طاهره خاکساران، حافظ و مربی قرآن کریم، در یادداشتی که با موضوع «تربیت کودکان در قرآن و روایات» نوشته: تغذیه طیب و سالم و عمل صالح، مورد توجّه تمام ادیان الهی است و توفیق عمل صالح، در سایه تغذیه حلال و طیب است. از آیه (51) سوره مومنون می‌توان اهمیت استفاده از خوراکی‌های حلال و دوری کردن از حرام را درک کرد و فهمید که از نکات بسیار مهم و سرنوشت‌ساز در تربیت فرزند و داشتن نسل صالح، توجه پدران و مادران به رزق و روزی حلال و مطهر و خوراندن غذای پاک و حلال به فرزندان است.

طبق آموزه‌های قرآن کریم و اهل‌بیت (ع)، اهمیت غذای حلال به‌اندازه‌ای است که اثر مستقیم و انکارنشدنی در سعادت و خوشبختی و یا شقاوت و بدبختی هر انسان و نسل او دارد؛ خوردن غذاهای پاک و حلال تنها به زمان بعد از تولد انسان مربوط نمی‌شود بلکه خوراکی‌هایی که مادر در دوران بارداری و شیردهی تغذیه می‌کند، نقش بسیار مهمی در تربیت دینی فرزند او دارد؛ به همین دلیل است که پدر وظیفه دارد با فراهم کردن غذای حلال برای همسر و فرزند خود، علاوه بر تأمین نیازهای جسمی آن‌ها، غذای روح‌شان را هم تأمین کند تا زمینه برای رشد سالم و صحیح جسمی و معنوی فرزندش فراهم شود.

استفاده از غذاهای حلال زمینه را برای رشد فضیلت‌های اخلاقی و صفات پسندیده فراهم می‌کند. در روایت‌های بسیاری از ائمه اطهار (ع) تأکید شده است، غذایی که مادر در دوران بارداری و یا شیردهی می‌خورد باعث سلامت روحی روانی مادر و جنین خواهد و علاوه بر تأثیر بر جسم فرزند او، تأثیراتی هم بر اخلاق و صفاتش دارد.

در صفحه 356 کتاب «التوحید» پیامبر اکرم (ص) فرمودند «الشقی شقیٌ فی بطن امّه و السعید من سعد فی بطن امّه؛ انسان بد و شقی در شکم مادر، بد و شقی می‌گردد و انسان صالح و سعید در شکم مادر رستگار و صالح می‌گردند»؛ پس اگر طالب فرزند و نسلی صالح هستیم، باید مقدمات آن را از پیش فراهم کنیم.

 رابطه لقمه حرام و نفوذ شیطان

خداوند متعال در آیه‌ای دیگر می‌فرمایند «یا أَیهَا النَّاسُ کلُواْ مِمَّا فِی الأَرْضِ حَلاَلاً طَیباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُّبِین؛ ٌ ای مردم! از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است بخورید و از گام‌های (وسوسه انگیز) شیطان، پیروی نکنید. به‌راستی‌که او دشمن آشکار شماست (168) بقره».

با توجه به «کلوا حلالاً طیباً» حلال بودن، پاکیزه و دل‌پسند بودن شرط اساسی در مصرف است. اگر انسان در مصرف و خوردن غذاها، حلال و پاک بودن را رعایت نکند زمینه تسلط شیطان بر خود را فراهم کرده است چون شیطان اصولاً لشکر خودش را از میان انسان‌هایی که نطفه ناپاک دارند و با غذای حرام پرورش پیدا کرده‌اند، تشکیل می‌دهد، به این دلیل است که وقتی انسانی لقمه حرام می‌خورد، دیگر نمی‌تواند به درستی حق را از باطل تشخیص بدهد و حتی امکان دارد که حق را به صورت باطل و باطل را در قالب حق درک کند.

 آشنا کردن فرزند با مبدأ و معاد

حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آن‌ها حاصل نمی‌شود، مهم‌تر از آن، تغذیه روح و جان آن‌ها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.

قرآن در یک خطاب کلی به اهل ایمان می‌فرماید «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکمْ وَأَهْلِیکمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند نگه دارید (تحریم/6)». بنابراین فضای خانه و خانواده با برنامه‌ریزی صحیح و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی برای فرزندان، می‌تواند نقش مهمی در نگهداری خانواده از آتش دوزخ داشته باشد.

بر مبنای این آیه، پدر و مادر مؤمن نمی‌تواند نسبت به تعلیم معارف دین به فرزندان، کوتاهی بورزند. پیامبران و اولیای الهی در منش‌ها و گویش‌های خود با فرزندان، همواره ایشان را به اصول عقاید دینی همچون مبدأ و معاد توجه داده‌اند.

قرآن کریم در سوره‌های متعدد، در ضمن بیان سرگذشت انبیا، به مسائل تربیتی اشاره‌کرده است و اوج آموزه‌های قرآن در این زمینه را در سوره لقمان می‌بینیم. قرآن اندرزهایی که لقمان حکیم به فرزند خود داده است را به‌عنوان برنامه تربیتی در این سوره بیان کرده است که بر پایه ایجاد شخصیت در فرزند استوار است و خانواده‌های مسلمان باید پیام‌های خداوند در این سوره را به شایستگی به کودکان و نوجوانان خود انتقال دهند.

«وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یعِظُهُ یا بُنَی لَا تُشْرِک بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْک لَظُلْمٌ عَظِیمٌ؛ پسرکم برای خدا شریک قائل مشو که شرک به خدا ستم بزرگی است (لقمان/13)». از لفظ لطیف «یا بنیّ» می‌توان فهمید، برای اینکه موعظه در کودک اثر بگذارد باید برای او احترام و شخصیت قائل شویم و مواعظ خود را با دلیل و منطق بیان کنیم.

لقمان حکیم، اولین چیزی را که به فرزندش می‌آموزد، اصول دینداری است و او را با لحنی محبت‌آمیز از شرک به خدا نهی می‌کند. بر مبنای این آیه، مهم‌ترین و محوری‌ترین بُعد حکمت، توحید است و «شرک»، بزرگ‌ترین خطر و اصلی‌ترین مسئله است، بنابراین اگر همهٔ دنیا را به کسی بدهند که مشرک شود، نباید بپذیرد.

در تفسیر نور آیه 13 سوره لقمان اینگونه تفسیر شده است که شرک، معنای وسیع و گسترده‌ای دارد که بارزترین آن شرک به معنای بت‌پرستی است و این نوع شرک، به فتوای فقها موجب خروج از جرگهٔ دین و سبب ارتداد انسان می‌شود.

دومین اندرز لقمان به فرزندش درباره حساب اعمال و معاد است که حلقه مبدأ و معاد را تکمیل می‌کند. «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فِی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ؛ پسرم! اگر اعمال نیک و بد، حتی به اندازه سنگینی خردلی باشد، در درون صخره‌ای، یا در گوشه‌ای از آسمان، یا درون زمین جای گیرد، خدا آن را در دادگاه قیامت حاضر می‌کند، و حساب آن را می‌رسد؛ چرا که خداوند دقیق و آگاه است».

در تفسیر نمونه آیه 16 سوره لقمان اینگونه تفسیر شده است «توجه به آگاهی پروردگار از اعمال انسان، و محفوظ ماندن همه نیکی‌ها و بدی‌ها در کتاب علم پروردگار، و نابود نشدن چیزی در این عالم هستی، خمیرمایه همه اصلاحات فردی و اجتماعی است و نیروی محرک قوی به سوی خیرات و باز دارنده مؤثر از شرور و بدی‌ها است».