سپهرغرب، گروه شهر - عباس سریشی: در طول تاریخِ شهرسازی همواره معابر شهری از اهمیت ویژه‌ای در شکل‌دهی به ساختار فیزیکی و فضایی شهر برخوردار بوده‌اند به‌طوری‌که وضعیت معابر شهر از مهم‌ترین عوامل مؤثر در کیفیت زندگی و از شاخص‌های داشتن رضایت نسبت به عملکرد شهرداری‌ها است.

البته بنا بر یک اصل کلی، اگر معابر شهری در تعامل با نیازهای ساکنان و کاربری‌های مجاور آن طراحی و اجراشده و در نوع کارکرد نیز آسایش تمامی گروه‌های بهره‌بردار را در حد بهینه تأمین کنند نقش بسیار بسزایی در بهبود سرزندگی و تحرک در فضای شهری خواهند داشت؛ بااین‌حال طی سال‌های متمادی مشکلات مربوط به ساختار و کیفیت معابر شهری در بیشتر شهرهای کشور ما ازجمله موضوع‎هایی است که شهرداری‌ها با آن دست‌به‌گریبان بوده‌اند، به‎خصوص اینکه حدود یک‌سوم از وسعت شهر را نیز معابر تشکیل می‌دهند، پس لازم است مدیریت شهری با اقدام اساسی در این خصوص وارد عمل شده و به ساماندهی آن‌ها بپردازد.

با توجه به اینکه معابر جزء عناصر اصلی در طراحی شهرها به شمار می‌آیند، پس ناگزیر به دنبال تغییرات سریع رشد جمعیتی چند دهه اخیر و گسترش فیزیکی آن‌ها به لحاظ کارکردی برای نفرات پیاده و ترافیک سواره دارای ضعف‌ها و نارسائی‌های فراوانی بوده‌اند؛ چراکه باوجود صرف هزینه‎های بسیار هنگفت در ابتدای ساخت با گذشت زمانی کوتاه شاهد تخریب و فرسودگی زودرس و حضور دائمی اکیپ‌های مختلف برای بهسازی جداول و یا کف‎سازی پیاده‌روها در سطح شهر هستیم که نشان از عدم کیفیت و دوام در مصالح و یا نوع اجرا و طراحی آن‌ها داشته و مؤید این نکته است که نه‌فقط استانداردهای لازم در اجرای آن‌ها رعایت نشده بلکه حتی ناظران هم دقت لازم را در کنترل کیفیت نهایی آن‌ها نداشته و ندارند.

درواقع کیفیت اجرای زیرساخت‌ها جنبه‌ای بسیار مهم از کیفیت زندگی شهری است که دربرگیرنده احساس آرامش، رفاه، آسایش و رضایت مردم از عوامل کالبدی، فضایی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و در رأس آن دقت و توان مدیریت شهری در برآورده کردن نیازهای شهروندان است. پس ازآنجاکه نمود واقعی این خدمات باید به‌وضوح در محیط‌های شهری، پدیدار باشد به همین منظور بررسی کیفیت زندگی و میزان رضایت‌مندی مردم از خدمات ارائه‌شده یکی از مهم‌ترین حوزه‌های میدانی روزنامه سپهرغرب و خبرنگاران آن است که چه به‌صورت دوره‌ای و مستقل و چه به‌محض وصول گزارش‌های مردمی و اخبار مرتبط با آن باعث می‌شود تا این رسانه به انعکاس مطالبات، واقعیات و ضعف‌ها و بایستگی‌ها بپردازد.

گو آنکه ممکن است برخی تمرکز و توجه به این مسائل را به‌نوعی تلاش در جهت سوژه‎یابی برای روزنامه، تخریب و یا وارد آوردن فشار به فرد، جناح خاص و حتی سیاه‎نمایی شرایط و غیره قلمداد کنند، اما واقع امر این است که هدف از تحریر این مطالب فی‌نفسه بررسی و بازنمایی مفهوم کیفیت زندگی شهری، بیان شایستگی‌ها و بایستگی‌های مدنظر مردم و شهروندان از یک تریبون آزاد و غیر وابسته بوده که صدالبته هدفی نیز جز تلاش در جهت توسعه کمی و کیفی فرایندهای توسعه‏‎محور شهری ندارد.

