نگاهی به وضعیت کنونی کشاورزی همدان بیانگر آن است که استان همدان با 1.2 وسعت و 2.3 درصد جمعیت کشور 4.2 درصد تولیدات بخش کشاورزی را با تولید 4.9 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی به خود اختصاص داده است.
همچنین بخش کشاورزی استان همدان 28.5 درصد از اشتغال و 24 درصد از ارزش افزوده استان همدان و 4.3 درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را سهم خود کرده است به نحوی که با این امتیازات نقش مهم و سازنده ای را در اقتصاد استان و کشور دارا ایفا می‌کند.
طبق آمار موجود در حال حاضر از مجموع 95.1میلیون هکتار از اراضی کل استان همدان 822 هزار هکتار مراتع و 693 هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی و 293 هزار هکتار سطح اراضی آیش است.
آنچه در این میان قابل ذکر است اینکه مقدار سه هزار و 557 هزار تن تولیدات زراعی، 792 هزار تن تولیدات باغی و 553 هزار تن تولیدات دامی و آبزی با تنوع محصولات در سطح استان همدان و رتبه‌های برتر کشوری و منطقه‌ای در تعدادی از محصولات مهم و استراتژیک موجب اهمیت نقش استان همدان در کشاورزی کشور شده است.
همین چندسطر کافی است تا تایید کند استان همدان به‌دلیل ظرفیت‌های خاص و شرایط آب‌وهوایی، وجود باغبانان و کشاورزان سخت‌کوش و شرایط جغرافیایی مناسب منطقه‌ای مستعد برای سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در این بخش است تا جایی که حتی محصولاتی که به نظر می‌رسد به بار نشاندن بوته، نهال و درختان آن در همدان ممکن نیست هم با تلاش کارشناسان ثمربخش شده‌اند.
با این حال گذشته از تمام ظرفیت‌های استان همدان در بخش کشاورزی و از آنجا که شغل بیش از نیمی از مردم استان همدان کشاورزی است لزوم تدبیر در زمینه مصرف بهینه آب ضروری است که بر همین اساس طی سال‌های اخیر موضوع کمبود آب و ضرورت استفاده بهینه آب در بخش کشاورزی بهره‌برداران این حوزه را تا حدودی هر چند کم به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر هدایت کرده است.
براین اساس اگر محصولات باغی را کنار بگذاریم بخش عمده‌ای از محصولات کم‌آب‌بر استان همدان متوجه گیاهان دارویی است به‌طوری‌که همدان در حال حاضر قطب تولید گشنیز و رازیانه کشور است و در زمینه تولید رازیانه و گل محمدی نیز رتبه‌دار به شمار می‌آید.
اما گذشته از گشنیز و رازیانه صحبت از گیاه سرخ گران قیمتی است که شاید تا چند سال قبل انحصار آن در اختیار استان خراسان بود و کسی فکر نمی‌کرد زعفران در همدان نیز به بار بنشیند اما تلاش کشاورزان همدانی ثابت کرد امکان کشت زعفران در اکثر مناطق استان همدان وجود دارد و می‌تواند در کنار اشتغال‌زایی، سود و سرمایه بزرگی را نصیب استان همدان کند.
براین اساس با توجه اهمیت این موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره گفتگویی را با تنی چند از زعفرانکاران موفق دراستان و نیز یکی از کارشناسان این محصول ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این بانوی کشاورز نهاوندی با اشاره به اینکه دبیر بازنشسته آموزش و پرورش است گفت: کار کشاورزی را از دوران کودکی بنا به فراهم بودن اراضی کشاورزی متعلق به پدرم در روستای فارسبان دوست داشتم بنابراین در دوران نوجوانی و جوانی جسته وگریخته دراین عرصه کارهایی انجام می‌دادم،گفت: با این وجود همزمان با بر عهده گرفتن کارهای کشاورزی اراضی پدری علی‌رغم میل باطنی و به اصرار مادرم رشته دبیری را انتخاب کرده و دراین عرصه نیز مشغول به کار شدم.
