سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : توجه به محیط زیست و حیات وحش، امروزه در کانون توجه قرار دارد اما مسئله این است هرساله همزمان با آغاز فصل سرد سال و با ورود حیات وحش به محدوده حریم‌ شهرها، روستاها، زمین‌های کشاورزی و در برخی موارد نیز با حمله برخی گونه‌های حیات وحش به دام به‌منظور تأمین منابع غذایی مواجه می‌شویم اما در بسیاری از موارد نزدیکی حیات وحش به این مناطق می‌تواند علاوه‌ بر ایجاد خطر برای افراد برای این حیوانات نیز خطرناک باشد.

سال گذشته حضور سگ‌سانان در مناطق مسکونی همدان به یکی از تیتر‌های تکراری رسانه‌های این استان بدل شده بود به طوری که در گفت‌وگو با مدیران و کارشناسان حوزه حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، علت اصلی این امر غذارسانی بی‌قاعده توسط افراد به‌اصطلاح دوستدار حیوانات بیان می‌شد حال آنکه طی روزهای اخیر نیز بنا به خشک‌سالی و کاهش شدید بارندگی افزایش ورود حیات وحش به اراضی کشاورزی استان همدان را در پی داشته و باعث خساراتی به کشاورزان و دامداران منطقه شده است. به گونه‌ای که افزایش هجوم گراز به اراضی کشاورزی، گلایه‌مندی کشاورزان را به‌دنبال داشته چراکه سال جاری حجم خسارت به‌شدت افزایش یافته و در مواردی غیرقابل جبران است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با کارشناس حیات وحش و دامپزشک گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

فربد خاکپور با بیان اینکه حیات‌وحش از نظر محل زیست به دو گروه تقسیم می‌شود گفت: گروه نخست در زیستگاه‌های طبیعی زندگی می‌کنند اما گروه دوم شامل حیوانات محدودی از گونه‌های وحشی است که ما آن‌ها را به‌عنوان حیات وحش شهری می‌شناسیم. این گونه‌های جانوری موفق شده‌اند خود را با زندگی در کنار انسان‌ها و در مناطق مسکونی تطبیق دهند.

وی با تأکید بر اینکه برخی از این گونه‌ها به‌طور کامل ساکن شهرها هستند و در همان‌جا غذای خود را تأمین، زندگی و تولید مثل می‌کنند اظهار کرد: گروه دیگر تحت شرایطی، از زیستگاه طبیعی خود که مجاور مناطق مسکونی است خارج می‌شوند.

وی با بیان اینکه این خروج از زیستگاه طبیعی معمولاً برای تهیه غذا است که باعث می‌شود وارد اراضی کشاورزی شوند و بعد از تأمین غذا به زیستگاه خود باز‌گردند خاطرنشان کرد: حیات وحش شهری در بیشتر کشورهای جهان ازجمله ایران پدیده‌ای بسیار رایج است و در بیشتر کشورها به رسمیت شناخته شده است.

این دامپزشک حیات وحش بیان کرد: در کشور ما برخی پرندگان وحشی مانند قمری‌ها، کبوترهای چاهی، کلاغ‌ها، گنجشک‌ها و بسیاری از پرندگان که عموم مردم آن‌ها را ‌نمی‌شناسند در کنار ما زندگی می‌کنند. در تمام کلان‌شهرها پستانداران وحشی مانند روباه قرمز یا همان روباه معمولی وجود دارند که ممکن است شهروندان هر شهری این حیوان را در پارک‌ها و بوستان‌های سطح شهر و یا حتی در خیابان و کوچه ببینند.

خاکپور ابراز کرد: بسیاری از گونه‌‍‌های پرندگان، خزندگان، پستانداران و دوزیستان در کنار ما زندگی می‌کنند؛ از خفاش‌های دور تیر چراغ برق گرفته تا مارمولک‌های کوچکی که روی دیوارها مشاهده می‌شوند که همگی نمونه‌هایی از حیات وحش شهری هستند.

وی ادامه داد: در ایران گونه‌های مختلفی از حیات وحش شهری در کنار ما زندگی می‌کنند اما در شهرهایی که در مجاورت زیستگاه‌های طبیعی چون کوه، دشت و جنگل و یا در مجاورت مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند، مشاهده حیوانات وحشی شایع‌تر است.