درواقع این مجموعه (سپهرغرب) عمیقاً بر این باور است که با توجه به پیچیدگی روابط بین سطوح اثرگذار بر کیفیت زندگی شهری، نوع رفتارهای اجتماعی، علل تغییر در کیفیت و کمیت اجراها و موارد دیگر را تنها می‌توان بر اساس رویکرد تحلیلی مشتمل بر حضور میدانی و گفت‎وگو با استفاده‌کنندگان از خدمات موردبررسی قرار داد و این‌گونه نیست که بتوان با تصور یک دیدگاه رویدادگرای تبلیغاتی یک‌سویه از سوی مجری و مدیریت شهری به‌صورت خطی به آن پرداخت؛ بنابراین در تمام تحلیل‌های خود از رویکردی پویا بنام مشاهدات میدانی همراه با بازخوردسنجی از سوی مصرف‌کننده بهره برده و بدان می‌نگرد.

     پای لنگ خدمات در خیابان‌ها...

و اما در بین همه‌ شهرک‌های رسمی همدان این کوی شهید مدنی است که باوجود گذشت چند دهه از عمر آن و نیز درحالی‌که بیشترین بار سکونت‎پذیری را در مقایسه با دیگر شهرک‎ها بر دوش می‌کشد و برحسب اتفاق نیز هرروز پذیرای ساکنان جدیدتر و بیشتری است به هر علت کماکان در حاشیه‌ای‌ترین مکان از تیررس نگاه و توجه مسؤولان قرار دارد و به همین دلیل بسیاری از ساکنان آن‌ نیز نه‌فقط دل ‌خوشی از سکونت در این کوی ندارند بلکه آرام‌آرام در حال ورود به یک باور و تفکر نهادینه‌شده در خصوص عدم توجه مسؤولان به مشکلاتشان هستند.

درواقع جدا از موضوع‎های کلی مثل تراکم بالای ساختمانی، افزایش جمعیت و متعاقباً کاهش ارائه خدمات انسانی و زیرساختی، عدم پاسخگویی ورودی‌ها و خیابان‌ها، تنگی کوچه‌ها و فقدان جای پارک و غیره که هرکدام به‌نوبه خود در بروز این نارضایتی‌ها نقش بسزای دارد، اما به‌طور خاص در حال حاضر این شرایط و کیفیت معابر و خیابان‌های آن است که از سوی ساکنان کراراً مطرح و خواستار توجه و رسیدگی مسؤولان به آن هستند.

البته چه در ابتدای ساخت و چه در طول گذشت سه دهه از عمر این شهرک، به‌طور معمول شاهد انجام فعالیت‌هایی در راستای بهسازی، تعمیر و توسعه معابر، پیاده‌روها و خیابان‌ها بوده‌ایم و بی‎انصافی است که دراین‎باره قدردان تلاش مسؤولان و مجریان نباشیم، بااین‌حال در مقایسه با همه فعالیت‌های صورت گرفته، هنوز این داستان تلخ نواقص، معایب و کاستی‌ها به‌ویژه فقدان نظام عدالت توزیعی در کمیت و کیفیت این خدمات برای کلیت شهرک است که نه‌فقط باعث شده رنگ و لعاب کهنگی، آشفتگی و مشکلات بر محیط عمومی آن همچنان حاکم باشد بلکه فعالیت‌های جدید نیز نمود بارز و محسوسی را در پی نداشته باشد.

اینکه در گفت‎وگو با برخی از ساکنان این شهرک به‌صراحت عنوان می‌شود که باوجود گذشت چند دهه از آسفالت خیابان‌ها و کوچه‌های این شهرک و متعاقباً تخریب‌های گسترده ماحصل از کنده‌کاری، فرسودگی و کیفیت پایین مصالح؛ اما در این مدت صرفاً به لکه‌گیری‌های محدود و اضطراری اکتفا شده و هنوز هیچ اقدام جامعی برای روکش کردن معابر، کوچه‌ها و خیابان‌ها صورت نگرفته چنانکه در تأیید این ادعا اگر در خیابان‌های اصلی و فرعی و یا کوچه‌ها گردشی داشته باشید قطعاً و به‌وضوح متوجه وضعیت اسفناک بسیاری از معابر و خیابان‌های یکی از بزرگ‌ترین شهرک‌های همدان خواهید شد.

