یکی از پدیده‌های اجتماعی که امروزه باید در شهرها مورد توجه قرار گیرد مسئله حقوق شهروندی است، حقوق شهروندی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های حقوق، سهم بسزایی در احساس عدالت اجتماعی و در نهایت توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد این در شرایطی است که حقوق شهروندی زنان در استفاده از فضاهای عمومی به‌ویژه در شهری همچون همدان کمتر مورد توجه قرار گرفته و حتی در ساخت و ایجاد فضاهای شهری نیز مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد.

حال آنکه توجه به تفاوت نگرش و نیازهای زنان و مردان در فضاهای شهری، بی‌توجهی به نیازهای زنان در طراحی فضاها و اینکه چگونه برنامه‌ریزی و طراحی شهری می‌تواند پاسخگوی این نیازها باشد، از موضوعاتی است که معماران و کنشگران اجتماعی امروز شهری به آن توجه می‌کنند در حالی که یقیناً بین عوامل مؤثر در مطلوبیت فضاهای شهری برای زنان، با حضور زنان در شهر و میزان رضایت آن‌ها از فضای شهری رابطه مستقیم وجود دارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با تنی چند از بانوان همدانی در این ‌ارتباط گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

یکی از بانوان جوانان فعال در سمن‌ها استان همدان با بیان اینکه در نظر گرفتن تفاوت‌های ظریفی که بین زنان و مردان وجود دارد، در عمده طرح‌های شهری به چشم نمی‌خورد گفت: برای نمونه متناسب نبودن ابعاد و تناسبات مبلمان شهری با شرایط زنان در شهر همدان مشهود است.

خانم ر-ق با تأکید بر اینکه می‌توان به جرأت گفت نیاز زنان در بسیاری از موارد در عرصه خدمات شهری نادیده گرفته شده است ابراز کرد: نمونه بارز نادیده گرفته شدن تفاوت‌های زن و مرد در طراحی فضا‌های مورد نیاز، نیمکت‌هایی است که در ایستگاه‌های اتوبوس نصب می‌شود؛ چراکه هم ارتفاع مناسب در آن‌ها رعایت نشده و هم راحتی و آسایش لازم را ندارد در حالی که بخش اعظمی از استفاده‌کنندگان امکانات شهری بانوان هستند ولی مبلمان موجود کاربردی مردانه دارد.

وی ضمن اشاره به وضعیت افتضاح خدمات‌رسانی حمل‌ونقل عمومی به بانوان در شهر همدان تصریح کرد: با توجه به تقاضای سفر بیشتر بانوان نسبت به آقایان طی روز، چرا سهم بیشتری برای بانوان از صندلی‌های اتوبوس در نظر گرفته نمی‌شود؟ به طوری که در ساعاتی از روز به دلیل ازدحام جمعیت، بانوان اغلب با کوله باری از خرید سر پا می‌ایستند که این مهم در شأن خانم‌ها نیست؛ یا اینکه مجبورند به دلیل تنگنای جا کودک خود را در بغل بگیرند.

وی با اشاره به کمبود فضاهای عمومی مختص بانوان تشریح کرد: تنها جای تعریف‌شده خاص برای بانوان همدانی پارک بانوان است که این فضا هم بنا به محدودیت مکانی جوابگوی نیاز نیست.

این شهروند همدانی بیان کرد: در حال حاضر فضای خاص ورزشی عمومی برای بانوان در شهر همدان وجود ندارد و بنا به افزایش قیمت هزینه باشگاه‌های ورزشی، اغلب مشاهده می‌کنیم که تعداد کمی از افراد از فضای دستگاه و تجهیزات ورزشی پارک‌ها آن هم با مشقت فراوان و تحمل نگاه‌های تحقیرآمیز استفاده می‌کنند در حالی که برای زنان وجود چنین مکان‌هایی در شهر الزامی است.