گیتی سالاری با اشاره به نحوه ورودش به عرصه کشت زعفران گفت: در یکی از روزهای سال 1378 بود که کلاس یک‌ساعته‌ای در مرکز تحقیقات کشاورزی استان برقرار و از من نیز دعوت به عمل آمد دراین کلاس تعدادی کارشناس درباره کشت زعفران و مزایای سخن به میان آورده و نسبت به معرفی این محصول و کشت آن اقدام کردند.
وی، با بیان اینکه البته‌ پیشتر نیز یکی از خویشاوندان تعداد محدودی پیاز زعفران آورده و در منطقه کشت کرده بود افزود: این امر باعث شد من نیز این کار را انجام دهم و این کلاس یک‌ساعته جرقه‌ای برای اغاز کار و مصمم‌تر شدن من شد.
سالاری با تاکید براینکه خاستگاه اصلی کشت زعفران منطقه‌ای به نام رودآور در کوهپایه‌های الوند است که از تویسرکان تا فیروزان نهاوند را شامل می‌شود،گفت: درپی معرفی این محصول در آن کلاس، چهارهزار متر از زمین‌هایم را آمده کشت کرده و با راهنمایی که از مرکز تحقیقات گرفتم نسبت به خرید پیاز و کشت آن اقدام کردم.
این زعفران‌کار نامدار نهاوندی با تاکید براینکه درسال اول شاهد برداشت نوبرانه محصول بودیم اما از سال بعد شرایط برداشت محصول به لحاظ حجم برداست و باردهی بهتر شد عنوان کرد: در سال سوم بودکه به معنای واقعی شاهد به بار نشستن محصول بودیم به طوریکه از چهارهزار متر چهارکیلو محصول خشک برداشت کردیم.
وی خاطر نشان کرد: این درحالی است میانگین برداشت از بهترین مزارع خراسان توسط بهترین کشاورزان درهر هکتار هفت کیلو بود حال انکه با یک حساب سر و انگشتی بنده با چهار هزار متر زمین و برداشت چهارکیلویی محصول رکورد زدم.
سالاری با تاکید براینکه این مسئله در آن مقطع زمانی برد رسانه‌ای پیدا کرد، اذعان کرد: اهمیت این موضوع بدان جهت بودکه برای نخستین بار خانمی در غرب کشور موفق شده بود که 4 کیلو زعفران خشک از چهارهزار متر و یا همان 4 جریب برداشت کند.
این زعفرانکار نهاوندی با بیان اینکه در آن زمان برخی هم بودند که از ادامه کار ناامیدم می‌کردند ابراز کرد: با توجه به مزیت‌هایی که کشت این محصول داشت کم کم نسبت به گسترش اراضی زیر کشت اقدام کردیم.
وی در ادامه با اشاره به سنتی بودن تمام مراحل کاشت تا برداشت در سال‌های ابتدایی گفت: بنابراین ‌به‌خاطر سختی کار و نیروی انسانی زیاد مجبور بودیم که اراضی کمتری را زیر کشت این محصول ببریم البته اخیرا گویا ابزاری برای کشت و برداشت این محصول معرفی شده اما هنوز روانه بازار نشده است.
وی با بیان اینکه درحال حاضر چیزی حدود یک هکتار زیر کشت محصول داریم گفت: طی این مدت بنابه استقبالی که از کار شد در نقاط مختلف استان و نیز استان‌های همسایه نسبت به ارائه مشاوره و نیز کاشت محصول اقدام کردم که هر کدام از پروژه‌ها نتایج مطلوبی را به دنبال داشته است.
سالاری در پاسخ به این سوال که مزیت کشت این محصول نسبت به سایر محصولات را چگونه ارزیابی می‌کنید، اذعان کرد: با توجه به موضوع خشکسالی‌ها که تاثیر آن غیر قابل انکار است این محصول کم‌آب‌بر یکی از بهترین گزینه‌ها جهت کشت دراراضی کشاورزی است زیرا تنها نیازمند یک آبیاری ضروری در اواخر مهرو اوایل آبان آن هم برای شروع گل‌دهی است و پس از برداشت گل و اتمام گل‌دهی در آذرماه نیز به یک نوبت آبیاری با عنوان زاج‌آب نیاز دارد.
