سپهرغرب، گروه شهر - عباس سریشی: در حالت کلی مسافران از سطح کیفیت خدمات اتوبوسرانی شهر همدان آن‌گونه که انتظار می‌رود و یا مسئولان ادعا می‌کنند راضی نبوده و معیارهای ظاهری امکانات رفاهی و قابلیت اطمینان کمترین میانگین سطح رضایت قرار گرفته که ازاین‌رو نیازمند توجه و تأمل خاص متولیان است.
امروزه بسیاری از صاحب‌نظران، حمل‌ونقل شهری را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه معرفی نموده و ارتقا و بهبود سامانه‌ها و زیرساخت‌های این بخش را از راهکاری مهم در راستای افزایش کارایی و مطلوبیت حمل‌ونقل عمومی مطرح می‌کنند. به دیگر تعبیر توسعه حمل‌ونقل شهری یکی از اصلی‌ترین راهکارها جهت حل مشکلات و معضلات زیست محیطی، اجتماعی و به‌صورت اخص ترافیک شهری محسوب می‌شود که با توسعه پایدار شهری ارتباط مستقیمی دارد.
در واقع یکی از ضروری‌ترین نیازهای هر جامعه در کنار توسعه اقتصادی؛ فرهنگی بهداشتی، اجتماعی و... موضوع توسعه صنعت حمل‌ونقل و بهبود کارایی سیستم‌های حمل‌ونقل است، دراین‌بین توسعه خطوط ویژه اتوبوس و ساماندهی ناوگان اتوبوسرانی یکی از راهکارهای اصلی، کوتاه‌مدت ازنظر زمان اجرا و نیز کم‌هزینه و مؤثر در بهبود وضعیت ترافیک شهری محسوب می‌شود.
توجه به این امر از آن حیث دارای اهمیت است که حجم بالایی از ترافیک سنگین در شهرهای کشور ما به دلیل استفاده از خودروهای شخصی است؛ که طبعاً سیستم حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه اتوبوسرانی در رفع این معضل می‌تواند نقش مؤثر و بالایی را ایفا کند، پس هرگونه پرداختن به ابعاد مختلف این موضوع برای افزایش کارآیی آن، گامی در جهت حل مشکل افزایش ترافیک خواهد بود.
حالا اما و به هر دلیل هنوز این ناوگان نتوانسته آن‌گونه که بایدوشاید نقش خود را در حمل‌ونقل عمومی به‌طور کامل ایفا کند شاید به این دلیل که ماسوای آن دست مشکلات فرادستی (اعم از تحریم و تورم و...) که علی‌القاعده نیز حل و فصل آن‌ها خارج از عهده متولیان این مجموعه است اما در مجموع تصمیم‌گیران و مجریان این حوزه هم نمی‌توانند و یا شاید هم نمی‌خواهند آن‌گونه که بایسته و شایسته است جهت ارتقای سطح کمی و کیفی خدمات و نیز رفع مشکل و موانع، تلاش و راهکارهای تاکتیکی و مؤثری را در پیش گیرند و حتی این‌گونه نیز متصور است که با سپر قرار دادن موضوعاتی مثل تحریم، کمبود و افزایش قیمت ارز در حال شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت‌های محوله خود هستند...!
به دیگر سخن و به‌رغم آنکه جابجایی مسافران درون‌شهری وظیفه اصلی یک سیستم اتوبوسرانی شهری بوده و لازم است که خدمات ارائه‌شده به شهروندان با کیفیت قابل قبول و اطمینان باشد اما تاکنون سیاست‌گذاری‌های درون‌سازمانی برای رونق و ارتقای سطح کمی و کیفی خدمات در این حوزه حمل‌ونقل عمومی درخور توجه نبوده است.
مشکلات و موانعی که به اذعان بسیاری از منتقدان بیشترین سهم آن (جدا از بحث لزوم، تقویت ناوگان خودرویی، سرمایه و ابزارآلات) به اصل مدیریت و برنامه‌ریزی برمی‌گردد و یا به عبارت ساده‌تر مسائلی که بیشتر متأثر از فقدان یا کمرنگ بودن دلسوزی و روحیه خدمتگزاری است تا وضعیت نامناسب اقتصادی کشور.
