یک استاد حوزه گفت: برای ایجاد نظام سیاسی و اقتصادی می‌توان از سیره معصومین(ع) بهره برد. باید با خواندن همه نصوص، سیره معصومین را به‌درستی درک کنیم و بعد ببینیم هر سیره از چه شأنی صادر شده است.

برنامه تلویزیونی سوره، فصل محمدرسول‌الله(ص) در نخستین شب با موضوع «پیامبر دنیا، پیامبر آخرت؛ گستره‌شناسی رسالت پیامبر اسلام(ص)» میزبان آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست؛ استاد حوزه و دانشگاه بود.

ابوالقاسم علیدوست در آغاز برنامه در پاسخ به چرایی اهمیت موضوع گستره رسالت در اسلام با اشاره به اینکه برای تشریح اهمیت قلمرو رسالت، باید دو پیش‌فرض مهم را درنظر گرفت تصریح کرد: ما از رسالت پیامبری صحبت می‌کنیم که خاتَم و خاتِم است؛ یعنی دین و رسالت پیامبر جهانی و جاودانه است. در واقع آموزه‌های او همه مکان‌ها(جهانی) و همه زمان‌ها(جاودان) را در بر می‌گیرد.

وی سپس به توضیح پیش‌فرض دوم پرداخت و گفت: باید تعریفمان از رسالت دین را مشخص کنیمِ. اگر رسالت پیامبر را جامع شئون همه عالمیان و جهانی برای همه مکان‌ها، جاودان برای همه زمان‌ها تعریف کنیم به مفهومی بسیار متفاوت نسبت به زمانی می‌رسیم که حتی اگر یکی از این عوامل را نپذیرفته باشیم. سپس استفاده نقل‌وعقل را برای فهم رسالت پیامبر ضروری دانست.

*عقل‌ونقل؛ دو سند قابل‌اتکا برای فهم رسالت پیامبر(ص)

در ادامه برنامه مسعود دیانی؛ سردبیر و مجری برنامه به روش‌هایی که می‌توان از طریق آن‌ها رسالت پیامبر را استنباط کرد، اشاره کوتاهی کرد(نظیر روش عقلی‌ونقلی) و این دو روش را تشریح کرد.

ابوالقاسم علیدوست در پاسخ به اینکه انتخاب کدام روش و مبنا برای فهم رسالت پیامبر بهتر است، گفت: گفت‌وگو درباره گستره رسالت پیامبر مبحث نظری است و دو سند قابل‌اتکا در اختیارداریم. یکی نقل است؛ یعنی به قرآن، سنت و فرمایشات معصومین مراجعه کنیم و ببینیم آن‌ها چه رسالتی را برای پیامبر تعریف کرده‌اند. به‌عنوان مثال امام‌علی‌علیه‌السلام در خطبه نخست نهج‌البلاغه، هدف از بعثت پیامبران را شکوفا کردن استعدادها و ظرفیت انسان‌ها تعریف کرده‌اند.

علیدوست ادامه داد: سند دیگری که در اختیار داریم، عقل است. وقتی پیامبری مبعوث می‌شود، عقل می‌تواند درک کند که آیا این پیامبر در ساحت اقتصاد و سیاست برنامه‌ای دارد یا نه؟ درواقع اگر پیامبری خاتَم و خاتِم باشد، عقل قادر است بر وجود او صحه بگذارد.

*دلیل اختلاف‌نظرها درباره گستره رسالت چیست؟

ابوالقاسم علیدوست در ادامه برنامه در پاسخ به اینکه دلیل وجود اختلاف‌نظرها علی‌رغم بهره‌گیری از روش‌های یکسان؛ یعنی استفاده از نص و نقل چیست؟ تصریح کرد: ریشه بسیاری از اختلاف‌ها ناشی از سوءبرداشت محققان از حرف‌های یکدیگر است و بسیاری از آن‌ها با گفت‌وگوی مستقیم برطرف می‌شود.

وی ادامه داد: بررسی گستره رسالت پیامبر اسلام مبحث عمیق نظری و علمی است و نباید انتظار داشته باشیم که با بهره‌گیری از عقل و نص، به نتیجه یکسان برسیم و در مواقعی در برداشت از نصوص، یا برداشت از ادله اختلاف‌نظر به‌وجود می‌آید که امری طبیعی است.

