سپهرغرب، گروه سلامت - طيبه اسدبيگي: معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در پاسخ به سؤال خبرنگار سپهرغرب مبني بر اينکه خبري در خبرگزاري‌ها منتشرشده مبني بر اينکه متأسفانه 20 درصد از داروهاي شيمي‌درماني در همدان وجود ندارد و مردم استان براي تهيه اين داروها به استان‌هاي قم و تهران مي‌روند، اذعان کرد: خبر کمبود 20 درصد از داروهاي شيمي‌درماني مورد تأييد نيست.

مصرف دارو به‌عنوان آخرين و حساس‌ترين مرحله در چرخه سلامت و بهداشت از مهم‌ترين ارکان درمان بيماري‌ها است اما مصرف بي‌رويه و خودسرانه دارو يا خوددرماني با توجه به گسترش ابعاد آن از مشکلات مهم بهداشتي درماني به‌خصوص در کشورهاي درحال‌توسعه محسوب مي‌شود.

اگرچه مصرف به‌جا و درست يک دارو، سلامت را به فرد بازمي‌گرداند، اما مصرف نادرست و زياده از حد همان دارو مي‌تواند پيامدهاي ناگواري در پي داشته باشد؛ اين پيامدها مي‌تواند از نارضايتي بيمار، طولاني شدن زمان بيماري و شدت آن آغاز ‌شده و به عوارض جانبي خطرناک و بستري شدن در بيمارستان و درنهايت افزايش هزينه‌هاي درماني و حتي مرگ بيمار ختم شود.

خوددرماني در بين مردم کشور ما نيز بسيار شايع است و در ايران تقريباً همه خانواده‌ها به‌طور روزانه مصرف‌کننده دارو هستند به‌طوري‌که بر اساس گزارش‌هاي منتشرشده، هر ايراني سالانه نزديک به 340 عدد دارو مصرف مي‌کند که اين عدد بيش از استانداردهاي جهاني است.

بر اساس گزارش‌هاي موجود، ايراني‌ها 10 تا 51 درصد مجموع داروهاي کشور را بدون مشورت با پزشک و خودسرانه مصرف مي‌کنند! (اين در حالي است که ميزان مصرف خودسرانه دارو در ديگر کشورهاي جهان تنها دو الي سه درصد است) مُسکن‌ها، قطره‌هاي چشمي و آنتي‌بيوتيک‌ها به ترتيب بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص مي‌دهند.

طبق تحقيقات، کشور ما به لحاظ مصرف دارو جزو 20 کشور نخست دنياست و نرخ مصرف خودسرانه دارو در ايران نسبت به متوسط جهاني تقريباً سه برابر است که اين موضوع برنامه‌ريزي صحيح براي حل اين مشکل و در وهله نخست اقدام فرهنگي براي تغيير در باورهاي مردم در ارتباط با خطرات جبران‌ناپذير خوددرماني و مصرف بي‌رويه دارو را مي‌طلبد، چه بسيارند افرادي که به دليل ناآگاهي حتي داروهاي تقلبي و تاريخ گذشته را مصرف مي‌کنند.

در ايران درصد بالايي از بيماران در مواقع ضروري به پزشک مراجعه نمي‌کنند، حتي برخي پژوهش‌ها حاکي از آن است که ايراني‌ها تنها در هنگام بروز بيماري‌هاي عفوني، شکستگي‌ها و سرطان‌ها به‌سرعت به پزشک مراجعه مي‌کنند و در مواردي مثل سرماخوردگي و سردرد سهل‌انگاري يا خوددرماني مي‌کنند.

به دليل اهميت و تأثيري که استفاده غيرمنطقي و غيراصولي از اين کالا (دارو) هم در اقتصاد خانوار و هم درروند درمان مي‌تواند داشته باشد، صرف‌نظر از ساير عواملي که در تهيه دارو يا عدم وجود آن نقش و تأثير دارند، بايد به نقش مردم به‌عنوان اصلي‌ترين عامل فرهنگ مصرف دارو همچنين نقش گروه پزشکي به‌عنوان تأثيرگذارترين رکن فرهنگ تجويز دارو توجه جدي شود.