موضوعاتی چون کیفیت نامناسب شاخص‌های حمل‌ونقل با اتوبوس‌های درون‌شهری، بی‌توجهی به بحث آسیب‌شناسی حمل‌ونقل عمومی با اتوبوس شهری، کم شدن زمان انتظار در ایستگاه‌ها، دریافت بلیت قبل از ورود اتوبوس به ایستگاه و حذف رابطه مستقیم بین راننده و مسافران، ایمنی و امنیت مسافران به دلیل طراحی خاص ایستگاه‌ها، اطلاع‌رسانی دقیق به مسافران در ایستگاه و اتوبوس، تخصیص هوشمندانه اتوبوس‌ها به مسیرها که باعث کاهش ازدحام مسافران در ایستگاه‌ها و افزایش بهره‌وری اتوبوس‌ها می‌شود، توزیع نامتوازن اتوبوس در مسیرهای مختلف، پذیرش و سوار شدن بیش‌ازحد ظرفیت مسافر برای کسب سود بیشتر، عدم و کاهش میزان خدمات حمل‌ونقل در ساعات پایانی روز، پایین بودن سطح استاندارد و کیفت پایین امکانات سرمایشی و گرمایشی و نیز نظافت و زیبایی بسیاری از اتوبوس‌های موجود؛ و از همه بدتر پایین بودن سطح فرهنگ رانندگی و نیز رفتار نامناسب تعدادی از رانندگان با مسافران که شاید ازنظر مسئولان و متولیان این حوزه چندان مهم نبوده و در مراتب بعدی توجه و رسیدگی قرار دارد اما قطعاً برای مسافران و استفاده‌کنندگان دائمی از این ناوگان که عموماً نیز طبقات متوسط و قشر ضعیف جامعه هستند بسیار حائز اهمیت است.
داستان شرکت واحد اتوبوسرانی یک شهر...!
و اما مدیریت شهر همدان نیز به فراخور نیاز و در راستای ساماندهی فضای درهم‌ریخته تردد شهری چند دهه است که با استفاده از ناوگان اتوبوس‌های شرکت واحد به جابجایی شهروندان در سطح شهر می‌پردازد و البته این نیز در حالی است که جدا از بحث افزایش جمعیت و تشدید بار ترافیکی، شرایط زندگی شهری ایجاب می‌کند که بسیاری از شهروندان برای پیمودن مسیرهای مختلف از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند، حال اگر وسایل حمل و نقل عمومی مناسبی پهنای شهر را پوشش ندهد به‌ناچار شهروندان از وسایل حمل‌ونقل شخصی استفاده می‌کنند که موجب افزایش ترافیک و تشدید معضلاتی نظیر آلودگی هوا می‌شود.
البته به اعتقاد صاحب‌نظران به‌نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی در زمینه تشویق و ترغیب هرچه بیشتر شهروندان به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص اتوبوس به‌جای خودرو شخصی، توسط متولیان و مسئولان مربوطه، یکی از کارآمدترین روش‌ها برای جلوگیری از آلودگی بیشتر هوای شهر به‌عنوان اصلی‌ترین نیاز انسان به زنده ماندن و نیز کاهش ترافیک است که صدالبته برای تحقق این امر نیز باید زیرساخت‌های مورد نیاز برای افزایش کمی و کیفی اتوبوس‌های درون‌شهری و موضوعات مرتبط به آن‌هم تأمین شود تا شهروندان به استفاده از این وسیله حمل‌ونقل عمومی ترغیب شوند. موضوعی که در سال‌های اخیر از سوی مدیران و تصمیم‌گیران شهری به بهانه‌های مختلف یا فراموش شده و یا در حاشیه‌های دورتر از متن قرار گرفته است.