وی با تأکید بر اینکه امروز حتی استفاده از تجهیزاتی همچون پل‌های عابر پیاده نیز امکان‌پذیر نیست، اذعان کرد: متأسفانه ازآنجایی‌که شهرداری جایگاهی برای بانوان در شهر قائل نیست دو طرف این پل‌ها با بنر پوشانده شده‌اند بنابراین امروز من به‌عنوان یک خانم جرأت رد شدن از پل‌ها را ندارم زیرا امکان هرگونه اتفاق و حضور اراذل و اوباش در آن به دلیل پوشیده بودن اطراف پل وجود دارد.

دیگر بانوی میان‌سال همدانی هم با انتقاد از کمرنگ دیده شده جایگاه زنان در شهر عنوان کرد: نمونه بارز این اجحاف را می‌توان در جانمایی پارک بانوان دید زیرا تنها مکان مختص بانوان در محله مرفه‌نشین در نظر گرفته شده که امکان دسترسی به آن برای اقشار مختلف از زنان فراهم نیست.

خانم ز-ت با انتقاد از اینکه در خصوص حمل‌ونقل عمومی نیز شرایط مناسب نیست عنوان کرد: متأسفانه در بین رانندگان تاکسی افراد معتادی وجود دارند که به‌محض اینکه خانمی تنها سوار تاکسی می‌شود شروع به حرافی و گزافه‌گویی می‌کنند حال آنکه بدیهی‌ترین چیز برای هر شهروند تأمین امنیت در حمل‌ونقل عمومی است.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه راننده تاکسی خانم به‌ندرت در شهر یافت می‌شود ابراز کرد: در خصوص برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی مختص بانوان نیز باید بگویم تنها کاری که طی چند سال اخیر از سوی شهرداری انجام شده برگزاری نمایشگاه خوراکی در پیاده‌راه اکباتان و دور میدان امام است که آن هم مختص بانوان نیست.

دیگر بانوی جوان تحصیل‌کرده در رشته اقتصاد کشاورزی نیز با بیان اینکه متأسفانه به دلیل محدودیت‌های موجود در بهره‌مندی درست از خدمات و فضاهای عمومی در شهر همدان ترجیح می‌دهم کمتر در فضاهای شهر حاضر شوم گفت: شرایط در فضاهای عمومی همچون پارک‌ها به نحوی است که امکان استفاده از آن برای من و دوستانم که دنبال مکانی امن و دور از تنش هستیم فراهم نیست بنابراین کمترین استفاده را از شهر دارم.

خانم ن- م با اشاره به اینکه متأسفانه همواره امکان ایجاد مزاحمت در فضاهای عمومی برای بانوان به‌ویژه خانم‌های جوان وجود دارد تصریح کرد: بر این اساس ترجیح می‌دهم با دوستانم در کافی‌شاپ قرار بگذاریم.

وی با اشاره به تنگنای فضا در پارک بانوان نیز، گفت: متأسفانه مکان در نظر گرفته فارغ از جانمایی آن‌که محدودیت تردد را برای بانوان به‌دنبال داد بسیار کوچک است و حتی جواب‌گوی نیاز گروه‌های دوستانه هم نیست بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که نیاز زنان شهر را پاسخ‌گو باشد.

دیگر بانوی جوان در پایگاه بسیج حسینیه شهید کرباسیان محله خضر نیز با بیان اینکه متأسفانه تنها فضای اختصاصی بانوان برای خانم‌های مقید در برخی نقاط به خانه‌های اطراف اشراف دارد و به‌راحتی امکان بهره‌مندی از آن برای ما وجود ندارد گفت: متأسفانه فضای دیگری هم برای خانم‌ها در شهر دیده نشده است.