تحقيقات نشان مي‌دهد بي‌اعتمادي به کيفيت دارو، دسترسي راحت مردم به دارو، عدم دسترسي به پزشک در برخي موارد، گراني درمان (ويزيت پزشک)، اهميت ندادن بيمار به تجويز نسخه پزشکي و مهم‌تر از همه نداشتن اطلاعات کافي از مهم‌ترين علل مصرف خودسرانه دارو هستند.

بيمار در بسياري از موارد به پزشک اجازه مي‌دهد داروهاي زيادي و حتي داروهايي که قبلاً استفاده مي‌کرده در نسخه بنويسد و درواقع با اين عمل، بيمار خود به تشخيص و دارودرماني مي‌پردازد! پس پزشکان به‌مراتب نقش حساس‌تري در ايجاد و اشاعه مصرف غيرمنطقي دارو و همچنين جهت‌گيري و هدايت فرهنگ دارودرماني مردم به‌سوي روش‌هاي صحيح تجويز، تهيه و مصرف دارو دارند.

با توجه به اينکه ايران بالاترين رتبه مصرف سرانه دارو در جهان را دارد علاوه بر ميزان تجويز بالاي دارو به‌وسيله پزشکان کشور ما که طبق آمار سازمان بهداشت جهاني سه برابر استانداردهاي جهاني است فرهنگ مصرف فعلي دارو به شکلي است که پس از تجويز دارو هيچ‌گونه پيگيري درباره اثرات و عواقب مصرف دارو صورت نمي‌پذيرد.

     هرگز داروهاي آنتي‌بيوتيک را خودسرانه مصرف نکنيد

مسکن‌ها، قطره‌هاي چشمي و آنتي‎بيوتيک‌ها بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص مي‌دهند و آنتي‌بيوتيک‌ها به علت نوع تأثير دارويي، بدترين داروهايي هستند که به اين شيوه مصرف مي‌شوند چراکه در صورت عدم نياز بدن، اين داروها مانند سم عمل کرده و ميکروب بدن را نسبت به داروها مقاوم مي‌کنند و در صورت ايجاد عفونت، در درمان بيماري مؤثر نخواهند بود.

سلامتي گران‌بهاترين هديه‌اي است که خداوند متعال به بشر ارزاني کرده و همگي مي‌دانيم که انسان سالم، از عوامل مؤثر در توسعه پايدار هر جامعه است و البته نقش دارو در اين ميان بسيار اساسي، مؤثر و تعيين‌کننده خواهد بود.

در همين راستا گفت‌وگويي ترتيب داديم با معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان که در ادامه مي‌خوانيد:

ايرج خدادادي با بيان اينکه 200 باب داروخانه در استان همدان وجود دارد که 33 باب آن داروخانه شبانه‌روزي است، گفت: همه داروخانه‌ها در استان فعال در حال خدمات‌رساني هستند.

وي در پاسخ به اين سؤال که آيا افراد شاغل در داروخانه‌ها آموزش‌هاي لازم براي اين کار را مي‌بينند، عنوان کرد: مسؤوليت فني داروخانه بر عهده مسؤول فني است که مدرک تحصيلي دکتراي حرفه‌اي داروسازي دارد.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان ادامه داد: بازرسي و نظارت‌هاي لازم براي جلوگيري از فروش داروهاي مخدر در کليه داروخانه‌ها به‌صورت مستمر انجام مي‌شود.

خدادادي با اشاره به اينکه متأسفانه آمار دقيقي از ميزان مصرف دارو در سطح کشور وجود ندارد، تصريح کرد: به نظر مي‌رسد آنتي‌بيوتيک‌ها، داروهاي مسکن و داروهايي که براي فروش نياز به نسخه ندارند (داروهاي OTC) پرمصرف‌ترين داروها در سطح کشور باشند.