البته بیان این مطالب نباید این‌گونه تفسیر یا تعبیر شود که مردم قدردان تلاش فعالان این عرصه نبوده و یا از مشکلات درونی این سازمان مثل اینکه دولت حوزه حمل‌ونقل عمومی را جدی نگرفته و حمایتی در این خصوص از مدیریت‌های شهری صورت نمی‌گیرد، با توجه به شرایط شهر باید نسخه‌های مناسب و جدیدتری برای حوزه حمل‌ونقل در نظر گرفته شود، منابع درآمدی سازمان اتوبوسرانی بعضاً حتی کفاف ماهانه سوخت و دیگر هزینه‌ها را هم نمی‌دهد. عمر استاندارد فعالیت بسیاری از اتوبوس‌های موجود به سر آمده، به دلیل تحریم و افزایش قیمت ارز نیز امکان جایگزینی و خرید اتوبوس‌های نو از توان شهرداری‌ها خارج است، غافل هستند.
اما لاجرم مردم نیز به‌عنوان استفاده‌کنندگان دائمی این شبکه انتظار دارند تا حتی‌المقدور به آن دست مشکلاتی که می‌توان با هنر مدیریتی رتق‌وفتق کرد رسیدگی نموده و در این زمینه برای افزایش سطح کیفی وسایل نقلیه عمومی و توسعه پوشش مناطق مختلف، برنامه‌ریزی مناسب‌تری صورت گیرد.
گو اینکه در سوی دیگر نیز قطعاً انتظار می‌رود تا مردم هم نسبت به بایستگی‌ها و شایستگی‌های استفاده از این وسایل نقلیه عمومی از قبیل پرداخت کرایه (حال چه توسط بلیت و یا کارت اتوبوس و رعایت حق‌الناس)، رعایت نظافت، عدم وارد آوردن خسارت عمدی یا سهوی به اتوبوس‌ها به خصوص صندلی و تجهیزات داخلی اتوبوس یا ایستگاه‌های انتظار، دقت در انتخاب مسیر و ایستگاه و عدم درخواست توقف از راننده در هر مکان و زمان، سوار و پیاده شدن سریع در ایستگاه، رعایت ظرفیت، نوبت و جایگاه اختصاصی بانوان و آقایان، نبردن بار وسیله نامتعارف به داخل اتوبوس، مشاجره و اهانت به راننده و... متعهد و متلزم بوده و دقت و تلاش بیشتری کنند.
انتظارات، مطالبات، نیازها
و اما بر اساس عدل و انصاف و نقد فاخر باید که به دو طرف حاضر در یک مسئله حق داد و شنوای سخنان آنان بود اینکه وقتی سوزنی از نقد به کسی زدید علی‌القاعده باید متحمل جوال‌دوز پاسخ هم باشید یعنی تقریباً همان چیزی که در داستان نظام مدیریتی و خدماتی شرکت واحد و مردم شهر همدان باید جاری و ساری شود.
البته این کاملاً مشخص است که شهری مانند همدان به دلیل توسعه شهر و افزایش جمعیت هم‌اکنون نیازمند افزایش تعداد اتوبوس‌های ناوگان حمل‌ونقل شهری است که البته این موضوع هم مستلزم اختصاص ردیف بودجه‌هایی است شاید در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و یا اینکه همین چند صد دستگاه خودروی حاضر نیز یا رسماً عمرشان به آخر رسیده و یا در شرف خروج از چرخه کاربری هستند اما به‌هرحال اینجا هم مردم انتظاراتی دارند که عموماً به‌حق بوده و خواستار رسیدگی به آن هستند.
آن‌ها انتظار دارند که حرف‌هایشان شنیده و مشکلاتشان دیده شود، در واقع مردم انتظار دارند که مدیران با تحلیل واقعی و به دور از حاشیه‌سازی و شعارزدگی موضوعات و درک اهم و مهم و یا بد و خوب نسبت به حل و فصل آن‌ها اقدام کنند. مشکلات، موانع و مطالباتی که شاید هم چندان بزرگ و پرهزینه نیست و می‌توان با کمی درایت، حسن مدیریت و هنر برنامه‌ریزی به نتیجه برسد اگر و فقط اگر گوش شنوا و چشم بینایی برای آن‌ها پیدا شود!
