سپهرغرب، گروه خانواده: سال‌هاست که کشور ما دچار معضل استفاده بی‌رویه از لوازم آرایشی است. به این موضوع می‌توان از ابعاد مختلف روان‌شناختی و جامعه‌شناختی پرداخت؛ در بحث روان‌شناسی بدن، تن انسان یک ویژگی ظاهری و در معرض قضاوت جامعه و عموم مردم است. در جامعه ما از این بدن، صورت در میان زنان و مو در میان مردان بیش از همه مورد توجه و دیده شدن قرار دارد.

افراد در ارتباط با یکدیگر و در نگاه نخست بدون شناخت شخصیت فرد مقابل و تنها از طریق ظاهر با او وارد ارتباط می‌شوند، بنابراین این چهره و ظاهر بوده که در ابتدای امر مورد قضاوت است.

      عدم اعتمادبه‌نفس و آرایش

یک روان‌شناس دراین‌باره گفت: بنابراین در افرادی که اعتمادبه‌نفس پایین دارند، این امر بسیار اهمیت پیدا می‌کند. چراکه اعتمادبه‌نفس پایین، بی‌اعتمادی به‌ظاهر را نیز در افراد شکل می‌دهد؛ درنتیجه فردی که اعتمادبه‌نفس ضعیفی دارد، قضاوت در مورد ظاهر خود را نیز قضاوتی نادرست ارزیابی و سوء تعبیر می‌کند. این فرد برای اینکه قضاوت مذکور را تغییر دهد، شروع به ایجاد تغییر در ظاهر خود می‌کند. این درحالی است که آن فرد نمی‌داند قضاوت‌های دیگران ماندگار نیست و اگر فردی وی را «جذاب» بنامد، این قضاوتی ماندگار نخواهد بود.

      باوری که سرایت پیدا کرده است

مهدی ملک‌محمدی در کنار اعتمادبه‌نفس پایین افراد جامعه، به عامل مؤثر دیگری در ازدیاد استفاده از لوازم آرایشی در ایران اشاره کرد و افزود: عامل دیگری که باید به آن اشاره کنیم، «سرایت باور» است. باور لزوم آرایش کردن برای حضور در اجتماع، می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود و آرایش در جامعه ما یک امر مسری است. این مسری بودن را می‌توانیم در کاهش سن استفاده از لوازم آرایش ببینیم؛ درحال حاضر دختران نوجوان ما در مقاطع راهنمایی نیز از مواد آرایشی استفاده می‌کنند. این درحالی است که تا پیش از این آرایش دختران پیش از ازدواج یک تابو محسوب می‌شد، اما به‌مرور و آرام‌آرام آرایش زیاد شد و به همه اقشار و سنین سرایت کرد؛ این تغییرات را البته باید تغییراتی لاجرم بدانیم، چراکه امکان مقابله با آن‌ها در جامعه وجود نداشته است.

این روان‌شناس همچنین تصریح کرد: لازم است که در اینجا به نقش شبکه‌های ماهواره‌ای نیز اشاره کرد. این شبکه‌ها در ترویج آرایش نقش پُررنگی داشته‌اند، زیرا در تصاویری که در آن‌ها به نمایش گذاشته می‌شود، افراد از مواد آرایشی استفاده می‌کنند.

      چرا نمی‌شود با لوازم آرایشی مقابله کرد؟

ملک‌محمدی در ادامه درباره همه‌گیر بودن استفاده از لوازم آرایش توضیح داد: با توجه به اینکه من سال‌ها با نسل جوان کار کرده و نسبت به آن‌ها آشنایی دارم، باید بگویم که در شرایط فعلی اگر یک نوجوان ایرانی تمایلی به استفاده از لوازم آرایشی نداشته باشد، از سوی هم‌سالان خود «عقب‌افتاده» تلقی می‌شود و تحت فشاری قرار می‌گیرد که مقاومت با آن کار ساده‌ای نیست. می‌توان به دخترانی اشاره کرد که در ابتدای ورود به دانشگاه ظاهری ساده دارند، اما پس از گذشت مدت‌زمانی شروع به استفاده از لوازم آرایشی می‌کنند و درنهایت به نقطه‌‌ای می‌رسند که بدون آرایش نمی‌توانند در جامعه حضور پیدا کنند.