وي در رابطه با اقدامات لازم براي کاهش ميزان مصرف خودسرانه دارو، گفت: به‌منظور کاهش مصرف دارو و منطقي کردن آن فعاليت‌هاي متعددي از سوي کميته مصرف منطقي دارو انجام‌گرفته که برخي از آن‌ها عبارت‌اند از ايجاد فرهنگ‌سازي با اجراي برنامه‌هاي آموزشي ويژه کارکنان ادارات و نهادها، دانش‌آموزان، دانشجويان، کاردرماني و غيره، چاپ و توزيع اقلام آموزشي با موضوع تجويز و مصرفي منطقي دارو، حضور کارشناسان کميته در برنامه‌هاي صداوسيما و ميز خطابه‎هاي عمومي مانند نماز جمعه، ارائه مشاوره دارويي از طريق سامانه 1490 به تماس‌گيرندگان و موارد ديگر.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در رابطه با پزشکاني که حجم بالايي از دارو را تجويز مي‌کنند و نقش مهم پزشکان در مصرف خودسرانه دارو، اذعان کرد: قطعاً اين عمل پزشکان نه‌تنها موجب مصرف غيرمنطقي دارو توسط بيماران مي‌شود بلکه هدر رفت منابع و همچنين کامل نشدن دوره درمان بيماري و هزينه‌هاي درماني مجدد را براي بيماران در پي خواهد داشت.

خدادادي تبيين کرد: علاوه بر اين، مصرف خودسرانه داروهاي آنتي‌بيوتيکي نيز مي‌تواند موجب مقاومت‌هاي دارويي در ميکروارگانيسم‌ها شده و اثربخشي داروها را کاهش دهد، اما وزارت بهداشت با همکاري سازمان‌هاي بيمه‌گر با تعيين سقف براي تجويز داروهايي که مصرف آن‌ها در طولاني‌مدت بدون نظارت پزشک موجب عوارض مي‎شود و هزينه‌هاي زيادي را به سيستم درماني کشور تحميل مي‌کند، درصدد رفع اين نقيصه بر‌آمده‎است.

وي در پاسخ به اين سؤال که آيا مصرف داروهاي تقويتي مي‌تواند جزو خوددرماني محسوب شود يا خير؟ گفت: به دليل اينکه مصرف داروهاي مکمل بدون نظارت پزشک ممکن است منجر شود تا افراد بيشتر از دوز مجاز روزانه مکمل‌ها را مصرف کنند و دچار عوارض شوند پس مصرف اين داروها نيز يک نوع خوددرماني محسوب مي‌شود، ضمن اينکه ممکن است مصرف هم‌زمان مکمل‌ها با برخي داروها تداخل داشته باشد.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در رابطه بااينکه علاقه مردم براي استفاده از داروهاي خارجي بالأخص داروهاي تقويتي بيشتر از داروهاي ايراني است و البته که برخي از داروخانه‌ها افراد را ملزم به خريد داروي خارجي مي‌کنند، ابراز کرد: فرهنگ مصرف داروهاي ايراني بايستي در مردم فرهنگ‌سازي و نهادينه شود اما به‌هرحال داروخانه‌ها بر اساس تجويز پزشک يا تقاضاي بيمار دارو ارائه مي‌کنند.

خدادادي با بيان اينکه تمامي داروها (اعم از ايراني و خارجي) پس از تأييد استانداردهاي لازم قابليت عرضه در کشور را دارند، ادامه داد: بنابراين کيفيت کليه داروهاي ايراني از سوي مراجع ذيصلاح و رسمي کشور ارزيابي مي‌شوند.

وي در رابطه با استقبال کم مردم براي استفاده از داروهاي ايراني، اظهار کرد: متأسفانه ازنظر برخي افراد تهيه و مصرف کالاهاي خارجي محبوبيت بيشتري دارد که دارو نيز از اين موضوع مستثنا نيست و بايد فرهنگ‌سازي در اين خصوص صورت پذيرد.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در رابطه با عوارض خودسرانه مصرف دارو به‎خصوص مسکن‌ها، آنتي‌بيوتيک‌ها و قرص‌هاي خواب‌آور که در ايران بسيار شايع است، افزود: به طور طبيعي مصرف خودسرانه هر نوع دارو (اعم از شيميايي، گياهي و يا مکمل) موجب اختلال درروند درمان بيماران و حاصل نشدن هدف درماني از تجويز داروي موردنظر مي‌شود چراکه توسط متخصص مربوطه تجويز نشده‎است.