موضوع اینجاست که کسب رضایت مشتریان حمل‌ونقل، در گرو برنامه‌ریزی دقیق و اجرای منظم آن، افزایش میزان هماهنگی در فرآیند‌ها و همچنین ایجاد بسترهای دسترسی سریع و آسان‌تر افراد به این‌گونه خدمات است گو اینکه فقدان برنامه‌ریزی راهبردی و جامع‌نگری برای سیستم‌های حمل‌ونقل شهری به‌خصوص اتوبوس‌ها علاوه برافزایش هزینه و تکرار سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زیرساخت‌ها باعث بروز ناهماهنگی و ناسازگاری این سیستم‌ها با یکدیگر شده و لاجرم مشکلات عده‌ای را در پی خواهد داشت.
در این خصوص و مبتنی بر گفت‌و‌گو‌های صورت گرفته با تعدادی از شهروندان همدانی درباره وضعیت نظام اتوبوسرانی شهری و زیرساخت‌های مرتبط با آن این‌گونه عنوان می‌شود که:
- مدت‌هاست سازمان اتوبوسرانی خبر از خرید اتوبوس‌های نو و وارد شدن تعدادی از این اتوبوس‌های خریداری شده به مسیرهای مختلف می‌دهد، اما مشخص نیست در کدام مسیرها درعین‌حال و در مناطق پایین‌شهر و حاشیه‌نشین نیز هیچ‌گاه شاهد حضور این اتوبوس‌های نو نیستیم که مشخصاً بیانگر تبعیض و نگاه متفاوت به بالا و پایین‌شهر است
- در برخی مسیرها اتوبوس‌ها با داشتن پنج تا 10 مسافر تردد می‌کنند و در برخی دیگر از مسیرها اتوبوس بیش‌ازحد ظرفیت مسافر در خود جای داده است؛ که این موضوع در حاشیه‌ها و مناطق پایین‌شهر بسیار به چشم می‌خورد.
- بسیاری از اتوبوس‌ها (به‌ویژه بخش خصوصی) به‌رغم شرایط کرونا اما چند برابر ظرفیت مسافر سوار می‌کنند، در این شرایط علاوه بر اینکه مسافران از آرامش کافی تا مقصد برخوردار نیستند، بلکه ازنظر بهداشت نیز خود را در خطر می‌بینند.
- مدت‌زمان انتظار در ایستگاه‌ها و در مجموع ساعات کاری ناوگان اتوبوس شهری همیشه جای گلایه و شکایت دارد. اینکه ظاهراً در برخی خطوط چندین دستگاه اتوبوس پشت سر هم حرکت می‌کنند و در برخی خطوط باید مدت‌ها برای رسیدن یک اتوبوس انتظار کشید.
- بعضی از رانندگان در هنگام رانندگی به‌قدری عجله می‌کنند که ترس و دلهره به جان مسافران می‌افتد و البته برخی دیگر هم به‌قدری آهسته و بی‌تفاوت به‌وقت شهروندان رانندگی می‌کنند که باعث بروز اعتراض می‌شوند.
- بسیاری از شهروندان معتقدند با توجه به شرایط موجود و کلان‌شهر شدن همدان راه‌اندازی بی.آر.تی و یا خطوط ویژه باید به‌صورت جدی در دستور کار مدیریت شهر همدان قرار گیرد.
- نحوه تفکیک قسمت بانوان و آقایان به لحاظ حجم مسافر و تعداد صندلی‌ها و یا حتی موضوعات اجتماعی و اخلاقی اصلاً قابل قبول نیست؛ بنابراین باید در خصوص تفکیک اتوبوس‌های زنان و مردان اقدام عاجلی صورت گیرد.
- فقدان فناوری‌های نوین و هوشمند برای اطلاع‌رسانی از وضعیت شبکه تعداد مسافران و اتوبوس‌ها، مدت انتظار، خطوط و مسیرها و ایستگاه‌ها در همدان به‌خصوص در پایانه‌ها.
- وضعیت تجهیزات گرمایشی و سرمایشی بسیاری از اتوبوس‌های موجود در همدان خوب نیست و باعث ناراحتی مسافران می‌شود.
- در خصوص حفظ آراستگی و نظافت داخل اتوبوس‌ها مشکلات بسیاری وجود دارد و بسیار مشاهده می‌شود که این خودروها حتی در طول چند روز یک‌بار هم نظافت کامل و درست نمی‌شوند.