این کارشناس حیات وحش عنوان کرد: مشاهده اغلب این گونه‌ها در مناطق مسکونی به هیچ عنوان نگران‌کننده نیست؛ به عنوان مثال روباه معمولی و شغال طلایی ازجمله پستانداران و گوشتخوارانی هستند که به‌صورت طبیعی و دیرینه با انسان هم‌زیستی داشته‌اند و مشاهده آن‌ها در شهرها معمولاً در شب اتفاق می‌افتد.

خاکپور ابراز کرد: اگر شهروندان به‌صورت تصادفی این گونه‌ها را مشاهده کردند، این تصور اشتباه برای آن‌ها شکل نگیرد که اتفاق خطرناک و غیرطبیعی افتاده زیرا کم دیده شدن آن‌ها به معنی عدم حضور آن‌ها نیست. این حیوانات در شهر حضور دارند.

وی در خصوص کنترل حضور حیوانات وحشی در داخل شهر افزود: در حال حاضر کشورهایی وجود دارند که فهرست مشخص شده‌ای از حیات وحش شهری خود دارند و این حیوانات می‌توانند در روال طبیعی در شهر حضور داشته باشند. هنگامی‌ که گونه‌ای وارد شهر شود که در فهرست‌ تأییدشده نباشد حضور آن حیوان گزارش می‌شود و سپس متولیان مربوطه و نهادهای حفاظت از حیات‌ وحش تصمیم‌گیری لازم را اتخاذ خواهند کرد، ازجمله این تصمیمات انتقال حیوان به زیستگاه طبیعی مجاور است.

   حیات‌وحش ‌شهری بخش گمشده حفاظت از حیات وحش در ایران است

این دامپزشک حیات وحش ادامه داد: متأسفانه در ایران حیات‌ وحش ‌شهری یک بخش گمشده و گمنامی در حفاظت از حیات وحش است؛ یعنی هیچ‌یک از متولیان مربوطه که شامل سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور، شهرداری‌ها و سازمان دامپزشکی کشور است، تعریف واضح و مشخصی از آن ندارند و حتی آن را به رسمیت نمی‌شناسند. همین امر سبب می‌شود که وقتی گونه‌ای کم‌جمعیت‌تر در شهر حضور پیدا کرد، این سؤال همچنان به ذهن‌ها خطور کند که آیا حضور این حیوان در شهر طبیعی است یا خیر؟ آیا باید او را به زیستگاه‌طبیعی انتقال داد یا خیر؟

خاکپور در پاسخ به این که آیا حضور حیوانات در شهر معضل است و باعث مشکل می‌شوند یا خیر؟ تصریح کرد: حضور حیوانات وحشی بستگی به موقعیت و شرایط گونه مورد نظر دارد که سازمان حفاظت محیط‌زیست با توجه به آن شرایط تصمیم می‌گیرد حضور حیوان در یک منطقه مشکل‌ساز است یا خیر.

وی با اشاره به اینکه عمده گونه‌هایی که در شهر حضور پیدا می‌کنند بدون ایجاد مشکلی برای انسان‌ها به زندگی خود ادامه می‌دهند تشریح کرد: در برخی مواقع نیز اگر مشکلی ایجاد شد مطابق قانون، سازمان حفاظت محیط زیست باید تعارض و حادثه مربوطه را مدیریت و مشکل را با حداقل آسیب به انسان و حیات وحش، برطرف کند.

  در ایران فهرستی از حیات‌وحش شهری وجود ندارد

این دوستدار محیط زیست ادامه داد: به‌طورکلی مدیریت حیات‌وحش شهری موضوعی است که باید برنامه‌ریزی‌شده باشد، موضوع مهم این است که با مطالعه و تحقیقات باید مشخص شود چه گونه‌هایی می‌توانند به‌عنوان حیات‌وحش شهری به رسمیت شناخته شوند و حضور آن‌ها در شهر مانعی نداشته باشد.