وی ادامه داد: علاوه برکم‌آب‌بر بودن درمقایسه با محصولاتی همچون گندم به لحاظ اقتصادی کشت این محصول به ویژه برای خانواده با جمعیت زیاد بنا به تامین نیاز کارگری از دورن خانواده بسیاربه‌صرفه‌تر است به‌طوریکه طی 3 سال اخیر این اقتصادی بودن بنا به تکانه‌های قیمتی مشهودتر نیز شده است.
این زعفرانکار نهاوندی با بیان اینکه متاسفانه این محصول به صورت رسمی از بازار فروش مطمئنی برخوردار نیست چرا دراین زمینه حمایت لازم از سوی دستگاه‌های متولی صورت نپذیرفته تشریح کرد: با این وجود بنده استثنائا بنا به کیفیت محصول و نیز شهرتی که به دلیل آغازگر این کار درمنطقه دارم چه دربازار داخلی و چه در بازارهای بین‌المللی دارای مشتریان ثابت بوده و برای فروش محصول با مشکلی برخورد نمی‌کنم.
وی با بیان‌اینکه تاکنون هیچ حمایتی از دستگاه‌های دولتی دریافت نکرده و تنها یک بار آن‌هم درسال 89 به عنوان زعفرانکار نمونه کشوری انتخاب شدم که امتیازی برای بنده به همراه نداشت، خاطرنشان کرد: طی این سال‌ها در راستای برندسازی و معرفی هرچه بهتر محصول به دنبال اخذ استاندارد رفتم اما متاسفانه هنوز راه به جایی نبردم این درحالی است که در بدو امر ازسوی مسئولان استقبال خوبی صورت پذیرفت.
سالاری با بیان اینکه متاسفانه پیگیری برای دریافت سیب سلامت نیز سرانجامی همچون اخذ استاندارد را به دنبال داشت،عنوان کرد: مسئله اینجاست که اداره بهداشت نهاوند جهت تایید این مهم مرا مکلف به داشتن کارگاهی بزرگ کرده، این درحالی‌است که در حال حاضر به لحاظ مساحت کارگاهی یک اتاق 24 متری با چند صندلی و دو دستگاه فرآوری کافی است.
این بانوی زعفران‌کارنهاوندی، ادامه داد: درواقع درکل استان نیز حجم کل زعفران برداشت شده نهایتا چیزی حدود 500 تا 600 کیلو است که یقینا برای این حجم از محصول کارگاه بزرگ با درب‌هایی که کامیون عبور کند نیاز نیست.
وی با اشاره به داشتن مشتریان ثابتی از اقصا نقاط کشورو جهان کشور که یا به صورت مستقیم ویا غیر مستقیم محصول تولید شده را به دستشان می‌رساند، اذعان‌کرد: مسئله اینجاست که برای من این امکان و پشتوانه وجود ندارد که همچون برندهای مطرح خراسانی در کشورهای خارجی تبلیغات کافی داشته ویا نسبت به ثبت بی درد سر برندم اقدام کنم.
*شرکت‌های مهندسی تقلبی و فروش پیازهای آلوده چالشی که برای جهادکشاورزی همدان اهمیتی ندارد
سالاری با اشاره به یکی از مشکلات مبتلابه جامعه زعفرانکاران گفت: چیز حدود پنج یا 6 سال است که عده‌ای با دردست‌داشتن مدرک مهندسی نسبت به استقرار شرکت‌های مهندسی اقدام کرده و ضمن مشاوره نسبت به معرفی و فروش پیاز زعفران به کشاورزان دراستان اقدام می‌کنند حال آنکه این افراد این پیازهای آلوده به کنه، کپک‌زده و جوانه‌زده را خارج ازفصل برداشت، خریداری کرده و درپی ناآگاهی کشاورزان در اختیار آن‌ها می‌گذارد که مزارع مردم را نابود می‌کنند.
وی با بیان اینکه متاسفانه دراین زمینه علیرغم انتظاری که بنده داشتم جهاد کشاورزی هیچ اقدامی نکرده‌است افزود: در مواردی بنده شخصا پیگیر موضوع‌شده و برای جلوگیری از انتشار بیماری در سایر مزارع خواستار معدودم کردن آن پیازها شدم.