از چاله‌ها، ترک‌ها، شکاف‌ها و کنده شدن‌های آسفالت که بگذریم، متأسفانه گاهی نوع تعمیرها به‌گونه‌ای است که به‌جای مرهم درد، تبدیل به نمک لای زخم می‎شود، زیرا آن‌قدر غیرحرفه‌ای و غیرمسؤولانه انجام‌شده که یا خود بر مشکلات دامن زده و باعث بروز خسارت و استهلاک فراوان برای خودروها شده و یا در کوتاه‌مدت شرایط به همان وضعیت قبل برگشته‎است.

به گفته برخی از ساکنان (به‎خصوص کاسبان) بسیار مشاهده می‌شود که رانندگان خودروها با دیدن چاله‌ها و موانع برای جلوگیری از افتادن در آن‌‎ها اقدام به انحراف ناگهانی خودرو می‌کنند که همین امر نیز مهم‌ترین عامل بروز تصادف و احتمال برخورد با دیگر خودروها و یا عابران پیاده است که نباید از آن غافل بود.

البته عده دیگری از همشهریان ساکن در این منطقه نیز با اشاره به وضعیت درون کوچه‌ها عنوان کردند که به‌غیراز خیابان‌های اصلی، سال‌هاست که آسفالت درون کوچه‌ها نه ترمیم‌ و نه روکش شده و همین موضوع در فصول بارش باعث بروز مشکلات بسیاری برای آن‌ها می‌شود، گو اینکه ساکنان برخی از کوچه‌ها نیز درنهایت مجبور شده‎اند تا با تهیه طومار و عریضه و جمع‎آوری امضاهای متعدد، شهرداری ناحیه را مجبور به لکه‌گیری و یا روکش معابر شهرک شهید مدنی کنند که این روند نه‌فقط در هیچ جای دنیا معمول و مرسوم نیست بلکه با اصول و اساس‌نامه‌ها، معیارها و شیوه‌نامه‌های اجرایی خدمات شهری خوانایی ندارد.

به گفته برخی دیگر از ساکنان، نباید از مسئله کانال‌ها و جوی‌های این منطقه نیز غافل شد، چراکه عموماً یا توانایی مکش و هدایت آب‌های سطح را ندارند و یا به دلیل نوع طراحی و شیب‎بندی با نخستین بارش باعث پس‌زدگی و آب‌گرفتگی خیابان‌ها می‌شوند؛ از فرسودگی و کیفیت پایین جداول و بلوک‌های سیمانی به‌کاررفته در آن‌ها نیز که اگر چیزی نگوییم بهتر است.

به گفته بسیاری از ساکنان، در این سال‌ها فقط شاهد برخی اقدامات مقطعی و محدود در چند معبر اصلی (بلوار) این شهرک بوده‌ و عملاً کوچه‌ها و خیابان‌های فرعی از حوزه نظارت، پایش و رسیدگی خارج بوده‌اند؛ که این موضوع قطعاً با عدالت توزیعی و اهداف تعریف‌شده در ارائه خدمات شهری و حقوق شهروندی منافات دارد و ساکنان بدان معترض‌ هستند و از مسؤولان می‌خواهند تا هرچه زودتر به این وضعیت رسیدگی کنند

.

     پیاده‌روهای فراموش‌شده...

حال پس از گذشت حدود سه دهه از عمر شهرک مدنی، اما جالب است که به‎تازگی (سال گذشته، 97 و امسال، 98) بعضی از معابر در حال دیدن رنگ و لعاب پیاده‌روسازی با سیمان، آسفالت و آجر چین کف به خود هستند و این بدان معناست که در این سال‌ها از پیاده‌روسازی به آن شکل که انتظار می‌رفت خبری نبوده، البته شکل و شمایل این پیاده‌روسازی‌ها هم آن‌طور نیست که در تصور همه وجود دارد، زیرا به دلایلی که فقط برای مسؤولان قابل قبول و توجیه است این رویه در بیشتر نقاط عموماً به ارزان‌ترین شکل ممکن یعنی (بتن‌ریزی و روکش آسفالت نازک) در حال اجراست درحالی‌که در برخی قسمت‌ها به گران‌ترین شکل یعنی کف‌سازی صورت می‌پذیرد.

