همواره در ساختار مدیریت شهری طرح‌ها و الگوهای بالادستی بسیاری در سطح ملی، استانی و حتی شهری برای مدیریت هرچه بهتر شهرها تدوین می‌شود؛ دراین‌بین یکی از مهم‌ترین موضوعات، طرح جامع شهری است که به‌منظور تدوین برنامه و تعیین افق چندین‌ساله شهر و تأمین نیازمندی‌های آن، بر مبنای پیش‌بینی‌ها و اهداف توسعه شهری در یک دوره 10 ساله تهیه می‌شود.

از طرفی طرح جامع، برنامه‌ای است که به‌صورت راهنما عمل کرده و خط‌ مشی کلی سیاست‌های توسعه شهری را تعیین می‌کند.

در نقشه‌های طرح جامع محل استقرار و توزیع کاربری‌های شهری عمده (مثل کاربری‌های آموزشی، بهداشتی و فضای سبز)، تراکم‌های جمعیتی، حدود حریم‌ها و محدوده‌های شهری (موجود و پیشنهادی) و مسیر توسعه آینده شهر، توسط علائم و رنگ‌ها نشان داده می‌شوند و دراین‌بین گزارش طرح جامع نیز حاوی اطلاعاتی درباره اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی شهر، ضوابط و مقررات کاربری اراضی، شبکه معابر و تأسیسات زیرساختی است.

آنچه مسلم است در شهرها طرح جامع به سفارش وزارت مسکن و شهرسازی و توسط مهندسان مشاور تهیه و تصویب نهایی آن با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است، بر این اساس بنا به‌ ضرورت از سال 95 مطالعه و تدوین طرح جامع شهر همدان در دستور کار قرار گرفت، اما پس از گذشت چندسال، هنوز شاهد خبری از دریافت مصوبه نیستیم؛ البته طی ماه‌های اخیر از سوی معاون شهرسازی اداره کل راه و شهرسازی استان همدان خبری مبنی بر تکمیل فرآیند دریافت مصوبه و در انتظار قرار داشتن طرح برای ابلاغ از سوی وزارتخانه منتشر شد و این درحالی است که در همین بازه زمانی طبق مستندات موجود درخصوص طرح مطالعاتی مشاور، بارها این طرح از سوی کارشناسان شهرسازی مورد انتقاد قرار گرفته است.

حال آنکه طی روزها اخیر گویی با تغییر معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار همدان، می‌توان بارقه امیدی در اعمال برخی نظرات کارشناسی داشت؛ بر این اساس با توجه به اینکه پرداختن به طرح جامع شهری همدان به‌عنوان یک سند بالادستی طی سال‌های اخیر یکی از ستون‌های مطالبه‌گری سپهرغرب به طرق مختلف بوده، بر آن شدیم تا دراین‌باره بار دیگر با حسن سجادزاده، استادیار شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا و داریوش حسینی، مدیرکل راه و شهرسازی همدان گفت‌وگوهایی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرکل راه و شهرسازی استان همدان با بیان اینکه گرچه فرآیند تهیه و تدوین طرح جامع شهری همدان از قبل انجام شده اما با توجه به لزوم توجه به نظرات کارشناسی اعضای شورای اسلامی شهر همدان به زعم و اعتقاد برخی از دوستان، مجدد طرح جهت بررسی به شورا ارسال شده است، گفت: قرار است نظرات کارشناسی این عزیزان نیز مورد توجه قرار گیرد و درصورت رسیدن به توافق، جمع‌بندی نهایی انجام شود و طی چند هفته آتی طرح تدوین‌شده به شورای برنامه استان و پس آن برای تصویب نهایی به شورای عالی معماری و شهرسازی کشور ارسال شود.