*ساحت‌های مختلف عقلی‌ونقلی برای رسالت

در بخش دوم گفت‌وگو مسعود دیانی با اشاره به اینکه برخی از محققان و اسلام‌پژوهان هدف از رسالت پیامبر را تنها موضوعات اخلاقی می‌دانند، با طرح پرسشی صحت این ادعا را از علیدوست جویا شد.

آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست با تأکید بر اینکه عقل‌ونقل، هر دو ساحت‌های مختلفی را برای رسالت بیان می‌کنند، به برخی از آن‌ها اشاره کرد.

وی گفت: قطعاً یکی از رسالت‌های پیامبر اصلاح اعتقادات و باورهاست، ولی وظیفه دیگر پیامبران، آوردن شریعت(حلال، حرام و..) است و ما در دین احکام مختلفی داریم.

علیدوست ادامه داد: هرچند درباره گستره شریعت در میان متفکران اختلاف‌نظر وجود دارد، ولی همه آن‌ها گستره وسیعی برای شریعت قائل‌اند.

این استاد حوزه با اشاره به اینکه رسالت دیگر پیامبر زنده کردن اخلاق است، گفت: پیامبر منظومه‌ای از اخلاق ساخته شده است و سطح درک و برداشت انسان‌ها، از اخلاق و زیست اخلاقی را بالا برده است.

علیدوست ادامه داد: رسالت دیگر پیامبر، آشنا کردن مردم با تاریخ و معارف است. چنان که بخشی از قرآن به بیان روایت‌های تاریخی اختصاص دارد. رسالت دیگر تربیت نیرو و نهایتاً تشکیل حکومت صالح، به مقداری که میسر بوده هم از اهداف رسالت پیامبر اکرم است و اگر آموزه‌های پیامبر دچار انحراف نمی‌شد، به تمدن بزرگی می‌رسیدیم.

*شرط احیای اقتصاد اسلامی

وی در ادامه برنامه در پاسخ به اینکه آیا حکومت و شریعت از لوازم اعتقاد به رسالت پیامبر است یا خیر؟ موضوعات اقتصادی را مثال خود قرار دارد و گفت: نظام اقتصادی اسلامی به‌درستی کشف نشده است. به‌عنوان مثال ما گزاره دینی درباره اجاره، جعاله و مضاربه داریم، اما تاکنون استنباط از آن‌ها صورت جزیره‌ای انجام شده است. یکی از اصول اقتصادی اسلام عدم چرخش سرمایه‌های بزرگ در دست برخورداران بوده و خداوند در قرآن کریم، سهم عظیمی را در اختیار پیامبران قرار می‌دهد تا این سرمایه به مستمندان برسد. در طول این سال‌ها کسی به‌دنبال حل این موضوع نبوده است.

این محقق و پژوهشگر اسلامی ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که از روایات قابل‌فهم است، نفی وجود اختلاف طبقاتی است.

علیدوست در پاسخ به اینکه هم‌اکنون می‌توانیم نظام اقتصادی را احیا کنیم یا خیر؟ گفت: می‌توانیم، اما به‌شرطی که فقیه همه نصوص را در یک نظام هرمی یا حلقوی در کنار شریعت، عقل و روایات و مشورت با کارشناسان ببیند تا به استنباط برسد و اقتصاد اسلامی حاصل شود.

*شریعت و فقه

وی در فراز دیگری از برنامه درباره جایگاه شریعت در رسالت، شریعت را امری الهی و پاک دانست که در آن اختلافی نیست و فقه را دانش کاشف شریعت معرفی کرد که در دست فقیهان است و معصوم نیست.

این استاد حوزه تأکید کرد: هیچ جدایی میان اخلاق و شریعت وجود ندارد.

*حل تعارض میان اخلاق و دین

علیدوست در انتهای برنامه گفت: اگر در اخلاق به امر مسلم اخلاقی برسیم و نصوصی در مخالفت با آن وجود داشته باشد، نصوص کنار رفته و فقه هم موظف است در چهارچوب اخلاق عمل کند، اما باید این نکته را هم درنظر داشت که اخلاق، باید در پازل شریعت دیده شود.

وی همچنین افزود: برای ایجاد نظام سیاسی و اقتصادی می‌توان از سیره معصومین(ع) و پیامبر(ص) بهره برد، اما به دو شرط؛ یکی آنکه با تجربه، ممارست و خواندن همه نصوص سیره معصومین را به‌درستی درک کنیم و دوم آنکه؛ ببینیم هر سیره و روشی از معصومین در چه شأنی از ایشان صادر شده است.