خاکپور در ادامه افزود: بنابراین متولیان مربوطه باید فهرستی از حیات‌وحش‌ شهری هر استان که مورد تأیید شهرداری‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست است، تهیه کنند، تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد این سردرگمی حضور حیوانات در شهر و چگونگی برخورد با آن‌ها وجود خواهد داشت، امیدواریم در آینده این موضوع در دستور کار متولیان امر قرار بگیرد.

وی با اشاره به اینکه در هر صورت شهروندان باید فاصله ایمنی خود را با حیوانات وحشی حفظ کنند، افزود: نخستین و مهم‌ترین وظیفه شهروندان در مقابل حیات‌وحش در مناطق مسکونی و زیستگاه‌های طبیعی، رعایت فاصله ایمنی با حیوانات وحشی است، زیرا ممکن است حیوانات وحشی که در شهر زندگی می‌کنند رفتار نسبتاً دوستانه‌ و بدون انسان‌گریزی، به سبب زندگی در کنار انسان از خود نشان دهند بنابراین این امر سبب نشود تصور کنیم که اهلی هستند و می‌توانیم بیش از اندازه به آن‌ها نزدیک شده و نوازش و لمس‌شان کنیم و حتی تصمیم به صید غیرقانونی و انتقال آن حیوان به منزل بگیریم.

این دامپزشک درخصوص نزدیک شدن گرگ‌ها در فصل زمستان به محیط زندگی انسان‌ها با بیان اینکه آن‌ها حیواناتی بسیار منزوی هستند، اظهار کرد: زمان‌هایی که در اثر بارش‌های شدید برف یافتن غذا و شکار برای گرگ‌ها دشوار شود احتمال دارد به محیط زندگی انسان‌ها نزدیک شوند البته در برخی موارد نیز جامعه محلی پس از مشاهده یک شغال یا سگ‌های عظیم‌الجثه تصور می‌کنند این حیوان یک گرگ است.

خاکپور با تأکید بر اینکه آسیب زدن گرگ به انسان‌ها به‌ندرت رخ می‌دهد چراکه معمولاً برای یافتن غذا و استفاده از پسماند و زباله‌ها به محیط زندگی انسان نزدیک می‌شوند، ادامه داد: زمانی که زیستگاه حیات وحش به‌ویژه در مناطق آزاد در اثر تغییر کاربری غیر مجاز، با کمبود طعمه مواجه می‌شود، احتمال نزدیک شدن تمامی گونه‌های حیات وحش به محیط زندگی انسان‌ها وجود دارد.

وی اذعان کرد: همانگونه که در برخی موارد شاهد هستیم خرس‌ها وارد محیط‌های روستایی می‌شوند چراکه به علت مداخلات انسانی در زیستگاه‌های طبیعی خود آب و غذا پیدا نمی‌کنند.

این دامپزشک عنوان کرد: در فصل بهار و تابستان شاهد هستیم انسان‌ها به جمع‌آوری میوه‌ها و گیاهان جنگلی می‌پردازند در صورتی که این موارد مختص حیات وحش و حیوانات وحشی به‌شمار می‌آیند و همین موضوع نیز ادامه حیات این حیوانات را با مشکل مواجه می‌کند.

خاکپور در خصوص حمله سگ‌سانان به برخی مناطق شهری در همدان در فصل سرما اظهار کرد: در فصل زمستان و با شروع هوای سرد احتمال دارد حیوانات وحشی برای جست‌وجوی غذا از زیستگاه خود خارج شده و به مناطق سکونت انسان نزدیک شوند، مردم در صورت مشاهده هرگونه حیوان وحشی حتماً به اداره کل محیط زیست اطلاع‌رسانی کنند چراکه نزدیک شدن حیوانات وحشی به زیستگاه انسان‌ها علاوه ‌بر اینکه خطراتی برای افراد به همراه دارد این گونه‌های وحشی را نیز در معرض خطر شکار غیرمجاز قرار می‌دهد.

وی با تأکید بر لزوم ساماندهی سگ‌های ولگرد، تصریح کرد: معمولاً آنچه در فصل سرد سال در مناطق شهری همچون همدان مشاهده می‌شود به‌دلیل افزایش تعداد سگ‌های ولگرد نیست بلکه گرگاس است تشریح کرد: ساماندهی نشدن سگ‌های ولگرد آسیب‌ها و اثرات بسیاری در پی دارد و مهم‌ترین این است که احتمال دارد تعدادی از این سگ‌ها به بیماری هاری مبتلا باشند و به همین علت به سمت انسان و به‌ویژه کودکان حمله‌ور شوند.