داریوش حسینی در پاسخ به این سؤال که پس نامه ارسالی از سوی وزارت کشور مبنی بر اینکه نیازی به دریافت تأییدیه از سوی شورای اسلامی شهر برای طرح جامع شهری نیست چه شد؟ گفت: ما به دنبال آن هستیم که برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب، تعامل مناسب را در حوزه کارشناسی داشته باشیم؛ درنتیجه اصلاً بحث این نیست که چه کسی می‌تواند دخالت کند یا نمی‌تواند، زیرا همه این عزیزان دغدغه شهر را داشته و نظرات ارائه‌شده نیز دارای پیش‌زمینه کارشناسی است.

وی ادامه داد: درواقع ما به دنبال آن هستیم که نظر کارشناسی ارائه شود و با درنظر گرفتن آن‌ها، جمع‌بندی نهایی انجام پذیرد تا در آینده برخی مدعی وجود اشکال در طرح نباشند.

این مقام مسئول در پاسخ به سؤالی درخصوص چرایی و چگونگی افزوده شدن بخشی از اراضی به محدوده شهر در طرح جامع نیز گفت: این امر در کل طرح جامع‌های کشور که در آن‌ها افق 10 ساله ترسیم شده، یک امر طبیعی است.

حسینی با تشریح این موضوع که با تعریف افق بلندمدت افزایش سرانه‌ها را شاهد خواهیم بود، اذعان کرد: درخصوص افزایش محدوده همدان آنچه قابل ذکر است اینکه تنها از محل اراضی دولتی انجام می‌پذیرد.

وی با تأکید بر اینکه افزوده شدن اراضی به محدوده شهری برای اجرای طرح‌های مرتبط با مسکن آتی مورد نیاز برای جوانان و مردم انجام می‌پذیرد، ابراز کرد: با درنظر گرفتن مطالعه و کار کارشناسی مشاور در این بخش، درکل چیزی کمتر از دو هزار هکتار (بیش از یک‌هزار و 500 هکتار ) به شهر همدان افزوده خواهد شد.

این مقام مسئول تأکید کرد: نباید این تصور در اذهان شکل بگیرد که این افزوده شدن اراضی تنها برای حال حاضر همدان و اجرای طرح نهضت ملی است، بلکه این مهم جهت افق ترسیم‌شده برای شهر اتفاق می‌افتد.

در ادامه استادیار شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان نیز با تأکید بر اینکه طی چند روز گذشته با تعدادی از کارشناسان جلسه‌ای با همراهی اعضای شورای اسلامی شهر همدان و معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار داشتیم، گفت: برآیند جلسه این شد که طی هفته جاری یک کارگروه متشکل از متخصصین وکارشناسان و اعضای شورای اسلامی شهر برگزار شود تا در آن ضمن بررسی ایرادات، این مشکلات را به مشاور طرح جامع ابلاغ کرده و مشاور پس از اصلاح مسائل عنوان‌شده، بار دیگر موضوع را مطرح کرده و درصورت تأیید اصلاحات انجام‌شده، شورا طرح تدوین‌شده را بپذیرد.

حسن سجادزاده در پاسخ به این سؤال که آیا امیدی وجود دارد که اشکالات و ایرادات کارشناسی واردشده به طرح جامع با توجه به تصمیم‌گیری اخیر برطرف و یا حداقل کمتر شود؟ اذعان کرد: تحقق این مهم بستگی به همت مشاور و درعین‌حال اراده اداره کل راه و شهرسازی دارد که تا چه حد بخواهند برای دیدگاه کارشناسانه در طرح جامع شهری جایگاه قائل شوند.

وی ادامه داد: آنچه مسلم است اینکه نیت معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار جدید بهره‌مندی از نظرات کارشناسی و حل‌وفصل این موضوع با نگاه تعاملی است.

این طراح شهری با تأکید بر اینکه مسئله این است که در تدوین و تصویب طرح نباید عجله کرد و درعین‌حال از کنار چالش‌های اساسی آن به‌راحتی گذشت، گفت: بر این اساس انتظار می‌رود اگر بر این رویکرد جدید نگاه مدیریتی لازم حاکم باشد و به‌اصطلاح نیت خیر همه دوستان در تدوین نهایی طرح مورد توجه بوده و دیدگاه‌های کارشناسی قالب شود، بتوان امیدی به کمتر شدن ایرادات داشت؛ البته حتی درصورت اعمال این نظرات نیز نباید انتظار شق‌القمر از طرح جامع شهری همدان داشت، زیرا یک طرح ناقص‌الخلقه بوده و نمی‌تواند پاسخگوی همه نیازهای شهر همدان باشد و تنها با اعمال این نظرات خطا‌ها در آن کمتر خواهد شد.

