سپهرغرب، گروه کشاورزی - شکیبا کولیوند: در وضعیتی که شاهد کاهش میزان بارش‌ها هستیم، زمان آن رسیده تا برنامه‌ریزی‌ها را به سمت‌و‌سویی سوق دهیم که بتوان افت منابع آبی زیرزمینی را متوقف و قدمی در مسیر استفاده بهینه از منابع آبی برداشت؛ یکی از گزینه‌های اصلی در این مسیر ورود به موضوع سامانه‌های نوین آبیاری به‌ویژه در باغات است.

کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدودکننده توسعه فعالیت‌های کشاورزی به‌شمار می‌رود. این امر سبب شده است تا مدیریت مزرعه و بهره‌وری از آب زراعی، نیازمند مشارکت هرچه بیشتر کشاورزان در این زمینه باشد. بدین ترتیب، یکی از اهدافی که در جهت کاهش نیازهای آبی در بخش کشاورزی دنبال می‌شود، افزایش بهره‌وری آب است. افزایش بهره‌وری از طرق مختلفی قابل انجام است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها کاهش آب مصرفی در واحد سطح و عملکرد ثابت محصول در همان واحد محسوب می‌شود؛ که مهم‌ترین ابزار دستیابی به این هدف از طریق تغییر شیوه‌های آبیاری و مدرن‌سازی به‌عنوان سخت‌افزار، مدیریت و بهره‌برداری مناسب به‌عنوان نرم‌افزار خواهد بود.

به همین دلیل توجه به این مهم جای خود را به‌خوبی در سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان باز کرد. از مجموع، 1.95 میلیون هکتار وسعت استان همدان، 907 هزار هکتار وسعت منابع طبیعی، 708.5 هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی و 269 هزار هکتار سطح اراضی آیش است.

از مجموع، 708.5 هزار هکتار سطح زیر کشت استان، 635 هزارهکتار سطح زیر کشت اراضی زراعی (429 هزار هکتار دیم و 206 هزار هکتار آبی)؛ 73.6 هزار هکتار سطح زیر کشت باغی (70 هزار هکتار آبی و 3.6 هزار هکتار دیم) است که اجرای سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار به میزان 123 هزار و 600 هکتار و توان بالای اجرای سیستم‌های نوین آبیاری و وجود تشکل‌های مرتبط به آن جز مزیت‌های استان همدان ذکر می‌شود.

شایان توجه است که کارایی آب در بخش کشاورزی استان همدان 1.7 برابر میانگین کشوری است، درحالی‌که در میانگین کشوری به ازای هر مترمکعب، یک کیلو و 400 گرم محصول تولید می‌شود و این نسبت در استان همدان برابر دو کیلو و 400 گرم است.

از سویی، در سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در سطح استان، بالغ‌بر 15 هزار و 400 هکتار طی سال‌های 1398 تا 1400 عنوان شده است؛ اجرای این برنامه‌ها و پیشروی به سمت توسعه روش‌های نوین آبیاری که یکی از رویکردهای برنامه‌ریزان کشور است، نیازمند همکاری و هماهنگی بخش‌های مختلف ازجمله برنامه‌ریزان (بدنه اجرایی کشور)، مشاوران، پیمانکاران و صنایع مرتبط خواهد بود.

زمستان سال گذشته بود که استاندار همدان مطرح کرد: بیش از 90 درصد اراضی مستعد کشاورزی استان همدان زیرپوشش آبیاری نوین و مکانیزه قرار دارند که می‌تواند نقش بسزایی در سازگاری با کم‌آبی داشته باشد.

سیدسعید شاهرخی در این راستا تصریح کرد: با اجرای طرح‌های کلیدی ازجمله نصب کنتور هوشمند و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز در استان از افت سطح آب‌های زیرزمینی جلوگیری شده به‌نحوی‌که در دشت‌های نهاوند، اسدآباد و ملایر نیز سطح آب در منابع زمینی افزایش یافته است.

از سویی، در همان جلسه، مدیرعامل آب‌ منطقه‌ای استان همدان اظهار کرد: برنامه سازگاری با کم‌آبی استان بعد از بحث و بررسی در چندین جلسه و کارگروه تخصصی کشوری و استانی، امروز در کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی با حضور و ریاست استاندار همدان و وزیر نیرو تصویب شد.

منصور ستوده، برنامه محوری استان همدان را استفاده صحیح از منابع آب‌وخاک دانست و تأکید کرد: با توجه به محدودیت منابع آبی استان و استفاده درصد بالایی از منابع زیرزمینی در بخش کشاورزی باید برای حفظ و ذخیره این منبع حیاتی برای آیندگان برنامه‌ریزی و تلاش کنیم.