در این خصوص برخی از ساکنان فلکه کوثر ضمن ابراز تعجب و نارضایتی از این موضوع، ابراز کردند که پس از 20 سال تازه‌ آقایان به فکر پیاده‌روسازی در این منطقه افتاده‎اند اما این موضوع فقط برای یک سمت خیابان است و ظاهراً طرف دیگر خیابان جزء شهر همدان محسوب نمی‌شود که بخواهند برای آن‌هم فکری کنند!

برخی از اهالی این محل ضمن ابراز ناراحتی از این روند، خاطرنشان کردند: نزدیک به 20 سال است که در انتظار ساماندهی این محله هستیم، اما دریغ از ذره‌ای توجه؛ حال که کار شروع‌شده می‌گویند فعلاً این محله جزء این طرح نیست درحالی‌که ما هم مثل آن‌طرف خیابان مالیات و عوارض و غیره پرداخت می‎کنیم اما از خدمات بی‌بهره‌ایم!

دراین‌باره ساکنان دیگری هم معتقد بودند اجرای طرح پیاده‌روسازی به‌صورت بتن‌ریزی و یا حتی روکش آسفالت هیچ فایده‌ای ندارد و فقط هدر دادن سرمایه است، زیرا در کمتر از یکی دو سال شروع به فرسایش و از بین رفتن می‌کنند که نمونه‌اش را می‌توانید در همه جای شهرک ببینید.

البته یکی از نکات مهمی که این ساکنان از مسؤولان انتظار دارند توجه آن‎ها به موضوع عدالت‎محوری نسبت به همه نقاط شهرک است، زیرا تقریباً اغلب مناطق کوی شهید مدنی بر اساس نقشه جامع شهری تعریف و ساخته‌شده و ساختار فیزیکی، مساحتی معابر و خیابان‌های آن کاملاً مشخص است، پس چرا باوجود گذشت چندین سال از ساخته‌شدن هزاران واحد مسکونی و یا مسکن مهر هنوز در خصوص توسعه، ساخت، تعمیر پیاده‌روها و یا روکش و لکه‌گیری خیابان‌ها و به‎خصوص ساماندهی جوی‌های آب اقدام قابل قبولی صورت نمی‌گیرد؟

در این خصوص برخی از ساکنان فاز یک این شهرک ضمن تقاضای بهسازی معابر درون کوچه‌های این منطقه، عنوان کردند که در طول دو دهه گذشته عملاً هیچ کار خاصی برای آن‎ها انجام‌نشده و خود اهالی به‌صورت فردی و یا گروهی متولی ساماندهی کوچه‌ها و پیاده‌روها بوده‌اند؛ به این شکل که هر کس در طول این سال‌ها خانه‌ای ساخته نسبت به محوطه‌سازی مقابل منزلش هم اقدام کرده‎است.

ناگفته نماند که برخی نیز به‌مرور و با صرف هزینه شخصی کارهایی را به‌صورت متفرقه و ناهمگون انجام ده‌اند که هم نمای خوبی ندارد و هم باعث آشفتگی بصری شده، بااین‌حال موضوع این است که مدیریت اجرایی شهر نمی‌تواند مدعی کار عمرانی در این منطقه باشد. متأسفانه در طول این سال‌ها حتی کوچه‌ها نیز از دورِ نظارت، پایش و تعمیر خارج‌شده‌اند و طی سال گذشته و امسال، آن‌هم فقط در مسیرهایی که در دیدرس بوده و در بلوار‌های اصلی کارهایی شده که این موضوع با عدالت و حقوق اجتماعی و شهروندی سازگاری ندارد.

     و اما سخن آخر...