- در هیچ‌کدام از اتوبوس‌های شهری همدان حداقل یک سطل زباله نصب نشده تا مسافران زباله‌های خود را داخل آن انداخته و به حفظ نظافت و پاکیزگی اتوبوس‌ها کمک کنند.
- بسیاری از رانندگان به دلایل درست و غلط با رفتاری تند باعث دلخوری مسافران شده و حتی بعضاً مشاهده‌شده که کار به فحاشی و زد و خورد کشیده شده است.
- تأخیر در سرویس‌دهی اتوبوس‌ها و معطلی شهروندان در ایستگاه‌های اتوبوس امری بسیار عادی است که این امر ناشی از عدم تناسب تعداد اتوبوس‌ها با جمعیت مقاصد و مسیرهاست.
- بسیاری از اتوبوس‌های موجود به دلیل فرسودگی دارای ایرادات فنی بوده و یا سر و صدا، دود و انتشار بوی بد در داخل اتوبوس مواجه هستند مضاف براینکه عموماً نیز فاقد تهویه هوای مناسب هستند.
و اما در خصوص ایستگاه‌ها و پایانه‌ها بسیاری از استفاده‌کنندگان از ناوگان حمل‌ونقل عمومی همدان (اختصاصاً اتوبوس) براین نکات تأکید داشتند.
- تعداد ایستگاه‌های اتوبوس در همدان کم و درعین‌حال جانمایی برخی از آن‌ها نیز غلط است.
- متأسفانه تقریباً همه ایستگاه‌های اتوبوس در همدان فاقد امکانات روشنایی صندلی، حفاظ کولر یا وسیله گرمایشی برای فصل سرما یا درب خودکار هستند.
- البته وجود برخی ایستگاه‌های خاص در بالای شهر و متقابلاً فراموشی ایستگاه‌های پایین شهر مبین وجود نوعی تبعیض و دوگانه‌نگری در تخصیص امکانات است. (البته باید متذکر شد که متأسفانه بسیاری از ایستگاه‌های احداث شده نیز به دلیل رفتار زشت اجتماعی برخی شهروندان مورد تخریب قرار گرفته‌اند)
- بسیاری از ایستگاه‌های پایین‌شهر حاشیه‌نشین و حتی مرکزی همدان فاقد صندلی، سقف و سایبان مناسب هستند. مضاف براینکه نصب شیشه و سایبان‌ها نیز عملاً تأثیری در ایمنی از باد، باران یا آفتاب ندارد.
- متأسفانه در ساختار ناوگان اتوبوس‌های شرکت واحد شهر همدان (چه ایستگاه و چه خود اتوبوس‌ها) اساساً هیچ‌گونه برنامه جایگاه و امکانات مناسبی برای معلولان و توان‌یابان تعریف و اجرا نشده و عملاً این وسیله از دسترسی آن‌ها خارج است.
و البته در خصوص برخی پایانه‌ها نیز عدم توجه به ظرفیت پذیرش مسافر و حضور اتوبوس‌ها نیز مشکلات فراوانی را ایجاد کرده که شاید مهم‌ترین آن‌ها فقدان امکانات رفاهی اولیه مثل صندلی و سایبان است متأسفانه وضعیت به‌هم‌ریخته و آشوب‌زده حاکم در پایانه سر گذر به‌صورت خاص مورد تأکید بسیاری از شهروندان بوده و هست.
البته نکته بسیار تأمل‌برانگیز در این میان تصاحب و تصرف رسمی پایانه اتوبوس شهری سر گذر توسط خودروهای شخصی است، به‌گونه‌ای که به دلیل فقدان نگهبان و یا حضور راهور هر روز و هر ساعت شاهد پارک ده‌ها دستگاه خودروی شخصی در این پایانه هستیم که علاوه بر قانون‌شکنی آشکار مبنی بر تصرف محیط اختصاصی باعث می‌شوند تا حرکت، توقف و گردش اتوبوس‌ها دچار اختلال و حتی بروز تصادف گردد.
شناسه خبر 46671
