در پی گفت‌وگو با استاد گیاه‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان مشخص شد امروز بنا به مضرات استفاده از کود و سم بهره‌مندی از مبارزه بیولوژیک در حوزه کشاورزی یک ضرورت است نه یک انتخاب.
سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش:
به دیگر سخن کشاورزان در جهت بازده بیشتر محصولات کشاورزی از سموم شیمیایی قوی استفاده می‌کنند در صورتی که این سموم علاوه بر اینکه میکروارگانیسم‌های خاک را از بین می‌برد تأثیرات جزئی و منفی در خود گیاه بر جای می‌گذارد که باعث کاهش عملکرد و کندی رشد محصولات می‌شوند.
این در حالی است که طی چند دهه اخیر، دانشمندان حوزه کشاورزی به این نتیجه رسیده‌اند که در محیط طبیعی یعنی جایی که بشر کمترین دخالت را در اکوسیستم دارد، آفات و بیماری‌های گیاهی همیشه وجود دارند، اما در صورت عدم دخالت مستقیم بشر، جمعیت آن‌ها همیشه در حال تعادل و به حد نرمال است چون در طبیعت دشمنان طبیعی وجود دارند و آفات را کنترل می‌کنند و باعث کاهش جمعیت آن‌ها به‌حدی می‌شوند که کمترین خسارت به محیط زیست وارد شود که این نوع کنترل را بیولوژیک می‌گویند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص گفت‌وگویی با استاد گیاه‌شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر محمد خانجانی با بیان اینکه دفع آفات به روش بیولوژیک شامل روش‌های سازگار با محیط زیست می‌شود گفت: این روش‌ها در عین اینکه تولید محصول سالم را برای ما به‌دنبال دارد حداقل آثار و پیامدهای سوء زیست‌محیطی را ایجاد می‌کند زیرا وقتی ما از سموم استفاده می‌کنیم این خطر برای ما وجود دارد که نه‌تنها خاک بلکه آب و سایر عناصر زیستی ما نیز دچار آلودگی می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه این امر حتی در از بین بردن تنوع زیستی نیز مؤثر است، خاطرنشان کرد: از طرفی باقی‌مانده سموم در محصول باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای در جوامع انسانی می‌شود که از نمونه‌های بارز آن می‌توان به گسترش بیماری‌هایی همچون سرطان و تولید کودکان ناقص اشاره کرد.
استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه استفاده از سموم در محیط طبیعی نیز همانطور که پیشتر عنوان شد باعث از بین رفتن عناصر زیستی می‌شود اذعان کرد: حتی مؤلفه‌های میکروبی خاک نیز در این فرایند مشکل‌ساز شده و خاک زنده ما را به خاک مرده تبدیل می‌کند.
خانجانی افزود: این در حالی است که در روش مبارزه با آفات با روش بیولوژیکی نه‌تنها ایمنی غذایی (ترکیبات آفت‌کش و محصول سمی در ماده غذایی وجود داشته باشد) برای آحاد جامعه تأمین می‌شود بلکه به لحاظ اقتصادی می‌توان این روش‌ها را تضمینی برای استمرار و پایداری در صادرات محصولات کشاورزی قلمداد کرد.
وی با بیان اینکه در حوزه مبارزه با آفات از طریق عوامل بیولوژیکی، دیگر در محصول تولیدی باقی‌مانده سم را نخواهیم داشت، اذعان کرد: مبارزه بیولوژیک امروزه به سه روش انجام می‌شود، نخست کلاسیک است که در آن عوامل بیولوژیک را در یک سیستم مثلاً باغ‌ها رهاسازی می‌کنیم و در پی آن سال‌های سال این عامل در باغ مستقر شده و ما را بی‌نیاز از هر نوع رهاسازی مجدد می‌کند.
وی ادامه داد: برای نمونه در کشور حدود 100 سال پیش برای مبارزه با شپشک استرالیایی در باغ‌های شمال کشور به روش بیولوژیکی نسبت به رهاسازی کفشدوزک استرالیایی اقدام شد و تاکنون بی‌نیاز از سمپاشی برای این آفت در باغ‌ها هستیم.
