در روزگار قدیم، والدین نسبت به اوقات فراغت فرزندان اهتمام بیشتری داشته و این اوقات را با ثبت نام فرزند در کلاس‌های آموزشی، علمی، هنری و ورزشی... پر می‌کردند. در هر خانه نیز تعداد فرزندان به گونه‌ای بود که آن‌ها در کنار هم بازی کرده و یک دوستی خواهر و برادری در بین آن‌ها وجود داشت. بازی‌هایی نیز در کوچه با گروه همسالان انجام می‌شد اما با افزایش فناوری و گسترش ابزار الکترونیک به‌خصوص رایانه، تبلت، گوشی‌های هوشمند و... نوع بازی‌های کودکان و نوجوانان تغییر کرده و این مسئله به خودی خود باعث بروز آسیب‌های فراوانی شده است.

هرچند برخی از بازی‌های رایانه‌ای محاسن و ثمرات خوبی داشته اما در صورت عدم مدیریت صحیح زمان و روی آوردن به بازی‌های رایانه‌ای خشن و پرهیجان، شاهد بروز مشکلاتی در کودکان و نوجوانان و حتی افراد بزرگسال خواهیم بود.

در این مصاحبه به سراغ یکی از نوجوانان شهر در یک گیم‌نت رفته و با او در خصوص بازی‌های رایانه‌ای گفت‌وگو کردیم و در آخر از نظرات مرتضی جمشیدی؛ کارشناس بازی‌های رایانه‌ای و عضو و کارشناس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای و پریسا فرهادی؛ روان‌شناس در این زمینه بهره گرفتیم که در ادامه می‌خوانید:

* احسان 14 ساله برای ما از بازی‌های رایانه‌ای می‌گوید و اینکه در روز چند ساعت

از وقت خود را به آن اختصاص می‌دهد؟

در هر روز حداقل سه تا چهار ساعت به این کار می‌پردازم و روز‌هایی که مدرسه تعطیل است این ساعت بیشتر می‌شود ولی در کنار آن خانواده نیز در مورد زمان شروع و پایان آن به من تذکر می‌دهند تا به درس‌هایم آسیبی وارد نشود و بتوانم به طور مرتب مطالعه کنم.

* بیشتر به چه نوع بازی‌هایی علاقه دارید؟ سناریوی اصلی آن‌ها چیست؟

علاقه من بیشتر به بازی‌های آنلاین رایانه‌ای است چراکه با افراد جدیدی آشنا می‌شوم. این افراد کسانی هستند که به بازی مسلط بوده و یک رقابت در کنار هم داریم تا جایی که با هم وارد مرحله‌های بعدی بازی می‌شویم. بازی‌های جنگی را به دلیل هیجانی که دارند بیشتر دوست دارم. هیچ موقع برای من کهنگی نداشته و هرگاه شکست بخورم از اول بازی را شروع می‌کنم.

*آیا به این موضوع فکر کرده‌اید که در صورت عدم مدیریت زمان بازی، ممکن است مشکلاتی در زندگی شما ایجاد شود؟

بله خانواده‌ام بار‌ها با من صحبت کرده‌اند و حتی دو جلسه مرا به مشاوره بردند تا برای من جدول برنامه‌ریزی هفتگی آماده کند ولی چون اغلب روز را در خانه و تنها هستم و پدر و مادرم هر دو شاغل هستند، حوصله‌ام به‌تنهایی سر رفته و در آپارتمانی که ما زندگی می‌کنیم هیچ دوستی ندارم، به‌خاطر همین بعد از مدرسه که به خانه می‌آیم و ناهار می‌خورم و بعد از استراحت کوتاه‌مدت، سراغ بازی‌های رایانه‌ای می‌روم.

*آیا شما برای انجام بازی‌های رایانه‌ای ساعت مشخصی دارید؟

هر روز بازی‌های می‌کنم و ساعت خاصی برای آن مشخص نیست، حتی با اقوامی که به خانه ما میهانی می‌آیند نیز بازی می‌کنیم.

* کدامیک از بازی‌ها را بیشتر دوست دارید؟

بازی‌هایی که برای آن‌ها پایانی مشخص ندارند و به اصطلاح Open-World می‌گویند و در هر کدام بخش خاصی داشته که آدم را جذب خودش می‌کند.

در ادامه گفت‌و‌گو با آقای مرتضی جمشیدی؛ کارشناس بازی‌های رایانه‌ای را می‌خوانید؛

* بازی رایانه‌ای را تعریف کنید، تاریخچه‌ای از آن را توضیح دهید و انواع دسته‌بندی آن را نام ببرید.