هرچند وجود مشکلات مربوط به خیابان‌ها و معابر تنها مختص شهرک مدنی نیست و تقریباً همه شهر با این معضل دست‌به‌گریبان هستند اما گاهی به‌واسطه وجود برخی بی‌توجهی‌ها، فراموشی‌ها و بعضاً تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها، نوع نگاه مردم به شیوه مدیریت شهر و مؤلفه‌ها و بایستگی‌های آن دچار سوءبرداشت و حتی منفی گرایی شده که قطعاً خوشایند هیچ‌کدام از دوطرف این مسئله یعنی مدیران و مردم نیست.

لوییس مامفور، شهرشناس انسان‌گرا در کتاب «فرهنگ شهرها» استدلال می‌کند که ذهن انسان در شهر شکل می‌گیرد، زیرا ازنظر وی عناصر اساسی شهر یعنی ساکنان، خیابان‌ها، پارک‌ها، محله‌ها، معابر و غیره نمی‌توانند بدون یکدیگر زندگی کنند و به‌مثابه ارگان‌های بدن انسانی هستند که با یکدیگر پیوند نزدیکی دارند.

بسیاری از روان‎شناسان شهری به بحث درباره مشکلات و تأثیرات زندگی شهری بر روان، رفتار، عادت‌ها، ارزش‌ها و نگرش‌های مردم پرداخته‌اند و نتایج این تحقیقات حاکی از آن است که مدیریت شهری را نمی‌توان بر اساس آمارهای اقتصادی یا با توجه به ترمیم معماری و میزان سرمایه‌گذاری‌ها در املاک سنجید زیرا در برخی موارد، نوع مدیریت و اجرا در ساخت‌وسازهای شهری زمینه‌ساز تخریب و ویرانی شهر و شهروندان نیز هست و اگر به جنبه انسانی این موضوع کم‌توجهی شود بی‎تردید پیامد ناگواری را در پی خواهد داشت. بنابراین توجه مدیران شهری نسبت به عواطف، احساسات، خلاقیت‌های شهروندان و رشد شخصیت آن‎ها اهمیت بسیاری دارد.

روان‎شناسان محیطی همواره به این می‌اندیشیدند که چگونه انسان‌ها در محیط، درگیر رفتاری ویژه می‌شوند و به‌منظور رفع مشکلات شهر با روشی که از کیفیت زندگی شهروندان حمایت کرده و آن را ارتقا دهد، چگونه می‌توانند با معماران و طراحان شهری مشارکت کنند؟ زیرا در کشورهای توسعه‌یافته این دیدگاه که با متحول کردن طراحی شهری می‌توان رفتار انسان را نیز با آن همساز و هماهنگ کرد، مورد‌توجه پیشگامان معماری و طراحی شهری قرار دارد.

درواقع مهم‌ترین هدفی که از مطالعات روان‌شناسی شهر دنبال می‌شود، تبدیل شهر به مکانی زیست‌پذیر و انسانی است که شهروندان و ساکنان آن، احساس تعلق و هویت، و یکسانی در دریافت امکانات و خدمات کنند گو اینکه اضطراب جمعیت و ویژگی‌های ساختگی و غیرطبیعی شرایط شهری نیز دلیل اصلی افزایش میزان جرم و جنایت و وقوع اختلال‌های روانی در بین افرادی است که در شهرها زندگی می‌کنند.

موضوع این است که شهر و شهروندان توأمان برهم اثر می‌گذارند و توسعه شهرهای امروزی تأثیر بسزایی بر عادت‌ها و الگوهای اندیشه و احساس آن‎ها دارد، بنابراین طراحان شهری و معماران برای داشتن شهری سالم، پویا و شاداب باید تمام عناصر شهری را متناسب با اهداف طرح‌ها و عوامل اجتماعی و فرهنگی شهروندان و ساکنان هر شهر انتخاب کنند تا بازنمایی از عدالت، توسعه همه‌جانبه و متوازن و توسعه‎محور در همه بخش‌ها در راستای ایجاد احساس آرامش و کاهش اضطراب باشد؛ موضوعی که امروزه به‌شدت در شهر همدان به آن نیازمندیم اگر…!