      چرا اعتمادبه‌نفس نداریم؟

این روان‌شناس در ادامه درباره دلایل وجود نداشتن اعتمادبه‌نفس در میان ایرانیان گفت: یکی از دلایل کاهش اعتمادبه‌نفس ایرانی‌ها، علت تاریخی آن است؛ اعتمادبه‌نفس ایرانیان در برهه‌های مختلف تاریخی توسط حکام زمان از میان رفته، علاوه‌بر این باید بر تأثیر شکست بر کاهش اعتمادبه‌نفس در افراد اشاره کرد. اعتمادبه‌نفس را یک وضعیت روان‌شناختی می‌دانند که در اثر اتفاقات محیطی تعریف می‌شود، فردی که زندگی‌اش با پیروزی‌ها و اتفاقات خوب همراه باشد، نگرشی مثبت پیدا می‌کند و درنتیجه به خود نیز نگرشی مثبت خواهد داشت. حال فرد و یا اجتماعی را تصور کنید که شکست‌های زیادی را تجربه کرده باشد، چنین فردی حس منفی نسبت به خود پیدا خواهد کرد. جامعه ما همیشه درگیر استرس‌های زیادی بوده است؛ این جامعه حالا نیز مشکلات زیادی ازجمله مشکلات اقتصادی بارزی دارد که همگی نوعی شکست هستند، درنتیجه همه این شرایط و اتفاقات طی سال‌ها منجر به کاهش اعتمادبه‌نفس ایرانی‌ها شده‌اند.

وی در ادامه تصریح کرد: درنتیجه افراد جامعه که اعتمادبه‌نفسی شکست‌خورده دارند، تلاش می‌کنند تا آن را به نحوی جبران کنند و «لوازم آرایش» یکی از راه‌های آن است! هرچند که آرایش کردن نمی‌تواند شکست‌ها را جبران کند، اما فردی که اعتمادش به خود دچار تزلزل شده، به‌اشتباه از آن مدد می‌جوید. این فرد تنها یک فرد نیست و بخش زیادی از جامعه را شامل می‌شود؛ افراد تلاش می‌کنند تا زمانی را صرف دور شدن از استرس‌هایشان کنند و بر چیز دیگری متمرکز شوند. برای مثال دختری که با خانواده‌اش در تنش است، زنی که دچار شکست عاطفی شده و غیره، سعی می‌کند تا با عامل «حواس‌پرتی» همچون آرایش کردن رنج و درد را کمتر متوجه شود؛ اما این عامل تنها به افراد در زمان کوتاهی کمک خواهد کرد و پس از آن مجدداً افراد به همان استرس‌ها و مشکلات همیشگی‌ خود بازمی‌گردند.

ملک‌محمدی در پایان درباره راه‌ حل‌های موجود برای کاهش دادن به استفاده از لوازم آرایشی گفت: ما نباید در این شرایط با جوانانی که آرایش زیادی می‌کنند، برخورد بدی داشته باشیم و به آن‌ها هدف دهیم. این معضل با برخوردهای تند حل نخواهد شد، بلکه آن را افزایش داده و به نسل جوان‌تر خواهد کشاند. بهترین راه ‌حل شناسایی عوامل زمینه‌ساز استفاده از لوازم آرایشی است؛ عواملی همچون استرس. ما باید همواره به یاد داشته باشیم که جامعه مانند یک جورچین است و اگر بیشتر تکه‌های آن به شکلی صحیح کنار هم چیده شده باشند، بخش باقی‌مانده نیز می‌تواند درست شود؛ بنابراین ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که وقتی همه‌چیز از مسائل سیاسی تا اقتصادی و غیره معیوب و دچار مشکل است، رفتار جوانان جامعه رفتاری صحیح باشد.