بازی به فعالیت‌های سرگرم‌کننده‌ای گفته می‌شود که ما با اختیار وارد آن شده و درگیر قوانین و قواعد آن می‌شویم که از آن به‌عنوان بازی غیر دیجیتال یاد می‌شود. اگر در ساخت این بازی‌ها از صفحات رسانه‌ای یا هوش مصنوعی استفاده شود و در فضای دیجیتال قوانین خودشان را داشته و با استفاده از کد‌های رایانه‌ای نوشته و پردازش شده و با استفاده از تصاویر ویدیویی با مخاطب خودشان ارتباط برقرار کنند، به آن‌ها بازی‌های رایانه‌ای یا ویدیوئی گفته می‌شود.

در بازی‌های رایانه‌ای سه پلتفرم اصلی مد نظر است که روی آن کار می‌شود:

1. پلتفرم رایانه که شامل رایانه شخصی و لپ‌تاپ است.

2. پلتفرم کنسول یا همان وسایلی که فقط برای بازی کردن درست شده است.

3. پلتفرم موبایل که شامل موبایل‌های هوشمند یا تبلت می‌شود.

دسته‌بندی بازی‌های رایانه‌ای بر اساس سبک‌های بازی شکل گرفته، یعنی اینکه ژانر‌های بازی به چه شکلی روایت شده‌اند و گیم پلی «Gamplay» آن‌ها چقدر به هم شباهت دارد.

1. بازی‌های اکشن «Action»: یکی از قدیمی‌ترین سبک بازی‌ها بوده که دارای ریتم سریعی است و زیرمجموعه‌های مختلفی از قبیل تیراندازی، شوت‌ام‌آپ و آرکید دارد که اکشن‌های آرکید در کلوپ‌ها و شهر‌های بازی مشاهده می‌شود. در این نوع بازی‌ها بیشتر به‌دنبال ایجاد شور، اشتیاق، انرژی و هیجان بالا با ریتم سریع برای بازیکن هستند.

2. بازی‌های ماجراجویی «Adventure»: ریتم این نوع بازی‌ها کند و آهسته بوده و عموماً در قالب یک داستان پیش می‌رود و یک داستان را برای مخاطب خود روایت می‌کند و بازیکن باید به‌دنبال پازل‌های مختلف باشد و با اشیای مختلف به‌صورت زنجیروار به حل آن بپردازد.

از ترکیب ژانر اکشن و ماجراجو، بازی‌های اکشن ماجراجویی شکل می‌گیرد که هم ریتم سریعی داشته و هم داستانی را برای مخاطب به‌دنبال دارد.

3. بازی‌های استراتژی «strategy»: در این نوع بازی، بازیکن ترغیب می‌شود که به چه شکلی از منابع استفاده کند و چطور منابع جدیدی به‌دست بیاورد یا منابع جدیدی اکتشاف کند که یکی از معروف‌ترین بازی‌های استراتژی که برای مخاطبان هم جذاب بوده، بازی کلش آف کلنز «Clash of clans» است.

هدف اصلی این بازی آن است که بازیکن با استفاده از تفکر خود بتواند از منابع کمتر، به منافع بیشتر برسد.

4. بازی‌های ورزشی «sport»: همان‌طور که از اسم آن مشخص است یک بازی با محوریت ورزش است که از انواع آن می‌توان به بازی‌های فیفا یا بسکتبال اشاره کرد.

5. بازی‌های مسابقه‌ای یا ریسینگ «racing»: محور اصلی آن مسابقه رانندگی با ماشین یا موتور می‌باشد.

6. بازی‌های شبیه‌ساز «simulation»: این نوع بازی نیز شبیه‌سازی زندگی بازیکن بوده و اتفاقات زندگی او را روایت می‌کند مثلاً شبیه‌سازی یک موجود خانگی یا وسایل رانندگی و... که در این بازی فضایی ایجاد می‌شود که نزدیک به دنیای واقعی بازیکن است و مخاطب را برای زندگی کردن ترغیب می‌کند.

البته برای انواع بازی‌های رایانه‌ای، دسته‌بندی متنوع و گسترده‌تری وجود دارد که در گفت‌وگو به اختصار توضیح داده شده است.

* بازی‌های رایانه‌ای چه بخش‌هایی داشته و برای ساخت آن به چه مهارت‌هایی نیاز داریم؟

بازی‌های غیردیجیتال پنج جز عمومی زمین بازی، وسیله بازی، قانون بازی، بازیکن و همبازی یا رقیب دارد و گاهی در بازی رقیب وجود ندارد و فرد به تنهایی بازی می‌کند. در بازی‌های رایانه‌ای علاوه بر این پنج جز، اجزای دیگری نیز از قبیل گیم پلی، داستان، شخصیت‌پردازی، هوش مصنوعی، صفحه نمایش و موسیقی اضافه می‌شود.

