سپهرغرب، گروه شهر: در جهان کنونی گردشگری به یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در سراسر جهان تبدیل شده که براساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، درآمد ناشی از آن اکنون در جهان بالغبر یکدهم تولید ناخالص دنیا را تشکیل میدهد؛ در اکثر کشورها اقتصاد ملی بهشدت به توریسم وابسته است.
گردشگری ضامن توسعه اقتصادی پایدار و ایجاد اشتغال است و با درآمد سالانه چند صد میلیارد دلاری در جهان، از صنایع پاکی بوده که بهلحاظ درآمد و اشتغالزایی بهخوبی با صنایعی نظیر نفت و خودرو رقابت میکند. آغاز قرن حاضر نقطه عطفی برای صنعت جهانگردی بهشمار میآید؛ کارشناسان گردشگری اعلام کردهاند که ایران با برخورداری از سوابق افتخارآمیز، آثار مهم و برجسته تاریخی و فرهنگی، طبیعت جذاب و تنوع شرایط اقلیمی، یکی از 10 قطب اصلی جهانگردی در جهان است.
اما در داخل کشور عدم توجه جدی به فرهنگ گردشگری باعث شده که هموطنان نتوانند بهخوبی از مزیتهای تور و گردشگری استفاده کنند؛ تور زیباترین حرکت جمعی به جهت استفاده از جاذبهها و مواهب گردشگری است.
مسافرت به قصد بازدید اماکن گردشگری با تور نهتنها باعث کاهش ترافیکهای جادهای، تصادفات، هزینهها و افزایش امنیت و استفاده از این مواهب بهدلیل بهره بردن از راهنمایان مجرب شده، بلکه باعث افزایش تعامل فرد و خانواده با جمع و خروج از انزوا شده و نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت.
گردشگری یکی از مفرحترین روشهای صرف کردن اوقات فراغت است؛ اما متأسفانه روشی بوده که هنوز از آن در جامعه تعریف درستی نشده است. همه فکر میکنند برای شناخت وطن خود حتماً باید مسافرت کنند و به جاده بزنند، اما گردشگری انواع مختلف دارد و شاید گردشگری شهری یکی از مهجورترین انواع آن باشد.
ازجمله اهداف کلان توسعه توریسم شهری میتوان به ایجاد بستری مناسب جهت توسعه پایدار شهری، غنی و سالمسازی اوقات فراغت جوانان و خانوادهها، بالا بردن سطح آگاهی شهروندان نسبت به شهر خود، معرفی دیدنیها و جاذبهها، اشتغالزایی و فرهنگسازی اشاره کرد.
گردشگری و سفرهای درونشهری نقطه اتصال شهروندان به گذشته تاریخی شهر است و موجب تقویت همبستگی اجتماعی و درنتیجه باعث افزایش حساسیت افکار عمومی نسبت به سرنوشت شهر میشود. توریسم شهری سالهاست که در شهرهای بزرگ دنیا به مقولهای درآمدزا تبدیل شده و امروزه نیز در میان شهروندان تمام شهرهای بزرگ، جایگاه با اهمیتی را به خود اختصاص داده است.
درواقع شهرهای ایران هنوز نتوانستهاند آنگونه که لازم است پا در این وادی بگذارند و مقصدی باشند برای گردشگران؛ مقصدی برای آن عده که سالها بهعنوان شهروند تنها از ماهیت کالبدی شهرها بهره برده و به آن به دیده خوابگاهی بزرگ یا محلی برای کار مینگرند.
تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و دیگر شهرهای کشور برای ساکنان آنها کمتر دارای جذابیت و شگفتی است. میلیونها شهروند این شهرها روزانه در خیابانها راه میروند و رانندگی میکنند، بدون آنکه نگاهی از روی تأمل بر آثار بهجامانده از روزگاران دیرین شهرشان بیندازند؛ آنچه توریسم شهری میتواند بهوجود آورد، راهی مناسب برای بهرهمندی همه شهروندان از امکانات فراموششده شهرشان است.
مقوله توریسم شهری سابقه دیرینهای در کشورهای غربی دارد و البته گزینه توریسم شهری با قرائت شرقی آن در ایران باستان هم رونق داشته و هم جزئی از فرهنگ، تمدن و تاریخ ایرانیان بوده؛ بهگونهای که در این خصوص سفرنامههای زیادی تدوین شده که حاکی از رونق بیبدیل توریسم شهری در کشور ایران است.
توریسم شهری با حمایت سازمانهای ذیربط میتواند شهر را بهلحاظ درآمدزایی و ایجاد بسترهای فرهنگی توریسم، تغییر دهد و روند مناسبی را برای تغییر نگرش شهروندان به شهر خود بهوجود آورد.