این استاد گیاه‌شناسی با تأکید بر اینکه روش بعدی حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی است تشریح کرد: در این روش در کارهای مقدماتی که برای مرزعه یا باغ انجام می‌دهیم باید به‌گونه‌ای عمل کرد که جمعیت دشمنان طبیعی آفات در مزرعه آسیب نبینند.
خانجانی با اشاره به اینکه در این روش باید شرایط برای عملکرد و زیست عوامل بیولوژیک در راستای مبارزه با آفات فراهم شود اذعان کرد: مثلاً در گلخانه‌ها ما با مگسی با نام «سنوز» مواجهیم که می‌تواند با یکی از آفات خطرناک گلخانه‌ها که سفیدبالک‌ها هستند به‌صورت طبیعی مبارزه کند.
وی ادامه داد: روش سوم رهاسازی فصلی عوامل بیولوژیکی است مثلاً در یک فصل در شالیزار برنج کاشته شده و بر اساس نیاز نسبت به رهاسازی عوامل بیولوژیکی خاص آن محصول اقدام کردیم؛ بنابراین انتظار نداریم پس از برداشت برای فصل بعدی نیز این عامل بیولوژیکی مؤثر واقع شود.
وی با ابراز اینکه امروز در کشورهای پیشرفته که بخش اعظمی از نیاز سبزی و صیفی خود را در فضای گلخانه کشت می‌کنند استفاده از سوم و کود ممنوع است زیرا بستر برای بهره‌مندی از عوامل کنترل بیولوژیکی در آن‌ها فراهم می‌شود اذعان کرد: ما نیز در کشور از دانش فنی این امر برخوردار هستیم اما مسئله این است که هنوز در گلخانه‌های ما استفاده از سموم و کود شیمیایی به‌صورت متداول در دستور کار قرار می‌گیرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه گرچه هزینه مبارزه بیولوژیک با آفات کمی بیشتر از روش سنتی است اما باید این امر را از طریق ایجاد بستر فروش بهتر و فرهنگسازی برای خرید محصولات سالم دنبال کرد گفت: در واقع شاید در حال حاضر هزینه تولید تا حد کمی بالاتر رود اما توجه به اینکه توجه نباید مورد غفلت قرار گیرد که تولید و خرید محصول سالم یعنی تضمین سلامت آحاد جامعه.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد استفاده از روش کنترل بیولوژیک دارای مزایای بسیاری است که مهم‌ترین آن‌ها حفظ محیط زیست پایدار است به گونه‌ای که کنترل بیولوژیک، خطری برای خاک، گیاه و یا محصولات نهایی نداشته و سلامت انسان و گیاه را تهدید نمی‌کند به طوری که این روش تأثیر بسیار اندک و حداقلی بر روی ارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌ها دارد.
از طرفی عوامل کنترل بیولوژیک بر روی گونه‌های خاصی از آفات تمرکز داشته و به دیگر میکروارگانیسم‌ها آسیبی وارد نمی‌کنند و درنهایت اینکه ترکیبات شیمیایی موجود در سموم و کودها مضرات بسیاری به همراه دارند حال آنکه در نتیجه استفاده از این شیوه دیگر نیازی به استفاده از ترکیبات شیمیایی وجود ندارد.
از سوی دیگر تعادل ایجادشده میان آفات و دشمنان طبیعی توسط کنترل بیولوژیک، پایدارتر و بلندمدت است. بنابراین به‌نظر می‌رسد با توجه به محیط زیستی به‌ویژه در حوزه آب و خاک استفاده از روش‌های بیولوژیکی یک ضرورت است نه یک انتخاب. این امر باید ازسوی مروجان سازمان جهاد کشاورزی در دستور کار قرار گرفته و حمایت لازم از کشاورز بنا به هزینه‌بر بودن این نوع از روش‌ها صورت پذیرد تا نسبت به عملیاتی کردن آن در باغات و اراضی از خود رغبت نشان دهند.
شناسه خبر 83856
