یکی از جلوه‌های دیپلماسی شهری، انعقاد تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی میان شهرهاست که در صورت برنامه‌ریزی درست می‌تواند در رونق همه‌جانبه شهرها بسیار تأثیرگذار باشد اما بررسی میزان تحقق مزایای پیمان خواهرخواندگی برای شهرهای مختلف کشور نشان می‌دهد این پیمان‌ها در بیشتر موارد عایدی خاص نداشته‌اند.
در این راستا شهر همدان در دو دهه اخیر، با چند شهر خارجی کولاب تاجیکستان، اسپارتای ترکیه، بخارای ازبکستان و ارفورت آلمان، کربلا در عراق، یکاترینبورگ در روسیه و غیره چند شهر داخلی پیمان خواهرخواندگی منعقد کرده است.
حال این سؤال مطرح است که طی 20 سال گذشته کدام یک از خواهران همدان از فضای اقتصادی، گردشگری و حتی فرهنگی همدان حالی پرسیده، این در حالی است که طبق مفاد این تفاهم‌نامه، با انعقاد تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی قرار است مناسبات شهری افزایش یافته و قراردادهای این‌چنینی باعث افزایش مؤثر مبادلات و ارتباطات دوجانبه مخصوصاً در حوزه گردشگری و توریسم شده و نتایج این مبادلات به بخش‌های اقتصادی نیز تسری پیدا کند.
به دیگر سخن آنچه در این بین مشخص است اینکه این خواهرخواندگی‌ها بیشتر به وصله ناجور شباهت دارند؛ چراکه اگر از بیش از 90 درصد شهروندان همدانی‌ درخصوص وجه تسمیه نام‌گذاری بلوار کولاب، بپرسیم، کسی از خواهرخواندگی ما با شهر کولاب خبر ندارد، پس بیشتر این تفاهم‌نامه‌ها تنها در یک برهه زمانی کوتاه کارایی دارد، حتی در برخی موارد همدان در سطح ملی نیز امکان دسترسی مستقیم به خواهران خود ندارد؛ مثلاً امروز حتی برای سفر زمینی، سرویس اتوبوسی همدان- بم برقرار نیست.
با این تفاسیر چگونه می‌توان انتظار عایدی از دیگر خواهران خارجی‌مان داشته باشیم؟
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص تبیین اهداف خواهرخواندگی شهرها و چالش‌های پیش روی آن برای رسیدن به اهداف به‌ویژه در همدان گفت‌وگویی با دانش‌آموخته دکتری شهرسازی و استاد دانشگاه گیلان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یاسر حاتمی با بیان اینکه هدف کلی از خواهرخواندگی این است که شهرها بتوانند تجربیات مرتبط با توسعه‌ خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند، گفت: مفهوم توسعه شهری در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تعریف می‌شود.
وی با اشاره به اینکه با تکیه بر مفهوم توسعه شهری تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی در بین شهرها منعقد می‌شود، اذعان کرد: در این بستر تجربیات مرتبط با مفهوم توسعه در ابعاد مختلف بین شهرهای خواهرخوانده در بعد پیشران و مثبت آن و به‌عنوان تجربیات ناموفق به اشتراک گذاشته می‌شود.
وی ادامه داد: بدین مفهوم که اگر قرار است یک سری موضوعات مهم و مثبت موجود در شهرهای خوهرخوانده به‌عنوان تجربه انتقال یابد، تجربیات منفی نیز در مسیر توسعه نیز انتقال پیدا می‌کند تا در شهر مقصد از تکرار آن جلوگیری به‌عمل آید.
این شهرساز همدانی با تأکید بر اینکه این پیوندها بعد از جنگ جهانی دوم تقریباً از اوایل دهه 1945 به بعد در بین کشورهای اروپایی شکل گرفت و برجسته شد، اذعان کرد: در خصوص چالش این پیوند در شهرهای کشور، به چند مشکل باید توجه کرد.
حاتمی با بیان اینکه امروز شهر همدان پیمان‌های بسیاری را با شهرهای اروپایی، خاورمیانه و داخل کشور دارد، اظهار کرد: نکته این است که طی این سال‌ها شاهد اتفاق خاصی در پی انعقاد این پیوندها در شهر نبوده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه صرفاً نگاه به این پیوندها شعارگونه بوده و بیشتر از آن‌ها به‌عنوان پرچم تبلیغاتی برای دوره‌های مختلف شورا و مدیریت استفاده شده خاطرنشان کرد: در پی این پیوندها در دوره‌های متفاوت شورا شاهد عایدی خاصی نبوده و نیستیم در حالی که اگر به اهداف کلان این تفاهم‌نامه‌ها بپردازیم، این خواهرخواندگی‌ها باید در بخش‌های مختلف مفهوم توسعه همچون انتقال تجربیات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فنی و از همه مهم‌تر تجربیات عمرانی و شهرسازی می‌بایست مؤثر واقع می‌شدند اما در این عرصه هیچ اتفاقی نیفتاد و عملکرد را می‌توان صفر قلمداد کرد.