برای ساخت بازی‌های رایانه‌ای به سه مهارت دیزاین «طرح یا طراحی»، آرت «هنر» و کدنویسی یا برنامه‌نویسی نیاز داریم.

* آیا بازی‌های رایانه‌ای خوب و بد هم داریم یا نوع استفاده از آن آسیب‌زا و خطرناک بودن آن را معین می‌کند؟

اگر به بازی‌های رایانه‌ای به شکل رسانه‌های دیگر مانند تلویزیون، کتاب، سینما، رادیو، فیلم و... نگاه کنیم، می‌توانیم بگوییم که هم محاسن و هم معایب دارد. قالب بیشتر بازی‌های رایانه‌ای، جذاب بوده و عموم بازیکن‌ها را درگیر می‌کند. مسلم است که در دنیای امروزی، افراد بیشتر با بازی‌های رایانه‌ای ارتباط برقرار می‌کنند و اصلاً ویژگی این نسل، آن است که بیشتر با فناوری درگیر باشند چراکه تصویرمحور بودن این نوع بازی‌ها جذاب است و شبکه‌های اجتماعی را هم مثل بازی‌های رایانه‌ای با اشتیاق دنبال می‌کنند.

واضح است همانطور که فیلم یا کتاب کاملاً بد داریم، برخی از بازی‌ها نیز این ویژگی را دارند که کاملاً با هدف منفی ساخته شده باشند. در کنار آن بازی‌هایی نیز داریم که جنبه مثبت و منفی در آن لحاظ شده یا در برخی از آن‌ها به جنبه‌های مثبت بیشتر از منفی پرداخته شده ولی در کل مسئله استفاده کردن به زمان بازی برمی‌گردد و محتوای آن که سازنده در بازی جای داده است.

* آیا می‌توانیم بگوییم بسیاری از بازی‌های رایانه‌ای به گونه‌ای طراحی می‌شوند که بر درک، قدرت تحلیل و شناخت بازیکن اثر بگذارد؟

بیشتر بازی‌های رایانه‌ای با این هدف ساخته می‌شوند که فکر و ذهن بازیکن را درگیر و مشغول به خود کنند. برخی همچون بازی‌های آنلاین نیز به این سمت می‌روند که بازیکن به آن معتاد شده و مدام هزینه پرداخت ‌کند که مسئله اصلی بحث اقتصادی و درآمدزایی از این طریق است.

برخی دیگر هم به‌صورت اختصاصی و سفارشی ساخته می‌شود و در آن به‌دنبال هدف خاصی هستند. بیشترین آسیبی که این بازی‌ها به بازیکن وارد می‌کند اتلاف زمان، آسیب‌های جسمی، آسیب‌های روحی و روانی است و در حوزه شناختی نیز بازیکن را درگیر می‌کند تا نگرش او را نسبت به کشور خودش، مسئله مهدویت و منجی و آخر‌الزمان تغییر دهد.

*راهکار شما برای جلوگیری از این آسیب‌ها چیست؟

نظارت بر زمان بازی کودکان و نوجوانان توسط والدین از مهم‌ترین مسائلی است که باید انجام شود ولی قشر جوان نیاز به صحبت کردن و راهنمایی و مشاوره دارند تا بتوانند خودتنظیمی داشته باشند. با انجام این کار باعث می‌شود که بازیکن پیام‌های آن را به‌راحتی نپذیرد و یک علامت سؤال بر روی بازی و هدف آن قرار دهد. راهکار بنده این است که باید در کشورمان به‌دنبال ساخت بازی‌های کیفی باشیم تا افراد از آن‌ها استفاده کنند، متأسفانه فرهنگ بازی کردن در کشور ما به یک مسئله گمشده تبدیل گشته و نیاز است که حاکمیت نیز با مسئله بازی‌های رایانه‌ای یک ارتباط جدی برقرار کند.

در ادامه پریسا فرهادی؛ یکی از روان‌شناسان حوزه کودک و نوجوان، بازی‌های رایانه‌ای را یکی از پرمخاطب‌ترین و جذاب‌ترین رسانه‌ها در بین کودکان و نوجوانان معرفی کرد و بازی‌های رایانه‌ای را در شکل‌گیری هویت فرد مؤثر دانست.

*لطفاً نظر خودتان را در مورد بازی‌های رایانه‌ای و تأثیر آن بر روی نوجوانان بیان کنید؟

عمده بازی‌های رایانه‌ای خشونت‌آمیز هستند و با توجه به اینکه دوران نوجوانی یکی از دوران بسیار مهم است و حساسیت‌های خاص خود را نیز دارد قطعاً پیامد‌های بیشتری در پی خواهد داشت.