خانم س- ز با تأکید بر اینکه متأسفانه در فضای برگزاری برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز شاهد برگزاری موردی برنامه بر اساس مناسبت خاص به‌عنوان‌مثال هفته عفاف و حجاب آن‌هم به‌صورت محدود هستیم اذعان کرد: در حوزه حمل‌ونقل عمومی نیز باید بگویم لازم است سهم بیشتری برای بانوان در نظر گرفته شود زیرا در حال حاضر بخش اعظمی از سفرهای درون‌شهری به‌ویژه خرید‌های روزانه توسط بانوان انجام می‌پذیرد اما آنچه امروز قابل مشاهده است سهم ناچیزی از حمل‌ونقل عمومی در مقابل تقاضا است.

خانم محمدی‌نوا دیگر بانوی همدانی نیز با تأکید بر اینکه سهم بانوان در شهر کمرنگ دیده شده و حتی در برخی مواقع در اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی در شهر نامی از بانوان نیست ابراز کرد: طی چند سال اخیر در شهر شاهد برگزاری برنامه شهروند برگزیده بودیم اما سهم بانوان در آن بسیار ناچیز بود.

وی با اشاره به اینکه در برخی از برنامه‌های فرهنگی حتی برای بانوان به‌عنوان مدعوین و شرکت‌کنندگان صندلی هم در نظر گرفته نمی‌شود گفت: در خصوص خدماتی همچون حمل‌ونقل عمومی نیز به نظر می‌رسد با توجه نیاز روزافزون بانوان به این‌گونه خدمات باید اتوبوس‌های مختص بانوان در نظر گرفته شود.

این بانوی جوان همدانی با اشاره به محدود بودن خدمات با زیرساخت بهداشتی در شهر برای بانوان عنوان کرد: حتی در مراکز و نقاط پرتردد شهری همدان نیز نیاز یک مادر به‌عنوان وجود اتاق کودک و مادر فراهم نیست البته در برخی مراکز همچون پایانه مسافربری این فرصت و مکان پیش‌بینی‌شده اما این اطلاع‌رسانی انجام نشده و همواره درب این اتاق بسته است.

وی با تأکید بر اینکه پارک بانوان همدان نیز در دسترس همگان نیست که بتوان از فضای آن برای برنامه‌های ورزشی و تفریحی استفاده کنند تشریح کرد: متأسفانه به‌نظر می‌رسد هنوز نیاز بانوان در جنبه‌های مختلف برای مدیران شهری یک ضرورت محسوب نمی‌شود.

در ادامه دیگر مادر جوان همدانی نیز با اشاره به اینکه متأسفانه کرونا معدود داشته‌های زنان شهر همدان را هم از آن‌ها گرفت، تصریح کرد: در خصوص کدام برنامه فرهنگی و اجتماعی ویژه خانم‌ها صحبت کنم وقتی چیزی وجود ندارد.

خانم نرگسی با اشاره به اینکه تنها مکان تعریف‌شده خاص برای بانوان همدانی پارک بانوان است که آن هم هیچ‌گونه خدماتی را ارائه نمی‌دهد و طی سال‌های اخیر به‌جای پیشرفت دچار پسرفت شده اذعان کرد: متأسفانه در این مکان بدیهی‌ترین خدمات همچون سرویس بهداشتی نیز وجود ندارد چه برسد که بخواهند برنامه دیگری برای آن داشته باشند.

وی با تأکید بر اینکه هیچ‌گونه خدمت خاصی به بانوان این شهر به‌صورت مجزا از برنامه‌های هنری همچون تئاتر و کنسرت گرفته تا برنامه فرهنگی دیگر ارائه نمی‌شود گفت: با توجه به نیاز بانوان به مراکز ورزشی در سطح شهر حتی این مهم نیز منطبق با شئونات شرعی و عرفی در سطح شهر وجود ندارد.

وی با بیان اینکه در حوزه حمل‌ونقل شهری نیز متأسفانه همچنان مزاحمت در تاکسی‌ها برای بانوان وجود دارد که خوشبختانه با بروز کرونا و کاهش تعداد مسافران در آن شاهد کاهش این مزاحمت‌ها بودیم گفت: بنده شخصاً به‌ندرت از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنم اما اگر هم زمانی مجبور به استفاده از تاکسی شوم در صندلی جلو می‌نشینم.