درادامه یکی دیگر از زعفرانکاران موفق همدانی با بیان اینکه در روستای قراکند بخش سردرود دمق کشت این محصول را انجام می‌دهد،گفت: من ازسال 82 مشغول به کشت زعفران هستم.
بتول سلطانی افزود: بنده کارم را به صورت آزمایشی اغاز کردم حال آن‌که اطلاعات چندانی دراین مورد نداشته و با تکیه بر معرفی این محصول از سوی جهاد کشاورزی کشت این محصول را در هزار متر کلید زدم.
وی با بیان اینکه درادامه کار با توجه به نتیجه خوبی که از برداشت محصول داشتم نسبت به توسعه کشت اقدام کردم گفت: درحال حاضر چیزی حدود دو هزارمتر از زمین‌هایم را به کشت این محصول اختصاص دادم.
سلطانی اصلی‌ترین مزیت این محصول را نیاز آبی اندک دانست و گفت: با توجه به کم‌آبی که بر منطقه حکمفرماست و چیزی جز آب قنات دراختیار کشاورزان آن هم به صورت محدود نیست بنابراین کشت این محصول درحد زیادی می‌تواند جایگزین محصولات پر‌آب‌بر باشد.
وی با اشاره به اینکه خوشبختانه در تامین تجهیزات و نیز پیاز با مشکل آن‌چنانی مواجه نیستیم زیرا این محصول هفت ساله بوده و نیاز به تجدید کشت دراین سال‌ها ندارد اذعان کرد: خوشبختانه ازپیاز مزرعه خود به عنوان بذر استفاده می‌کنیم چراکه امکان جایگزینی و جابه جایی آن وجود دارد.
این زعفرانکار رزنی درخصوص بازارفروش محصول نیز گفت: از‌آنجایی‌که درعرصه چرم و صنایع دستی، دستی برآتش دارم با حضور در نمایشگاه ملی و منطقه‌ای توانسته‌ام درکنار چرم نسبت به معرفی محصول و بازاریابی نیز اقدام کنم به‌طوریکه امروز درعرصه فروش محصول مشکلی وجود ندارد و حتی مشتریان قبل از کشت برای خرید بیعانه پرداخت می‌کنند.
وی با تاکید براینکه درحال حاضر ازسوی جهادکشاورزی به عنوان مشاوربه علاقمندان برای ورود به این عرصه معرفی می‌شوم، تشریح کرد: درعرصه ماشین‌آلات باید بگویم پیشتر تمامی کارها توسط دست انجام می‌شد اما امروز دستگاه ردیف‌کار برای زعفران ساخته‌شده که هم در زمان و هم در بحث هزینه‌های کارگری بسیارمقرون به‌صرفه است بنابراین درصورت نیاز باپرداخت اجاره‌بهای چند میلیون تومانی می‌توان طی یک روز یک هکتار زعفران کشت کرد.
* ضعف فاحش در بسته بندی
وی با تاکید براینکه اگرچه این محصول می‌تواند به عنوان یک محصول کم‌آب‌بر و پر سود جایگزین محصولات پرآب‌بر شود اما متاسفانه هیچ گونه حمایت مالی جهت توسعه کار انجام نمی‌شود گفت: متاسفانه طبق ابلاغیه جدید به کسانی که حتی سال‌ها قبل از تسهیلات بانکی حوزه کشاورزی هرچند با مبالغ اندک هم استفاده کردند دیگر تسهیلات جدید تعلق نمی‌گیرد این درحالی است که امروز هزینه خرید پیاز مورد نیاز برای یک هکتار زمین چیزی بالغ بر 300 میلیون تومان می‌باشد و من به عنوان کسی که مثلا ده سال قبل 5 میلیون تومان تسهیلات برای آغاز به کار گرفتم امروز برای توسعه کار بنا به افزایش هزینه‌ها به تسهیلات جدید نیاز دارم.
سلطانی ادامه داد: امروز زعفران تولید ما نه‌تنها در سراسر ایران بلکه تا امریکا نیز خواهان دارد افزود: مسئله اینجاست که این فروش به صورت رسمی اتفاق نمی افتد زیرا زعفران همدان علیرغم کیفیت، از برند و بسته‌بندی خاصی برخوردار نیست به طوریکه من درصورت سفارش مشتریان خارجی که خواهان بسته‌بندی مطلوب هستند مجبورم این بسته‌بندی را از تهران با قیمت بالا خریداری کنم.