* آیا در بین افرادی که به مراکز روان‌شناسی و مشاوره مراجعه داشته‌اند، افرادی را داشته‌اید که بر اثر بازی‌های رایانه‌ای آسیب دیده باشد؟

تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان به خاطر افراط در انجام بازی‌های رایانه‌ای پرتحرک یا گاهی دیدن فیلم‌های خشونت‌آمیز که مناسب سن و سال‌شان نیست، دچار بیماری‌های استخوانی و عصبی در ناحیه دست و بازوها و تیک عصبی نیز شده‌اند. لازم به ذکر است یکی از دلایل شب‌ادراری در این افراد، انجام بازی‌های ترسناک رایانه‌ای است.

*چرا بازی‌های رایانه‌ای به نوجوانان آسیب می‌رساند؟

نوجوانان به‌شدت اهل خیال‌پردازی بوده و اغلب در تخیلات خودشان زندگی می‌کنند، بازی‌های رایانه‌ای دقیقاً دست روی همین نقطه حساس گذاشته و آن‌ها را وارد دنیای خیال می‌کند، دنیایی که قوانین طبیعت بر آن حاکم نیست و پر از موجودات عجیب و غریب و جذاب است، همین مسئله باعث می‌شود که نوجوانان از لحاظ ذهنی و عاطفی احساس صمیمیت و ارتباط بیشتری با بازی‌های رایانه‌ای نسبت به بازی‌های سنتی داشته باشند.

*چرا نوجوانان به بازی‌های رایانه‌ای تمایل بیشتری دارند؟

نوجوانان انسان‌هایی خودمحور بوده و خودشان را مرکز و محور همه‌چیز می‌دانند. در دوران نوجوانی، فرد احساس می‌کند که همه او را زیر نظر دارند، بازی‌های رایانه‌ای این قدرت را به نوجوان می‌دهد که همه‌چیز را تحت کنترل خودش داشته باشد. در بازی رایانه‌ای می‌داند که محور اصلی بازی است و برایش جذابیت خاصی دارد، در صورتی که در بازی‌های سنتی و گروهی، فرد باید تابع قوانین و مقررات گروه باشد.

*چرا بازی‌های رایانه‌ای جذابیت بیشتری نسبت به سنتی و گروهی دارد؟

در بازی‌های سنتی و گروهی، باختن به معنای حذف شدن از بازی و احساس شکست و تحقیر جلوی جمع است اما در بازی‌های رایانه‌ای به جز فرد بازی‌کننده، فرد دیگری متوجه برد و باخت او نمی‌شود و می‌تواند به‌راحتی بازی را از ابتدا شروع کند، پس باختن در آن به تلخی باختن در بازی‌های دسته‌جمعی و گروهی نیست و از طرفی تنوع بیشتری داشته و نوجوان از بین صد‌ها بازی حق انتخاب دارد، پس طبیعی است که در این شرایط، بازی‌های رایانه‌ای به سایر بازی‌ها ترجیح داده شود. ضمناً در بازی‌های رایانه‌ای محدودیت فضا و ساعت وجود ندارد.

در پایان پس از گفت‌وگو‌های صورت‌گرفته و بر اساس مباحث مطرح‌شده، می‌توان متوجه این موضوع شد که بازی‌های رایانه‌ای در طولانی‌مدت می‌تواند آسیب‌های جسمانی از قبیل آسیب به ستون فقرات گردن و مچ دست و در نهایت خشکی چشم و مشکلات بینایی را در پی داشته باشد.

از دیگر آسیب‌های بازی‌های رایانه‌ای که به‌عنوان مهم‌ترین آسیب نیز شناخته می‌شود افزایش خشونت و پرخاشگری است که افزایش اضطراب، تیک‌های عصبی و جویدن ناخن را دربر دارد.

افت تحصیلی یکی دیگر از معایب این بازی‌ها است چراکه افراد وقت و انرژی زیادی را صرف بازی می‌کنند، مثلاً صبح‌ها زودتر از معمول از خواب بیدار شده و تا قبل از رفتن به مدرسه بازی می‌کنند و این باعث می‌شود که از وقت درس خواندن خود کم کرده تا بیشتر بازی کنند.

با تمامی این تفاسیر، استفاده از بازی‌های هدفمند مانند بازی‌های تمرکز، حافظه و سرعت عمل می‌تواند در تقویت همین مهارت‌ها و در تقویت عضلات ظریف و هماهنگی چشم و دست در نوجوانان مؤثر باشد که شرط اصلی آن مدیریت زمان است.