دبیر شوراهای استان همدان نیز با تأکید بر کمرنگ بودن زیرساخت‌های خدمات شهری برای بانوان، عنوان کرد: متأسفانه به لحاظ اختصاص مکان‌های خاص برای بانوان، با کمبود قابل ملاحظه‌ای مواجهیم به‌نحوی‌که در شهری همچون همدان علی‌رغم تقاضا بنا بر جمعیت، تنها یک پارک مختص خانم‌ها وجود دارد در حالی که امکان دسترسی مناطق حاشیه و شهرک‌های اطراف به این نقطه از شهر همه هزینه و هم وقت بسیاری می‌طلبد.

حاجیلو با تأکید بر اینکه باید حداقل یک فضای سبز دیگر مختص بانوان در شهر همدان در یکی از شهرک‌های اطراف برای امکان دسترسی بهتر ایجاد شود اذعان کرد: در عرصه حمل‌ونقل عمومی نیز باید بگویم تعداد اتوبوس در مناطق حاشیه شهر بسیار کم است به‌نحوی‌که در گفت‌و‌گو با بانوان به‌تناسب شغلم همواره از این موضوع به‌عنوان یک گلایه یاد می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه بنده به‌دنبال مطرح کردن بحث تفکیک جنسیتی نیستم اما در حال حاضر بنا به شرایط خاص خانم‌ها به‌ویژه بانوان جوان و مادر، اختصاص چند دستگاه ون در هر خط با رنگ‌های متمایز یک ضرورت است ابراز کرد: متأسفانه در حال حاضر در برخی از خطوط همچون شهرک مدنی و غیره بانوان باید با نوزاد و خردسال خود حداقل 20 دقیقه در اتوبوس بنشینند تا به مقصد برسند حال آنکه بنا به کمبود وسایط نقلیه باید بچه به بغل 20 دقیقه بایستد یا مجبور است کودک را در ون بغل کرده و کنار مردی به‌صورت معذب بنشیند.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه هیچ‌گونه برنامه فرهنگی، اجتماعی و ورزشی خاص برای بانوان این شهر پیش‌بینی نشده است اذعان کرد: در حال حاضر چیزی حدود 100 نفر از بانوان جزء شوراهای شهر و روستاهای استان هستند که باید حضور این افراد را به‌عنوان سرمایه در عرصه گسترده ارج نهاد.

وی با اشاره به نبود مکان‌های خاص برای مادران و فرزندان خردسالشان گفت: وجود اتاق مادر و کودک و تجهیز آن به چند صندلی خواسته زیادی نیست که بخواهند مدیران شهری از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.

دیگر بانوی همدانی نیز با بیان اینکه زنان بخشی وسیعی از شهر را به خود اختصاص داده‌اند بنابراین یکسری از مسائل و دغدغه‌ها را شهر یقیناً شامل می‌شوند گفت: بخشی از این مشکلات فرهنگی اجتماعی و بخشی و امکانات خدماتی است.

این بانوی کارمند همدانی با تأکید بر اینکه بنده به لحاظ تأمین امنیت برای بانوان شهر همدان به لحاظ فرهنگی نگران هستم اذعان کرد: متأسفانه خدمات ارائه‌شده برای بانوانی که حفظ حرائم برای آن‌ها در اولویت است در شهر همدان فراهم نیست به طور مثال من نوعی صبح زود امکان بهره‌مندی از فضای پارک و ورزش را ندارم.

خانم باب‌الحوائجی با تأکید بر اینکه لزوم تأمین چنین فضایی از سوی متولیان برای جامعه زنان شهر یک امر بدیهی است تشریح کرد: در حال حاضر مکان خاص محصور برای بانوان که بتوانند بدون مزاحمت در آن به ورزش بپردازند وجود ندارد بنابراین بنا به نیاز امروز برخی از بانوان از تجهیزات ورزشی موجود در حاشیه بلوارها و پارک‌ها استفاده می‌کنند که باعث جلب توجه برخی از مردان می‌شود در شأن بانوان همدانی نیست.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه در حال حاضر مزاحمت‌هایی برای بانوان در فضاهای شهری همچنان وجود دارد تشریح کرد: در حال حاضر در هیچ‌یک از پارک‌ها فضایی امن برای بانوان وجود ندارد.