وی ادامه داد: این درحالی است‌که اگر از طریق تسهیلات حمایت لازم ازمن تولیدکننده صورت پذیرد یقینا دراین عرصه نیز برحسب نیاز مشتری می‌توانیم صنایع بسته‌بندی مورد نیاز را تدارک ببینیم.
در ادامه یک از کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی استان نیز در پاسخ به این سوال که چرا زعفران به عنوان یک محصول استراتژیک در استان همدان مطرح بوده و در عین حال کدام مناطق استان پتانسیل بیشتری برای کشت زعفران دارند گفت:آن‌چه مسلم است اینکه خاستگاه اصلی زعفران همدان بوده بنابراین این سازگاری از گذشته به لحاظ اقلیمی وجود داشته است.
جلال طالبی با تاکید بر اینکه کاشت زعفران از چند مزیت برخوردار است نخست اینکه به لحاظ اقتصادی از بازار و قیمت مناسبی نسبت به سایر محصولات برخوردار بوده پس کشت این محصول دارای صرفه اقتصادی است گفت: مزیت دیگر آن کم‌آب‌بر بودن است به طوریکه در سال نهایتا با دو بار ابیاری محصول به ثمر می‌نشیند.
وی ادامه داد: از طرفی به لحاظ نیروی کارگری بسیار کم‌توقع بوده و درعین حال نیاز به انبارداری خاصی ندارد بلکه هرچقدر محصول به صورت خشک بماند در کیفیت آن تاثیر مثبت‌تری خواهد داشت.
این کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه کلاس‌های ترویجی ما به صورت مستمر در روستاها طی سال‌های گذشته برگزار شده و می‌شود، خاطر نشان کرد: ما حدود 10 سال پیش با چند دانه پیاز زعفران، بذر زعفران این محصول را به کشاورزان معرفی می‌کردیم.
*شهرستان رزن پیشرو در کشت زعفران
وی بیشترین سطح زیر کشت این محصول را متعلق به شهرستان رزن اعلام کرد و گفت:به نظر می‌رسد این شهرستان روند بهتری را در بحث علمی کردن کشاورزی نسبت به سایر شهرستان‌ها طی کرده و می‌کند به طوریکه حتی کلاس‌های ترویجی و آموزشی ما دراین شهرستان مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرد.
طالبی مهمترین چالش کشاورزان زعفرانکار فراهم نبودن زیرساخت‌های حمایتی دولتی برای توسعه کشت زعفران اعلام کرد و افزود: نکته مهم در بحث کشت زعفران تامین هزینه اولیه برای خرید پیاز زعفران است حال آنکه این هزینه اغلب از توان مالی کشاورزان خرد، خارج بوده و نمی‌توانند آن را تامین کنند بنابراین لازم است برای تامین مواد اولیه این حمایت مالی به صورت جدی صورت پذیرد که متاسفانه این مهم دراستان انجام نمی‌شود.
*حمایت بی‌چون چرا از زعفرانکاران کرمانشاهی از طریق اعطای پیاز رایگان در مقابل سر بی کلاه زعفرانکاران همدانی از حمایت
وی خاطر نشان کرد:این در حالی است که در استانی مثل کرمانشاه کشت این محصول دارای اعتبار خاصی است و پیاز محصول به صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
طالبی چالش بعدی را ناآگاهی و درعین حال ترس از نتیجه تغییر دانست و گفت:اغلب کشاورزان نسبت به جایگزین محصول ترس داشته و آن را با اکراه می‌پذیرند چرا که فکر می‌کنند در برداشت و پاک کردن محصول و بازاریابی آن با مشکل برخورد می‌کنند این درحالی است که یقینا این دیدگاه درست نیست.
این مهندس کشاورزی با تاکید براینکه چالش بعدی به کمبود فاحش در بحث بسته‌بندی باز می‌گردد گفت:مسئله اینجاست محصول تولیدی از کیفیت بالایی برخورداراست اما در بحث بسته‌بندی امکان رقابت با سایر برندها را ندارد.