این طبیعی است

معلم همدانی با بیان اینکه از ابتدای سال تحصیلی ششم تا دهم را نوجوانی در بر می‌گیرد، عنوان کرد: دوره‌ای که بچه‌ها از کودکی به آستانه جوانی پا می‌گذارند، نوجوانی بوده و از این جهت حساسیت‌های زیادی دارد؛ از آنجایی که بلوغ هم با این سن هم‌پوشانی دارد و با تغییرات روحی و جسمی همراه است، این حساسیت بیشتر می‌شود.

کاوه مالمیر در ادامه خاطرنشان کرد: از این جهت باید ابتدا نوجوانان را خوب بشناسیم و بدانیم نگاهشان به مسائل چطور است و بر این اساس با آن‌ها رفتار کنیم.

وی با اشاره به اینکه بچه‌ها در سن نوجوانی بسیار به ظاهر خود حساس هستند، تصریح کرد: نوجوان به تک‌تک تغییرات خود به دقت نگاه می‌کند، مدام جلوی آینه است و بعضاً از ظاهر خود راضی نیست. برای نمونه شاهد هستیم که برخی از نوجوان‌ها با ماسک در جامعه حضور پیدا می‌کنند (البته در دوران شیوع کرونا استفاده از ماسک طبیعی بود) که یکی از دلایل پُررنگ قضیه این است که نوجوان از چهره خود راضی نیست و به این ترتیب می‌خواهد چهره‌اش خیلی دیده نشود. این‌ها همه تابع همان حساسیت به ظاهر است.

* نوجوانان تمایل به توجه و دیده شدن دارند

این مربی تربیتی تأکید کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های نوجوانان این است که آن‌ها تمایل به توجه و دیده شدن دارند و اگر خوب نوجوانان را نبینیم، یک آسیب بزرگ متوجه آن‌ها می‌شود؛ نخستین گام این است که بدانیم آن‌ها دوست دارند مورد توجه قرار گرفته و دیده شوند، اینکه مهم تلقی شده و نظراتشان در مسائل دخیل شود.

مالمیر ادامه داد: نوجوان دوست دارد وقتی در یک جمع قرار می‌گیرد، مورد توجه جمع باشد و مهم تلقی شود.

* نوجوان دوست دارد ارتباطات او تقویت شود

وی گفت: یکی دیگر از مسائل حائز اهمیت نوجوانی این است که فرد در این دوران دوست دارد ارتباطاتش تقویت شود. ارتباط داشتن با اطرافیان در این سن برای نوجوان جدی می‌شود؛ چراکه تا قبل از این افراد بیشتر به‌عنوان هم‌بازی با او مرتبط بوده‌اند، اما در این مقطع سنی ارتباطات شکل و تعریف تازه‌ای در دنیای نوجوان به خود می‌گیرد.

این معلم جوان با تأکید بر اینکه ارتباط با پدر، مادر، خواهر، برادر و دوستان برای نوجوان جدی می‌شود، اظهار کرد: باید مراقب شاکله ارتباطی نوجوان بود، چراکه هم خیلی تحت تأثیر آن ارتباط قرار گرفته و شخصیتش بر آن اساس شکل می‌گیرد و هم ارتباط‌های پایداری را برای دوره‌های بعدی زندگی او شکل خواهد داد؛ یعنی ارتباطات نوجوانی در برهه‌های دیگر نیز باقی می‌ماند.

مالمیر در ادامه ابراز کرد: اینکه بگوییم نوجوان دوست دارد تنها باشد، انزوا را برمی‌گزیند و دوست دارد از جمع دور باشد، حرف دقیقی نیست؛ نوجوان از جمعی که او را درک نکند، فاصله می‌گیرد، وگرنه در جمع‌هایی که دوستشان دارند و درکشان می‌کنند، بسیار اجتماعی و خودجوش هستند. اینکه برخی نوجوان‌ها تنهایی را ترجیح می‌دهند، شاید به این دلیل باشد که آن‌ها و والدینشان هریک خواسته‌هایی دارند که از سوی هم درک نمی‌شوند و همین باعث می‌شود که نوجوان‌ها در خانه یا میهمانی‌های خانوادگی، تنها باشند.

* درک خواسته‌های نوجوان رمز ارتباط مؤثر با اوست

وی درک خواسته‌های نوجوان را رمز ارتباط مؤثر با او توصیف کرد و افزود: زمانی که هیچ‌یک از خواسته‌های نوجوان در ساختار فکری خانواده جایی ندارد و هیچ راهی برای ارتباط سازنده با نوجوان شکل نمی‌گیرد، طبیعتاً او تنهایی را ترجیح می‌دهد.

این مربی تربیتی توضیح داد: ارتباط گرفتن با نوجوان‌ها به شکل این موضوع بستگی دارد؛ گاهی نقش من پدر است، گاهی معلم، گاهی یک دوست و گاهی برادر که نوجوان امروز رابطه برادرانه را دوست دارد؛ شکلی از دوستی که نه مثل دوست صمیمی آن‌ها است و نه مثل پدرشان. اگر این رابطه شکل بگیرد، بچه‌ها خیلی طالب ارتباط و صحبت کردن هستند، حرف هم برای گفتن دارند و ارتباط سازنده شکل می‌گیرد.