توریسم شهری دارای نقش بااهمیتی در توسعه سفرهای همگانی است. مهمترین تأثیر آن بر فرهنگ و زیرساختها بوده؛ نواحی شهری بهعلت آنکه جاذبههای تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی دارند، غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب میشوند. شهرهای بزرگ معمولاً جاذبههای متنوع و بزرگی شامل آثار تاریخی، موزهها، بناهای یادبود، تئاترها، استادیومهای ورزشی، پارکها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکانهایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا بوده که این خود گردشگران بسیاری را جذب میکند.
گردشگری شهری، کنش متقابل بین گردشگران و میزبان و تولید فضای گردشگری پیرامون سفر به مناطق شهری باانگیزههای متفاوت و بازدید از جاذبهها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثار متفاوتی را در فضای شهری برجای مینهد.
در این تعریف گردشگر نیز میزبان بوده و با چشم میهمان به شهر خود مینگرند و با حساسیت بیشتری شهر را مورد کنکاش قرار داده و روز بعد در قالب میزبان سعی در رفع عیوب میکند؛ این نگرش از نقشهای مهم گردشگری و توریسم شهری در رعایت اخلاق شهروندی است.
اساساً امروزه یکی از کاربریهای مهم شهرها، ارائه خدمات گردشگری نوین است. چراکه شکلگیری عصر جدید با گزاره اصلی آن یعنی جهانی شدن، فرآوری اطلاعات و گردشگری همراه شده و دوره جدیدی را در تعاملات اجتماعی و فرهنگی انسانها خصوصاً در قالب ساختهای شهری رقم زده است. با این اوصاف مراکز شهری بهعلت تجمع نهادهای مدنی و زیرساختهای اجتماعی، میتوانند محل مناسبی برای جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی محسوب شوند.
یکی از مؤلفههای اصلی گردشگری در کشورهای توسعهیافته، گردشگری شهری است که در آن گردشگران بهعنوان محورهای توسعه این صنعت برای گذران اوقات فراغت خود به شهرهای بزرگ سفر میکنند تا فعالیتهای نظامیافتهای را انجام دهند؛ این فعالیتها گسترهای وسیع در کشورهای توسعهیافته دارند.
اهمیت این نوع از صنعت گردشگری زمانی که با تاریخ و تمدن و یا شرایط ویژه طبیعی آن ناحیه همراه شود، دوچندان شده و با برنامهریزیهای مناسب و بهجا بهآسانی توانایی تبدیل شدن به قطبهای بزرگ گردشگری را خواهند داشت؛ بهاینترتیب شهرهایی مانند ونیز، رم، میلان، پاریس، لندن، نیویورک، شانگهای، توکیو، بمبئی و یا نمونه خاورمیانهای آن دوبی، قادر به جذب سالانه چندین میلیون گردشگر خواهند بود.
توجه جدی مدیران شهری و رویکرد مثبت آنها در برنامههایی که منجر به رونق گردشگری شهری شود، میتواند در بهبود شرایط اقتصادی شهروندان نیز تأثیر مهمی داشته باشد.
درصورت ساماندهی آثار، بناها و بافتهای تاریخی علاوهبر فراهم شدن زمینه تقویت صنعت گردشگری در شهر، امکان استفاده از سرمایههای نهفته شهری و حضور شهروندان در جایگاهها و فضاهای تاریخی و گردشگری شهری فراهم میشود.
توسعه گردشگری شهری باعث آشتی شهروندان با گذشته و جاذبههای تاریخی شهر خود میشود. یکی از طرحهای مهم در زمینه رشد و توسعه گردشگری، باززندهزایی صنعت گردشگری با محور گردشگری درونشهری است تا در کنار بازیابی جایگاه آثار و فضاهای تاریخی، بتوان اینگونه قابلیتها را در اختیار تمام شهروندان قرار داد. بدیهی است که درصورت بازیابی هویت ایرانی و اسلامی شهرهای بزرگ ایران، این شهرها نیز میتوانند پذیرای گردشگران مسلمان کشورهای دیگر باشند.
به نظر میرسد که نقش گردشگری شهری در رشد و توسعه صنعت گردشگری و بهویژه افزایش نرخ رشد سفرهای همگانی بر کسی پوشیده نباشد. توسعه توریسم شهری مهمترین عامل در بسترسازی فرهنگ گردش و گردشگری است؛ این فرآیند خواهد توانست تأثیرگذارترین عامل بر توسعه این صنعت بهشمار آید. بسترسازی جهت توسعه سفرهای همگانی از الزاماتی است که تأثیر بااهمیتی بر افزایش نرخ رشد گردشگری خواهد داشت.
مسعود غلامی
شناسه خبر 13705