این بانوی همدانی با اشاره به اینکه در حال حاضر فضای اقتصادی حاکم بر خانواده‌ها به گونه‌ای است که امکان بهره‌مندی از فضای باشگاه برای همه بانوان فراهم نیست تشریح کرد: در حال حاضر تنها پارک مختص بانوان در جنوبی‌ترین نقطه شهر قرار دارد که امکان دسترسی به آن برای اغلب بانوان همدانی وجود ندارد.

وی با تأکید بر اینکه برخی کاستی‌ها هم در حوزه خدمات و رفاهیئت زنان در شهر وجود دارد، خاطرنشان کرد: متأسفانه هیچ سالن اختصاصی از قبیل سینما، باشگاه‌ و سالن‌ ورزشی برای بانوان در شهر همدان وجود ندارد.

وی با تأکید بر اینکه البته در برخی از بخش‌ها همچون استخرهای شنا طی سال‌های اخیر در ارائه خدمت به بانوان شاهد پیشرفت بودیم، اذعان کرد: نداشتن زیرساخت‌های تفریحی در آینده منجر به بروز آسیب‌های روحی و جسمی در بین بانوان خواهد شد.

وی با تأکید بر اینکه کمبود خدمات عنوان‌شده برای بانوان معلول در سطح شهر بیشتر احساس می‌شود به نحوی که حتی رمپ‌های ایجاد شده در مراکز خدماتی نیز به‌عنوان بدیهی‌ترین زیرساخت برای این عزیزان قابل استفاده نیست تصریح کرد: در این بخش نیازمند تجدید نظر و تحول عاجل هستیم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد علاوه بر اینکه در این دوره شورای اسلامی شهر همدان زنان در سازمان‌های اداری مرتبط با مدیریت شهری نقش بسیار ناچیزی دارند حتی سهم آنان ازلحاظ امکانات شهری نیز همان‌طور که گفته شد در بخش‌های مختلف خدماتی، رفاهی و درعین حال برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی بسیار کم است و حتی برخی فضاهای شهری به‌گونه‌ای است که زمینه ترس بیشتری را فراهم می‌آورد که ازجمله آن روشنایی اندک خیابان‌ها، کافی نبودن خدمات حمل‌ونقل، ترس از آزارهای جنسی در برخی مکان‌ها همچون صندلی عقب تاکسی‌ها و پل‌های عابر پیاده، فاصله زیاد پل‌ها، رنگ‌های نازیبا، زمان‌بندی نامناسب حمل‌ونقل، نبود شبکه دسترسی مناسب، ترسناک بودن فضای شهری در شب، ساختمان‌های در حال ساخت و رها شده، پل‌های هوایی پوشیده شده با آگهی تبلیغاتی، املاک بدون مالک، کنج‌ها و ساختمان‌های متروکه، فضاهای بی‌دفاعی هستند که در گوشه و کنار شهر به چشم می‌خورند و از میزان امنیت و اعتماد مردم، به‌ویژه زنان که بیشتر مستعد احساس ناامنی‌اند، می‌کاهد.

حال آنکه همگان بر این امر واقف هستند که الگوهای رفتاری زنان و مردان در مکان‌ها و فضاهای شهری یکی نیست و به همین دلیل نمی‌توان به شیوه یکسان به نیازهای آنان در هنگام کار، رفت‌وآمد، حمل‌ونقل، ورزش، تفریح و استراحت پاسخ گفت؛ تمام این عوامل مهم‌ترین دلایل نارسایی فضای شهری همدان برای بانوان است که برای رفع آن‌ها باید از دریچه نگاه یک زن به مدیریت شهری نگریست.