مدیرگروه شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ضمن اشاره به اینکه کمتر کردن این خطاها را نیز به‌نوعی موفقیت می‌توان درنظر گرفت، در پاسخ به این سؤال که نظر شما درخصوص الحاق جورقان به همدان و درعین‌حال کنار گذاشتن شهر مریانج که پیش‌تر بحث الحاق آن نیز توسط مشاور مطرح بود چیست؟ ابراز کرد: یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها و ایرادات وارد به طرح جامع شهری همین الحاقات بدون مطالعه است.

وی با بیان اینکه چرایی عنوان‌شده توسط دوستان مشاور برای الحاق جورقان این است اگر این مهم انجام پذیرد ورودی شهر همدان تعریف می‌شود و یا اینکه قیمت اراضی در همدان کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: حال آنکه این مهم نه‌تنها در کاهش قیمت اراضی همدان تأثیرگذار نخواهد بود، بلکه به تبع این الحاق قیمت اراضی جورقان نیز افزایش یافته و درعین‌حال نظر اغلب کارشناسان نیز بر آن است که این محدوده منفصل فعلاً به شهر همدان افزوده نشود.

سجادزاده با تأکید بر اینکه این الحاق تبعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی بی‌شماری را بر شهر و اهالی آن تحمیل خواهد کرد، گفت: بخش اعظمی از اراضی کشاورزی در این مسیر قرار دارد که با این الحاق از بین رفته و به مناطق حاشیه‌نشین و حلبی‌آباد بدل خواهد شد.

طراح شهری مذکور با بیان اینکه این الحاق چالش تأمین آب را نیز به دنبال خواهد داشت، ابراز کرد: اصولاً شهرهای اقماری چه مریانج و چه جورقان نباید به شهر متصل شوند، بلکه باید در آن‌ها پهنه‌بندی ملاک عمل قرار گیرد؛ مسئله این است که متأسفانه مشاور طرح جامع همدان را به‌تنهایی می‌بیند و شهرهای منفصل را به آن الحاق می‌کند، این درحالی است که این شهرها می‌توانند شهرهای در سایه باشند که مباحثی همچون سرریز جمعیت را در خود جای دهند و درعین‌حال پتانسیل‌های توسعه‌ای را برای شهر اصلی ایجاد کرده و گردشگری و کشاورزی شهری را توسعه دهند.

سجادزاده با تأکید بر اینکه با الحاق این شهرها به شهر اصلی درواقع گامی به سوی منزوی کردن آن‌ها برداشته، سرکوبشان کرده و به شهری مصرف‌گرا تبدیلشان می‌کنیم، خاطر‌نشان کرد: گلایه‌مندی دوستان کارشناس نیز همین است که مشاور در بدو امر بدون مطالعه بحث الحاق مریانج را مطرح کرد و سپس آن را کنار گذاشته و بار دیگر به دنبال الحاق جورقان به همدان بدون مطالعه است.

وی تأکید کرد: تصمیم‌گیری‌های این‌چنینی از سوی مشاور بیانگر آن بوده که وی تابع یک‌سری مسائل و مباحث فارغ از مبانی علمی و کارشناسی است.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد با رویکرد جدی معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار همدان، شاید بتوان تا حدی به رفع نواقص و کاستی‌های طرح جامع شهر همدان امیدوار بود. اما آنچه مسلم است اینکه انتظار می‌رود دراین‌باره طرح جامع تدوین‌شده را یک سند کامل درنظر نگرفت، زیرا در این صورت رفع نواقص به‌صورت سطحی انجام می‌گیرد و نمی‌توان از اعمال نظرات کارشناسی انتظار حل مشکل را داشت.