* استرس ابهام آینده برای نوجوان آسیب‌زا است

مالمیر در ادامه سخنان خود به این نکته اشاره کرد که بینش نوجوانان امروز نسبت به وطن و ارتباط آن‌ها با مقوله انقلاب متفاوت است و به اطلاعاتی که دریافت می‌کنند بستگی زیادی دارد، تشریح کرد: برخی از نوجوانان نگاه بسیار مثبتی دارند و برخی نگاه بسیار منفی. اما فرقی که با بزرگ‌سالان دارند، این بوده که احتمال تغییر بینش و نگاه آن‌ها به مسائل بسیار زیاد است.

وی اضافه کرد: چیزی که نوجوان امروز می‌خواهد، این است که آینده‌اش شفاف باشد؛ او می‌خواهد بداند در آینده قرار است چه کار کند؟ نظام آموزشی و وضعیت اشتغال او به چه صورت خواهد بود؟ ابهام نوجوان در دانستن این مسائل برایش نگرانی ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و بهترین سال‌های زندگی او را با ایجاد آسیب‌های روحی و بعضاً جسمی، تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

این معلم همدانی ادامه داد: نوجوان می‌خواهد فشارها تا حدی از روی دوش او برداشته شود؛ فشار خانواده، معلم، مدرسه و غیره. او قبل از اینکه نسبت خود را با کشور و مسائل روز بسنجد، باید از این ابهامات و فشارها رها شود. وقتی رها شد و به این فکر کرد که آینده او فقط از دل کنکور می‌گذرد یا مسیرهای دیگری هم برای موفقیت وجود دارد؟ نگرانی‌هایش کم می‌شود. وقتی نوجوان ما در یک فضای سالم فکری قرار بگیرد و مسائلش حل شود، نگاه او نسبت به جامعه، آینده و وطن، روشن است. اگر روشن نشد، مقصر چرخه‌ای است که نوجوان را در مسیر غلط قرار می‌دهد یا او را در تنگنا می‌گذارد و یا اینکه نگرانی‌هایش را حل‌نشده باقی می‌گذارد.

* تعیین تکلیف کشور روی دوش نوجوانان

مالمیر این را هم اضافه کرد که نوجوانان آینده‌ساز این کشور هستند و تعیین تکلیف کشور روی دوش آن‌ها است؛ بنابراین باید عزمی باشد که از حالا مسیر پیش روی آنان روشن باشد تا به‌جای نگرانی، با امیدواری در این جهت حرکت کنند و کشور را بسازند.

* نوجوانی که دغدغه افراطی ندارد، ارتباط با او و به تبع اقناعش، آسان‌تر می‌شود

وی سپس تأکید کرد: نگرانی نوجوان‌ها نسبت به درس و تحصیل تا حدی طبیعی است، اما اگر بیش از حد طبیعی خود شود، مخل زندگی او و بازدارنده خواهد بود و مجالی برای تفکر و فعالیت دیگری برایش باقی نخواهد گذاشت. با این وصف اگر بتوانیم نگرانی‌های او را برطرف کنیم، راحت‌تر هم می‌توانیم با او صحبت کنیم؛ یعنی نوجوانی که دغدغه افراطی ندارد، ارتباط با او و به تبع اقناعش، آسان‌تر می‌شود.

* نوجوان گارد ندارد، ابهام دارد

مالمیر بیان کرد: برخلاف تصور و باور موجود مبنی بر اینکه نوجوان‌ها در مقابل برقراری ارتباط و گفت‌وگو گارد دارند، باید این را عرض کنم که اگر با نوجوان‌ها کار کرده باشید، درمی‌یابید گارد موجود واقعی نیست. اگر گاردی هست، به‌خاطر این بوده که مسئله را درست بیان نکرده‌ایم، یا حرفی زده‌ایم و به آن عمل نکرده‌ایم. اگر شفاف باشیم، می‌بینم آن‌ها فقط ابهام دارند.

* باید اجازه بدهیم نوجوانان سؤال بپرسند و چالش ایجاد کنند

وی در ادامه با اشاره به حوادث سال گذشته، متذکر شد: من با برخی از نوجوانان در ارتباط بودم و درخصوص مسائل مختلف حرف می‌زدیم، خودم را آماده کرده بودم گفت‌وگوی طولانی داشته باشیم، اما آن‌ها به محض شنیدن منطقی چند جمله، قانع شدند. برای من عجیب بود، اما واقعاً دنیای نوجوان‌ها این‌گونه است؛ استوار بر منطق و دوستی. باید اجازه بدهیم آن‌ها سؤال بپرسند و چالش ایجاد کنند، در این صورت حرف حق را به‌آسانی می‌پذیرند.

این مربی تربیتی در خاتمه سخنان خود یادآوری کرد: درحال حاضر هر کسی دغدغه فرهنگ، کشور و آینده را دارد، باید پای کار نوجوانان حاضر شود. باید خود را قوی کنند، به سلاح بیان منطقی مجهز شوند و به طرق مختلف با نوجوان‌ها ارتباط مستقیم برقرار کنند.