خدادادي با بيان اينکه مصرف خودسرانه دارو گاهي اوقات فرد و جامعه را دچار عوارض جبران‌ناپذيري مي‌کند، تصريح کرد: به‌عنوان نمونه مصرف داروهاي مسکن براي فرد عوارض گوارشي و پوکي استخوان را در پي خواهد داشت و يا مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيک‌ها منجر به گسترش مقاومت افراد جامعه نسبت به آنتي‌بيوتيک‌ها مي‌شود.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در پاسخ به سؤال خبرنگار سپهرغرب مبني بر اينکه خبري در خبرگزاري‌ها منتشرشده مبني بر اينکه متأسفانه 20 درصد از داروهاي شيمي‌درماني در همدان وجود ندارد و مردم استان براي تهيه اين داروها به استان‌هاي قم و تهران مي‌روند، اذعان کرد: خبر کمبود 20 درصد از داروهاي شيمي‌درماني مورد تأييد نيست.

خدادادي اذعان کرد: در خصوص استان‌هاي قم و تهران لازم به ذکر است که در قم يک مرکز و در تهران سه مرکز خاص جهت توزيع داروها به‌صورت ويژه در کل کشور وجود دارد که به ارائه خدمات دارويي مي‌پردازند.

وي يادآوري کرد: همان‌گونه که بيماراني از استان‌هاي هم‌جوار براي درمان و يا دريافت خدمات درماني- دارويي به استان ما مراجعه مي‌کنند بخشي از بيماران همدان نيز به دلايل مختلف ازجمله کمتر بودن فاصله محل اقامت با استان هم‌جوار نسبت به مرکز استان ممکن است به ديگر استان‌ها مراجعه کنند.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي استان همدان در پاسخ به اين سؤال که آيا با کمبود دارو در استان مواجه هستيم، گفت: بايد اين واقعيت را پذيرفت که در شرايط فوق‌العاده‌اي هستيم و به‌هرحال بايد چارچوب‌هاي فوق‌العاده‌اي را در همه حوزه‎ها ازجمله دارو تعريف کرد و نيز بپذيريم که ممکن است در برخي موارد با کمبودهاي مقطعي مواجه شويم هرچند اين کمبودها متأثر از کمبودهاي کشوري است و در سطح تمامي استان‌هاي کشور مشاهده مي‌شود.

خدادادي خاطرنشان کرد: کمبود دارويي در استان بيش از ليست کمبود کشوري نيست و داروهاي خاص به‌صورت سهميه‌اي و در مقاطع مختلف توزيع مي‎شود.

وي با عنوان اينکه طي پيگيري‌هاي به‌عمل‌آمده از شرکت‌هاي توزيع‌کننده و سازمان غذا و دارو، نوانترون، آدريامايسين، اپي روبيسين و بلئومايسين جزو ليست کمبود کشوري بوده و به گفته سازمان غذا و دارو تهران ظرف يک هفته آينده داروهاي مذکور توزيع خواهد شد، تبيين کرد: لوکوورين در مقاطعي دچار کمبود شده بود که رفع شده‌‎است.

اين مقام مسؤول در خصوص داروي نوانترون نيز اظهار کرد: با عنايت به کمبود کشوري دارو و موجودي آن در بيمارستان سينا، بيماران به بيمارستان ارجاع داده مي‌شوند.

در پايان بايد گفت که مصرف بي‌رويه و خودسرانه دارو در ايران تاکنون تلفات زيادي داشته، ضايعات جسمي و روحي فراواني بر بيماران وارد کرده و بسياري از بيماري‌هاي حاد و مزمن را در درازمدت متوجه افراد کرده‎است؛ ابتلا به انواع سرطان‌، بيماري‌هاي مفصلي، ناباروري، نقايص جسمي در نوزادان به هنگام تولد، ازکارافتادگي کبد و کليه‌ها تنها بخش کوچکي از لطماتي است که فرد درنتيجه مصرف بي‌رويه دارو و بدون مشورت با پزشک در معرض تهديد قرار مي‌گيرد.

بااين‌وجود ضروري است در جهت رفع اين معضل اقشار مختلف مردم، مسؤولان بهداشت و درمان و کليه بخش‌هايي که به‌نوعي درگير سلامت جامعه هستند دست‌به‌دست هم دهند و با برنامه‌ريزي صحيح آموزشي در جهت بالا بردن سطح آگاهي افراد جامعه اقدام کنند.