وی خاطرنشان کرد: دومین آسیب طغیان جمعیت سگ‌های ولگرد این است که این سگ‌ها وارد زیستگاه حیوانات وحشی می‌شوند و در برخی موارد با گرگ‌ها جفت‌گیری می‌کنند که درنتیجه گونه گرگاس تولید می‌شود، در تمامی مناطق ایران نیز تا زمانی که جمعیت سگ‌های ولگرد کنترل نشود احتمال تولد گونه گرگاس وجود دارد.

این دامپزشک با بیان اینکه گرگاس‌ها خلوص ژنتیکی گرگ‌ها را از بین می‌برند همچنین برخلاف گرگ‌هایی که منزوی هستند و به دوری از انسان‌ها علاقه دارند، به جوامع انسانی نزدیک می‌شوند و احتمال حمله آن‌ها به انسان‌ها نیز بالا است افزود: درواقع می‌توان گفت گونه گرگاس نیمی سگ و نیمی گرگ است به همین علت به مناطق انسانی نزدیک می‌شود اما خوی وحشی نیز دارد و به انسان حمله می‌کند.

خاکپور در واکنش به مسئله حمله گزار به اراضی کشاورزی استان همدان و راهکارهای پیش رو گفت: به استناد ماده 3 مصوبه شماره یک مورخ 7/6/1346 شورای عالی حفاظت محیط زیست، جانوران زیانکار شامل گرگ، روباه، شغال، خوک وحشی، خرگوش، تشی، قره غاز، کلاغ و کلاغ زاغی می‌شوند.

وی ادامه داد: بنابراین خسارت تعریف‌شده شامل هرگونه دخل و تصرف از ناحیه حیات وحش در اراضی زراعی، باغات، کندوهای پرورش زنبور عسل و استخرهای پرورش آبزیان که منجر به نابودی جزئی و با کامل آن‌ها شده و برای فرد خسارت‌دیده بار مالی داشته باشد و یا هر گونه آسیب جزئی یا کلی که از ناحیه حیات وحش به دام و یا انسان وارد و منجر به جراحت، بیماری، از دست دادن عضو و یا مرگ، می‌شود.

این کارشناس محیط زیست با تأکید بر اینکه به‌منظور جلوگیری از حمله و دفع آسیب‌های وارده توسط پرندگان و پستانداران به مزارع، باغات، احشام، کندوهای پرورش زنبور عسل و استخرهای پرورش آبزیان، باید اقدامات لازم توسط بهره‌برداران در گام نخست انجام شود تشریح کرد: اینکه یک گراز برای تهیه غذا به اراضی کشاورزی حمله می‌کند، ملاک برای زدن و یا آسیب رساندن او از طرف بهره‌بردار نیست.

خاکپور عنوان کرد: لازم است پیش‌بینی امکانات، ایمنی لازم، ایجاد حصار، دیوار و یا پرچین مناسب جهت جلوگیری از حملات پستانداران و استفاده از تور، نصب کابل و یا سیم‌های فلزی به‌صورت افقی و با فواصل معین به‌منظور دور کردن پرندگان از مزارع و استخرهای پرورش ماهی، استفاده از آدمک «مترسک» در مزارع، باغات وکشتزارها، دفن سریع لاشه حیوانات تلف‌شده به‌منظور جلوگیری از جلب توجه گوشتخواران منطقه، بازگرداندن احشام به محل‌های نگهداری آن‌ها تا پیش از تاریک شدن هوا خصوصاً در فصل زمستان و در مناطق سردسیر، ایجاد سر وصدا، تیراندازی هوایی، استفاده از نور و روشن کردن آتش در مواقع احتمال هجوم وحوش از سوی کشاورزان و باغداران در دستور کار قرار گیرد.

وی با بیان اینکه البته در این خصوص اگر قصوری از سوی بهره‌بردار در تأمین ایمنی انجام نشده باشد سازمان حفاظت از محیط زیست مکلف است در زمینه جبران خسارت‌ها از محل‌های تعریف‌شده اقدام کند.