مدیرعامل آب‌منطقه‌ای استان همدان ادامه داد: به‌منظور کنترل میزان اُفت سطح آب زیرزمینی در دشت‌های همدان، بالا آمدن سطح آب‌ها و ایجاد اشتغال پایدار، مقرر شد در مرحله نخست 310 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب زیرزمینی و سطحی داشته باشیم که سهم آب‌های زیرزمینی 269 میلیون مترمکعب و آب‌های سطحی حدود 40 میلیون مترمکعب است.

سال گذشته بود که مدیر امور اراضی سازمان جهادکشاورزی استان همدان در گفتگو با سپهرغرب عنوان کرد: نقطه آغازین خرد شدن اراضی به نظام اصلاحات ارضی برمی‌گردد. اجرای ناقص این قانون و همراه شدن آن با توسعه شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها از یک‌سو و مقررات ناکارآمد در زمینه ارث از سویی دیگر موجب شد، بخش قابل‌توجهی از اراضی کشاورزی به ورطه نابودی کشیده شده و کاربری دیگری غیر از زراعت و باغداری پدید آمد.

هوشنگ کرمی با بیان اینکه روزبه‌روز نیز شاهد کوچک‌تر شدن باغات و اراضی کشاورزی در همدان هستیم، ادامه داد: این وضعیت، مانعی بر سر راه تسطیح زمین‌های کشاورزی است و نمی‌توان ماشین‌آلات موردنیاز را به نحو مناسب وارد زمین‌ها کرد و آن‌ها را به‌کار گرفت. از سویی نمی‌توان آبیاری‌های تحت‌فشار را در این اراضی به‌کار گرفت و درمجموع، مانع از اجرای طرح‌ها و اقدامات زیربنایی در اراضی و باغات می‌شود.

حال با این تفاسیر، در این زمینه برآن شدیم تا گفتگویی با امیر لاهوتیان؛ مدیر آب‌وخاک جهاد کشاورزی استان همدان ترتیب دهیم و وضعیت فعلی اجرای طرح سامانه‌های نوین آبیاری در استان همدان را جویا شویم و در ادامه، پای صحبت‌های علی‌محمد عبدالرحیمی؛ گردوکار باسابقه تویسرکانی که یک سال نمونه در حوزه پیشروی باغات گردو به سمت آبیاری قطره‌ای بوده است، نشستیم که در ادامه متن این گفتگوها را می‌خوانید:

   سامانه‌های نوین آبیاری، آماده ورود به باغات همدان

مدیر آب‌وخاک جهاد کشاورزی استان همدان در گفتگو با خبرنگار حوزه کشاورزی سپهرغرب در خصوص وضعیت اجرای سامانه‌های نوین آبیاری مطرح کرد: در سال 1399 با بالغ‌بر چهار هزار و 616 هکتار از اراضی کشاورزی و باغات سطح استان همدان مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری شده‌اند.

امیر لاهوتیان ادامه داد: این میزان به همراه طرح‌های اجرای شده سال‌های پیشین در حوزه سامانه‌های نوین آبیاری تا پایان سال 99 رقمی بالغ‌بر 159 هزار و 616 هکتار را شامل شد.

وی با تصریح بر اینکه این میزان از اراضی و باغات سطح استان همدان هم‌اکنون مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری هستند، گفت: در سال 1400 نیز همچنان دولت با پرداخت کمک‌های بلاعوض برای اجرای انواع سیستم‌های آبیاری ورود خواهد داشت.

مدیر آب‌وخاک جهاد کشاورزی استان همدان در تشریح این موضوع گفت: این کمک‌های بلاعوض به شرط تأمین 15 درصد آورده در طرح‌های عمومی مربوطه توسط کشاورزان پیش خواهد رفت و تا 85 درصد از هزینه‌های اجرای طرح به‌صورت بلاعوض پرداخت خواهد شد.

لاهوتیان با تأکید بر اینکه هم‌اکنون مشکلی در تأمین اعتبارات نداریم، در پاسخ به اینکه آیا وضعیت اجرای این طرح در باغات استان همدان مناسب است یا خیر؟ گفت: در این زمینه به باغداران اعلام می‌کنم که سامانه‌های نوین آبیاری، آماده ورود به باغات همدان هستند و مشکلی در تأمین اعتبارات برای پرداخت کمک‌های بلاعوض در این زمینه وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه در صورت تأمین آورده کشاورزان، این مهم محقق می‌شود، در بخش پایانی این گفتگو تصریح کرد: محل تأمین این اعتبارات از صندوق توسعه ملی کشور است بدین‌سان، در صورت آمادگی کشاورزان، می‌توانیم برای اجرای این طرح‌ها، طراحی و نقشه‌برداری و اجرای سامانه‌های نوین آبیاری را در اراضی و باغات سطح استان همدان به اجرا درآوریم.

