در جهان امروز موضوع حفاظت از محیط زیست، به یکی از دغدغه‌های جدی جوامع بشری تبدیل شده و چالش‌های رخ داده بر اثر فعالیت‌های گسترده انسان‌ها، سبب بروز آسیب‌های جدی به اکوسیستم‌های آبی و خاکی شده است.

یکی از چالش‌هایی که پای انسان امروز را به بحرانی عمیق کشانده، موضوع مواد زائد جامد شهری به‌ویژه پلاستیک است. این حقیقت بسیار تلخ که امروز کره زمین در حصار این مواد پلاستیکی، به ناحق گرفتار شده است.

* ایران جزء 10 کشور نخست دنیا، در زمینه مصرف پلاستیک

به‌عنوان مثال امروز کشورهای پهناور و توسعه‌یافته‌ای همچون آمریکا و کانادا، بدون درنظر گرفتن شاخص‌های زیستی زمین، سالانه بیش از 10 میلیون تن پلاستیک تولید و مصرف می‌کنند که بیش از نیمی از این میزان، وارد چرخه محیط زیست شده که تنوع زیستی زیستمندان آبی و خشکی زمین را با خطرات جدی مواجه کرده است.

این در حالی است که کشورهای در حال توسعه نیز در افزایش فزاینده تولید پلاستیک، نقش بسیار پررنگی را ایفا می‌کنند که تداوم این شرایط، نه‌تنها محیط زیست کره زمین را با خطرات جدی روبه‌رو کرده، بلکه به رویکردهای اقتصادی نیز به‌دلیل هزینه جمع‌آوری این زباله، بازیافت و نگهداری آن در محل‌های مناسب دفن، ضربه‌های بسیاری را وارد کرده است.

یکی از کشورهایی که در زمینه تولید و مصرف پلاستیک در میان 10 کشور نخست جهان قرار گرفته، ایران است. براساس آمار رسمی منتشر شده تنها در پایتخت ایران، روزانه نزدیک به 500 تن پلاستیک وارد چرخه محیط زیست می‌شود که در درازمدت، سبب اخلال در این چرخه شده و آسیب‌های آن غیرقابل‌جبران خواهد شد.

* 21 تیرماه؛ روز بدون پلاستیک

در همین راستا از سال گذشته با یاری فعالان و دوستداران محیط زیست، روز 21 تیرماه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان «روز بدون پلاستیک» ثبت شده و امسال در دومین سال برگزاری آن، برخی از کلان‌شهرهای کشور به تکاپو افتاده‌اند تا از عمیق‌تر شدن این بحران، جلوگیری به‌عمل آورند.

به‌گفته کارشناسان حوزه محیط زیست، تولید مواد زائد جامد شهری و افزایش فزاینده آن‌ها در جامعه ایرانی که رابطه مستقیمی با افزایش جمعیت شهرها دارد، به مصرف‌گرایی بیش از اندازه ایرانی‌ها تبدیل شده که در کنار گسترش سریع صنعت پتروشیمی، با تولید طیف وسیعی از مواد پلاستیکی مختلف، توسط این صنعت و در ادامه ضایعات پلاستیکی نیز با همان نرخ در حال افزایش است.

* در ایران سالانه 200 هزار تن پلاستیک تولید می‌شود

تاریخچه صنایع پلاستیک در ایران به سال 1337 باز می‌گردد که مطالعات اولیه برای احداث کارخانه تولید پلی‌وینیل‌کلراید در اهواز آغاز شد و امروز این صنعت به رشد قابل‌ملاحظه‌ای دست یافته، اما با تولید روزافزون انواع پلاستیک، اندک‌اندک مشکلات ناشی از عدم بازیافت طبیعی آن در طبیعت، به یکی از چالش‌های محیط زیست ایران تبدیل شده است.

پلاستیک به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین و ارزان‌ترین محصولات شیمیایی جهان در دهه اخیر، نقش قابل‌ملاحظه‌ای در تجارت، زندگی و رشد اقتصادی بسیاری از کشورها از جمله ایران داشته است.

این در حالی است که براساس آمار و شواهد استفاده مستمر از کیسه‌های پلاستیکی، سالانه رقمی نزدیک به 200 هزار تن پلاستیک، تولید شده و به مصرف می‌رسد. رقمی که به‌دلیل شرایط شکننده‌ای که امروز محیط زیست کشور با آن روبه‌رو است و می‌توان از آن، به‌عنوان بحران عمیق زیستی یاد کرد.

یکی از انواع پلاستیک‌هایی که مورداستفاده روزمره قرار می‌گیرند، کیسه‌های پلاستیکی غیرقابل‌تجزیه است. کیسه‌هایی ارزان‌قیمت که حتی به‌طور رایگان در فروشگاه‌های مواد غذایی و... در بین مردم توزیع می‌شوند، به‌دلیل یکبار مصرف بودن به‌صورت زباله تبدیل شده و مشکلات زیستی ناشی از دورریز آن، هزینه‌های بسیاری را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.

* پلاستیک عامل آلودگی منابع آبی و خاکی کشور است

یک کارشناس‌ارشد محیط زیست در این رابطه می‌گوید: طول عمر مواد پلاستیکی در طبیعت بسیار بالا بوده و حتی تا 500 سال در محیط باقی مانده و سبب بروز آسیب‌های زیستی مختلفی، به ساختار طبیعی زمین می‌شود.