علاوه‌بر داشتن نگاهی روان‌شناختی به مسئله آرایش کردن زنان ایرانی، جنبه‌های جامعه‌شناختی آن نیز اهمیت زیادی دارند. جامعه‌شناسان معتقدند که دلیل هر رفتار اجتماعی در درون جامعه شکل می‌گیرد، در همین راستا انسان‌شناس و عضو شورای مرکزی انسان‌شناسی و فرهنگ از منظر دیگری به مسئله آرایش در زنان می‌پردازد.

فاطمه سیارپور معتقد است: نقش الگوها در آرایش کردن زنان ایران بسیار مؤثر است. الگوهایی که زنان برای آرایش از آن‌ها پیروی می‌کنند، تنها یک الگو نیستند؛ بلکه آن‌ها مانند شناسنامه‌ای هستند که فرد هویت خود را با آن می‌سازد.

      الگوهای آرایشی، هویت‌هایی برای زندگی

سیارپور با واکاوی اجتماعی این مسئله در ادامه اظهار کرد: برای کشف دلایل استفاده زنان ایرانی از لوازم آرایش باید گفت اگرچه تقلیل همه واقعیت‌‌های اجتماعی به چند دلیل می‌‌تواند فهم ما را از مسائل با سختی مواجه کند، اما یکی از مهم‌ترین دلایل الگوهایی است که زنان ایرانی برای آرایش صورت خویش دارند. فهم این مسئله کار پیچیده‌‌ای نیست و اتفاقاً اصلاً لازم نبوده به‌طور مثال برنامه‌‌ها، کنسرت‌‌ها، فیلم‌‌ها و سریال‌‌های ماهواره‌‌ای را یک‌بار از زاویه میزان آرایش زنان ببینید؛ بلکه در این برنامه‌‌ها نخستین چیزی که به چشم می‌‌آید، بدن زنانه به‌ویژه آرایش صورت اوست.

وی در ادامه گفت: در این برنامه‌ها و الگوهایی که ارائه می‌دهند، میزان استفاده و آرایش دچار نوعی اغراق و بزرگ‌نمایی است که لزوماً در واقعیت به این شکل وجود ندارد؛ زیرا مواد آرایشی بیش از هر چیز ماده‌‌ای تهیه‌‌کردنی هستند و اگر فردی مانند بازیگران برنامه‌‌های مذکور بخواهند در طول زندگی‌‌ خود این‌چنین آرایش‌‌هایی داشته باشند، باید بیش از هر چیز هزینه‌‌های هنگفتی هم ازنظر مالی و هم زمانی بپردازند. حالا هزینه‌‌هایی که برای انتخاب چنین موادی وجود دارد را به این مورد اضافه کنید و بازهم درنظر بگیرید که مصرف این مواد چه زمانی از زنان خواهد برد.

      از تصویر تا واقعیت

وی با ذکر این نکته که الگوهایی که زنان تلاش می‌کنند شبیه آن‌ها شوند فراتر از یک الگو هستند، گفت: بنابراین باید توجه کرد همان اتفاقی که از تصاویر دریافت می‌‌شود، به‌دلیل زمان‌بر و هزینه‌‌بر بودن، عیناً در واقعیت محال بوده و این درحالی است که چنین پشت صحنه‌‌ای برای زنان ایرانی کاملاً گنگ شده و درکی که از آرایش زنان بازیگر به‌ویژه خوانندگان وجود دارد، آن است که این‌دسته افراد همواره آرایش‌‌کرده هستند و محال است بدون آرایش باشند!

این انسان‌شناس تصریح کرد: از سوی دیگر باید توجه کرد الگوهای بازنمایی‌شده تنها یک الگو نیست، بلکه سبک‌‌های آرایشی متنوع و فراوانی وجود دارد که گاهی با انتساب به یک فرد، کاملاً از یکدیگر قابل تشخیص است؛ به‌طوری که این سبک‌‌ها مانند یک شناسنامه برای مثلاً خانم‌های خواننده عمل می‌‌کنند؛ اما باید درنظر داشت که در این میان تنوعی از سبک‌‌های آرایشی قابل تقلید می‌‌شوند و به همین دلیل نوعی رقابت پنهان برای آرایش بهتر در میان زنان شکل می‌‌گیرد تا سلیقه و زیبایی آنان را مورد دیدن و قضاوت سایرین قرار دهد.