   اجرای طرح آبیاری قطره‌ای در باغ 1.4 هکتاری گردو

گردوکار باسابقه تویسرکانی که سال‌های بسیاری گردوکار نمونه در سطح استانی، کشوری و یک سال نمونه در حوزه پیشروی باغات گردو به سمت آبیاری قطره‌ای بوده است، در گفتگو با خبرنگار حوزه کشاورزی سپهرغرب با بیان اینکه 60 سالی می‌شود که در عرصه گردوکاری فعالیت دارد، گفت: هم‌اکنون گردوهایم از استان‌های مختلف و کشور عراق خریدار دارند.

علی‌محمد عبدالرحیمی، با بیان اینکه از سال 1384 در زمینه آبیاری قطره‌ای باغ 1.4 هکتاری‌ام وارد عمل شده‌ام، افزود: برای این موضوع، با دانش خودم برنامه‌ریزی کردم و آبیاری قطره‌ای را ایجاد و در باغم به کار گرفتم.

وی، با تأکید بر اینکه با اجرای چنین نحوه آبیاری می‌توان شاهد بازدهی مناسب باغ بود، اظهار کرد: با استفاده از روش آبیاری قطره‌ای موفق شدم که در استفاده از آب، صرفه‌جویی داشته باشم و در تولید گردو، چندسالی گردوکار نمونه نیز معرفی شوم.

گردوکار باسابقه تویسرکانی با تأکید بر اینکه این طرح و روش از سال 1384 تاکنون برایم به نحو مناسبی کار می‌کند، گفت: علاوه بر این باغ، باغی 11 هکتاری نیز دارم که در آن نیز به تولید گردو می‌پردازم.

عبدالرحیمی این گردوکار باسابقه تویسرکانی خاطرنشان کرد: میزان تولید گردو در برخی از سال‌ها زیاد و برخی از سال‌ها کم است اما در مجموع میزان تولید گردو با پوست سبز 35 تن و به‌صورت خشک شده 6 یا هفت تن است.

وی با بیان اینکه، من چهار سال به‌عنوان تولیدکننده گردو نمونه استانی و سال 99 به‌عنوان نمونه ملی معرفی شدم، اظهار کرد: استان همدان در حوزه برند‌سازی گردو خیلی ضعیف عمل کرده است، گردوی تویسرکان برای داشتن برند درجه‌یک، نظارت و مدیریت می‌خواهد که متأسفانه وجود ندارد.

در وضعیتی که شاهد کاهش میزان بارش‌ها هستیم، زمان آن رسیده تا برنامه‌ریزی‌ها را به سمت و سویی سوق دهیم که بتوان افت منابع آبی زیرزمینی را متوقف و قدمی در مسیر استفاده بهینه از منابع آبی برداشت؛ یکی از گزینه‌های اصلی در این مسیر ورود به موضوع سامانه‌های نوین آبیاری به‌ویژه در باغات است.

ازجمله اهداف اجرای این طرح در اراضی کشاورزی و باغات می‌توان به تعیین ضوابط و معیارها و چارچوب به‌روز‌رسانی گزارش‌های قدیمی سامانه‌های نوین آبیاری، تعیین چارچوب ضوابط و معیارها جهت مطالعات جدید طرح‌های سامانه‌های نوین آبیاری، تعیین چارچوب ضوابط طرح‌های در حال اجرای سامانه‌های نوین آبیاری، تعیین چارچوب و ارائه گزارش از روند پیشرفت مطالعه، اجرا و نظارت بر طرح‌های سامانه‌های نوین آبیاری در مناطق به تفکیک استان، ارائه برنامه، مدیریت و نحوه تأمین مالی طرح‌ها استفاده از امکانات تأمین مالی توسط بخش خصوصی و آسیب‌شناسی طرح سامانه‌های نوین آبیاری و ارائه مشکلات و راهکارهای پیشنهادی و اجرایی اشاره کرد که می‌توان با ورود مناسب به اجرای آن، نه‌تنها قدم‌های مناسبی در کاهش بهره‌برداری از منابع آبی (مدیریت اقتصادی آب) بلکه بالا بردن بهره‌وری در تولید را نیز شاهد بود.

اما در این مسیر نیاز است تا به شناسایی عوامل و موانع توسعه سیستم‌های نوین آبیاری به‌ویژه در باغات استان همدان که همواره از سوی برخی از مسئولین مطرح می‌شود، پرداخت و در این زمینه عوامل اقتصادی و مالی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، عوامل توپوگرافی، عوامل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، عوامل پشتیبانی و فنی و عوامل فردی را بررسی و برای ورود مناسب سیستم‌های آبیاری نوین به باغات استان همدان نیز فکر و برنامه‌ریزی زیرساختی کرد چراکه سامانه‌های نوین آبیاری در «باغات»؛ پاشنه آشیل جهش تولید در کشاورزی است و در صورت بی‌توجهی به این مهم، منابع آبی‌مان را که اصلی‌ترین زیربنا برای تولید محصولات کشاورزی و باغی است، از دست خواهیم داد.