محسن تیزهوش معتقد است که آلودگی‌های محیط زیست ناشی از رهاسازی این زباله سفیدرنگ، پیامدهای منفی بسیاری در پی داشته که می‌توان به آلودگی منابع آبی و خاکی اشاره کرد.

وی ادامه می‌دهد: شوربختانه ماندگاری زیاد این ماده در طبیعت، می‌تواند آلودگی منابع آبی سطحی و به‌ویژه منابع زیرزمینی را همراه داشته که در چرخه طبیعی زمین، می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف و خطرناکی در بین انسان‌ها و سایر موجودات شود.

این فعال محیط زیست عنوان می‌کند: از سوی دیگر عدم تجزیه‌ناپذیری پلاستیک، می‌تواند پایداری و تعادل زیستی خاک را بر هم زده و سبب فرسوده شدن و از بین رفتن حاصلخیزی خاک در بلندمدت شود.

* سلامتی مردم در هراس استفاده از ظروف یک‌بار مصرف

تیزهوش یادآوری می‌کند که امروزه استفاده از ظروف یک‌بار مصرف به‌دلیل ارزان بودن، جایگاه محکمی در بین مراسم مختلف ما ایرانی‌ها پیدا کرده، در حالیکه مواد تشکیل‌دهنده این ظروف، بسیار خطرناک بوده و عامل بیماری‌های گوناگونی است.

وی می‌گوید: این ظروف از مشتقات نفتی ساخته شده و براساس تحقیقات به‌عمل آمده، حتی در دمای کمتر از 30 درجه نیز می‌تواند وارد مواد غذایی شده و با آزاد شدن مواد درونی آن، اسباب بروز انواع سرطان را در بدن فراهم آورد.

* درخواست از مجلس و دولت آینده، استفاده از پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر قانون شود

این کارشناس آلودگی محیط زیست یادآوری می‌کند: در یک سال گذشته برخی از کلان‌شهرهای کشور با توزیع نایلکس‌های تجزیه‌پذیر در بین شهروندان، اقدام شایسته‌ای انجام داده‌اند که باید این رویکرد، تداوم داشته و روز بدون پلاستیک در تقویم رسمی کشور ثبت شود و رسانه‌های گروهی، ازجمله رسانه ملی به یاری دوستداران محیط زیست بشتابند.

تیزهوش می‌گوید: در این بین موضوع جایگزین کردن نایلکس‌های تجزیه‌پذیر که در مدت زمان بسیار کوتاه‌تری در طبیعت تجزیه شده و آلودگی‌های کم‌تری نیز دارند، آنچنان که شایسته است موردحمایت سازمان حفاظت محیط زیست کشور، قرار نگرفته و این رویکرد توسط فعالان و دوستداران محیط زیست پیگیری شده است.

وی ادامه می‌دهد: از دولت آینده انتظار می‌رود که با حمایت همه‌جانبه از محیط زیست کشور، از این طرح‌های آینده‌نگر استفاده کرده و سازمان حفاظت محیط زیست کشور، استفاده از پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر را در قامت یک طرح جامع به مجلس شورای اسلامی ببرد تا با کمک و حمایت‌های دولت آینده، چنین طرح‌هایی به یک رویکرد ثابت، قانونی و اقتصادی در برنامه‌های حفاظت از محیط زیست کشور تبدیل شود.

تیزهوش معتقد است که در همین راستا باید این طرح در سایر شهرهای کشور نیز با کمک ادارات کل حفاظت از محیط زیست، شهرداری‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد عملیاتی شود تا پیش از آنکه این معضل به چالشی عمیق تبدیل شود، برای کنترل آن اقدام کرد.

* به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای بازگشت کنیم

به هر روی علی‌رغم راهکارهای پیش‌گفته به‌نظر می‌رسد که همراهی مردم با این طرح، می‌تواند به‌صورت خودجوش از هزینه‌های جاری دولت و شهرداری‌ها، کاسته و به بهبود شرایط محیط زیست کشور نیز به‌طور شایسته‌ای کمک کند و در همین راستا یکی از راه‌های مقابله با این معضل حرکت به سمت کاهش مصرف پلاستیک از سوی مردم است.

در حقیقت اگر هر فرد روزی یک کیسه پلاستیک کمتر مصرف کند، می‌توان امیدوار بود که روزانه صدها تن زباله سفید، از چرخه جمع‌آوری زباله‌های شهری حذف شود.

این در حالی است که شهروندان می‌توانند با بازگشت کیسه‌های پارچه‌ای سنتی قدیمی که در بین مردم ایران مرسوم بوده، به مراکز خرید رفته تا این‌گونه، هم از انباشت کیسه‌های پلاستیکی در منزل جلوگیری به‌عمل بیاورند و هم، گامی مؤثر و مفید در جهت حفاظت از محیط زیست پیرامون خویش برداشته باشند.

به هر روی وقت آن رسیده که براساس اثرات منفی مستقیم و غیرمستقیم پلاستیک بر روی محیط زیست انسانی و سلامتی تمامی موجودات یک «نه» بزرگ به ظروف پلاستیکی، بگوییم تا این‌گونه به سمت یک زیستن پایدار و کم‌خطر حرکت کرده باشیم.