وی ادامه داد: در ناکارآمدی این پیوندها دو عامل تأثیرگذار بوده نخست عدم توجه به تناسبات فرهنگی در انعقاد این تفاهم‌نامه‌ها، بدان معنا که ما به زمینه‌های مشترک فرهنگی و اجتماعی که می‌تواند شهرها را به یکدیگر در مسیر توسعه نزدیک کند توجهی نکردیم.
این کارشناس شهرسازی با بیان اینکه درواقع ما در خواهرخواندگی با شهرهای اروپایی اصلاً به این موضوع توجه نکرده‌ایم که زمینه فرهنگی ما کاملاً متفاوت است؛ یعنی در بیشتر آن‌ها یک فرایند طولانی‌مدت از دوره مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم طی شده و به‌لحاظ برخی قواعد دموکراسی و حقوق شهروندی، چندین گام از ما جلوتر هستند، ابراز کرد: در این شهرها جایگاه شهروند، حقوق و تکالیف شهروندی حداقل فرایندهایی را طی کرده است.
حاتمی با تأکید بر اینکه زمینه فرهنگی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی و درنهایت نهادهای اجتماعی ما با شهرها متفاوت است؛ بنابراین امکان انتقال تجربه از این شهرها به کشورهای ما امکان‌پذیر نیست و در عین حال در بیشتر موارد ما چیزی در چنته نداریم که بخواهیم به به‌عنوان تجربه انتقال دهیم اذعان کرد: حتی در برخی موضوعات همچون پدافندی نیز برخلاف تکرار آن، تجربه خاصی کسب نکرده‌ایم که بخواهیم به‌عنوان یک الگوی تئوری برنامه‌ریزی‌شده در این حوزه اجرا و بعدها آن را به این شهرها منتقل کنیم.
وی با ابراز اینکه متأسفانه ما در شهرسازی نیز تقریباً بیش از300 سال از اروپایی‌ها عقب هستیم، خاطرنشان کرد: نکته این است که در برخی موارد آنچه در این شهرها عنوان می‌شود در شهرهای ما رسیدن به آن در حد خواب و رؤیاست.
این استاد دانشگاه گیلان با بیان اینکه امروز در شهرهای نروژ از زباله، برق تولید می‌کنند اما در همدان حتی در حد بازیافت نیز پیشرفت نکرده‌ایم، اظهار کرد: عامل بعدی اینکه ما تخصص لازم برای این بخش تعریف نکرده‌ایم یعنی ما اگر پیمان‌های خواهرخواندگی را برقرار می‌کنیم، باید فیلدهای تخصصی خاص یا به بیان دیگر اتاق فکر‌های تخصصی خاصی، ایجاد کنیم.
حاتمی با اشاره به اینکه درواقع پس از انعقاد پیمان، تازه کار ما باید در مدیریت شهری آغاز شود؛ یعنی این اتاق فکر تخصصی متناسب با اهداف تعریف‌شده شکل بگیرد، گفت: در این پیمان قراردادهایی را برای انتقال تجربیات و فناوری منعقد کرده‌اند؛ بنابراین لازم است تیم‌های شهرسازی، معماری، عمرانی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی محیط، اقتصاد و غیره شکل بگیرد تا در پی آن بتوان تجربیات را مدون و نسبت به انتقال آن اقدام کرد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ وقتی قرار است دو شهر در دو نقطه متفاوت و بعضاً با فاصله بسیار دور با همدیگر فامیل شوند، این خویشاوندی جالب می‌شود. صحبت از خواهرخواندگی میان شهرهاست. شهرهایی که قرار است به‌خاطر تشابهات و برخورداری از منافع، خصوصیات و وجوه مشترک؛ مثلاً دو شهر تاریخی، دو شهر علمی، دانشگاهی، گردشگری یا دو بندر یا حتی دو شهر دارای نماد مشترک، با هم پیمان خواهری ببندند تا از ظرفیت‌‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی، فنی، گردشگری و نظایر آن استفاده کنند.
شهر همدان از این دست فامیل که به نوعی می‌شود نام «فامیل دور» به آن نهاد، کم ندارد؛ این در حالی است که به عقیده کارشناسان شهری روابط خواهرخواندگی محرک بی‌نظیری برای رشد اقتصادی، فرهنگی شهرها است چراکه در پیمان خواهرخواندگی، تبادل اطلاعات، تجربیات و توسعه مناسبات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شهری، فنی و سیاسی میان یک جامعه شهری با جامعه شهری مشابه خارجی برقرار می‌شود.
بر این اساس کلان‌شهر همدان که مرکز استان است، به‌منظور توسعه و رسیدن به جایگاه جهانی شدن و به‌کارگیری دستاوردهای نوین جهان با چند شهر پیمان خواهرخواندگی امضا کرده؛ اما دریغ از یک عایدی کوچک!

طاهره ترابی مهوش