سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت: به‌نظر من ایده جنگل شهری برای همدان به دلایل مختلف جوابگو نیست اما باغات کنار شهری برای همدان یک استعداد است که البته در خصوص اقدام برای این مهم نیز باید از نظرات کارشناسی استفاده کنیم که مشخص شود تا چه میزان می‌توان این طرح را اجرا کرد و در آن از چه نوع درختانی استفاده شود یا اینکه چون طی چند سال اخیر همدان با مشکل کم‌آبی روبه‌رو شده این معضل در چگونگی اجرای چنین طرح‌هایی تأثیرگذار خواهد بود.
فضای سبز در مکان‌های شهری به‌عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌های حاصل از زندگی شهری از اهمیت و توجه بالایی برخوردار است. به دیگر سخن جنگل‌داری شهری یک علم نوپا در عرصه علوم طبیعی دارای اهداف و عملکردهای وسیعی بوده و به‌عنوان رویکردی نو در اکوسیستم‌های شهری می‌تواند مدیریت فضای سبز واجد درختان را در داخل و حومه شهر به عهده گیرد.
به علت فقدان برنامه‌ریزی جامع در سطح کشور، کاربری‌های خدمات شهری ازجمله فضای سبز با مشکلات متعددی همچون کمبود سرانه فضای سبز، توزیع و مکان‌گزینی نامناسب و عدم پیش‌بینی چنین فضاهایی در سطح شهرها مواجه شدند.
با توجه به این مسئله نیاز به احداث فضاهای سبز شهری ازجمله پارک‌های جنگلی شهری و انتخاب مکان‌های جدید برای جنگل‌کاری در شهرها ضرورت پیدا می‌کند به‌طوری که این نوع نگرش این روزها در اغلب شهرهای جهان و حتی ایران از سوی مدیرت شهری به‌عنوان یک ضرورت دنبال می‌شود.
بر این اساس ازآنجاکه طی سال‌های اخیر بخش اعظمی از فضای سبز شهری همدان در پی تراکم بالای ساختمان‌ها و جمعیت شهری تقلیل یافته برآن شدیم تا در خصوص امکان اجرای چنین پروژه‌ای در شهر همدان با کارشناس حوزه شهر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه برای پاسخگویی به این سؤال که امکان اجرای چنین طرحی در همدان وجود دارد باید در بدو امر به این موضوع اشاره کنم که ما در تقسیم‌بندی شهرها با چند نوع شهر به لحاظ موقعیت جغرافیایی مواجهیم گفت: نخست آنکه شهرهایی همچون یزد که در سطح صاف و حالت بیابانی قرار دارند در یک صحرای بی‌آب و علف بوده و با حضور انسان به‌مرور تاحدودی آباد و به شهر بدل شده‌اند اما به لحاظ کشاورزی هرچند بسیار تلاش کرده‌اند اما از شرایط مطلوبی برخوردار نیستند.
وی افزود: بخش دوم شهرهایی هستند که قسمتی از آن‌ها کوه و بخشی دشت و قسم سوم شهرهایی که کاملاً کوهستانی (پاوه) است.
وی با بیان اینکه همدان از نوع دوم شهرهای عنوان‌شده است افزود: درواقع همدان از دامنه و حتی بالاتر از کوهپایه شروع و در مجموعه شهری به دشت‌های بهار و فامنین منتهی و در فضای شهری نیز به مناطق مسطحی همچون شهرک مدنی و شهرک فرهنگیان منتهی می‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه در کنار وجود سه مدل شهر عنوان‌شده می‌توان جنگل‌های شهری را نیز به دو دسته تقسیم کرد، افزود: نخست جنگل‌های دست‌کاشت و دیگری جنگل‌های طبیعی است.
عراقچیان با تأکید بر اینکه بر اساس این تقسیم‌بندی می‌توان گفت در نوع نخست شهر بوده سپس انسان اقدام به کاشت جنگل در آن کرده اما در نوع دوم جنگل بوده و انسان در کنار آن اقدام به ساخت شهر کرده است افزود: حال در پاسخ به این سؤال که آیا امکان اجرای این طرح در همدان وجود دارد یا خیر باید بگویم هر شهری بنا به موقعیت جغرافیایی خود از یکسری توانمندی‌ها برخوردار است بنابراین در خصوص موضوعی که به‌عنوان جنگل شهری شما مطرح می‌کنید باید دید که این طرح چه کار می‌توان برای شهر انجام دهد.
وی افزود: نخستین اینکه این روزها سبز کردن شهرها و ایجاد فضای سبز در آن‌ها در معرض افراط و تفریط قرار گرفته به‌نحوی‌که در برخی مواقع جامعه با یک موج جدید مواجه می‌شود مثلاً طی سال‌های گذشته در برهه‌های مختلف زمانی مباحثی همچون ایجاد موج پارک‌های موضوعی و نیز پارک‌های عمومی و یک زمانی موج شهرهای پایدار مطرح بوده است.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه بنده نسبت به درست یا غلط بودن این موج‌ها نظری ندارم اما باید بگویم در حال حاضر نیز ایجاد فضای سبز در شهرها هم یک موج است تشریح کرد: در واقع آنچه باید در خصوص اجرای این طرح مورد توجه قرار گیرد این است که فارغ از مد، موج و تفاخر کردن در اجرایی بودن این طرح نظرات کارشناسی و علمی در بخش‌های مختلف مورد توجه قرار داد.
عراقچیان با تأکید بر اینکه اجرایی بودن یا نبودن این طرح نیازمند نگاه کارشناسی است خاطرنشان کرد: برای تبیین موضوع به مسائلی در این زمینه بسنده می‌کنم و آن اینکه در زمانی که آقای عراقی، معاون عمرانی استاندار بود جلسه‌ای با وی و تعدادی از مدیران ادارات و نیز مدیرکل منابع طبیعی استان داشته و به بازدید از کوه‌های منطقه عباس‌آباد و بلوار ارم رفتیم، آنجا موضوع اجرای جنگل در این مناطق مطرح شد و عنوان کردیک که به‌جای علفزارهای موقت بهاری در کوهستان، درخت کاشته شود.
وی ادامه داد: در قبال این مسئله تعدادی از مدیران متخصص اعلام کردند که در این‌گونه مناطق امکان کاشت گونه درخت و درختچه بنا به سنگلاخی بودن و نازک بودن لایه خاک وجود ندارد و درواقع ریشه درخت اجازه نفوذ به درون خاک را پیدا نمی‌کند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه در مکان‌یابی برای اجرای طرح جنگل شهری موضوعاتی همچون آب، جنس خاک، سنگ و موقعیت قرارگیری منطقه مورد نظر به لحاظ قرارگیری در داخل و یا بیرون شهر بودن و غیره می‌بایست مورد توجه قرار گیرد تصریح کرد: درواقع اگر از کنار هم قرار دادن این مسائل به یک پاسخ مثبت رسیدیم می‌توان به اجرایی بودن طرح امیدوار بود.
عراقچیان با بیان اینکه حتی در صورت رسیدن به پاسخ مثبت در خصوص امکان اجرایی بودن طرح جنگل شهری باید در تمامی مراحل اجرا از نظرات کارشناسی در بخش‌های مختلف استفاده کرد افزود: برای مثال لازم است حتی یک گروه جنس خاک را مطالعه کرده و بر اساس آن درخت مناسبی را با نوع ریشه و میزان مصرف آب آن تعیین کنند.
وی در تشریح مسئله فوق عنوان کرد: در حال حاضر ما در همدان با مناطقی همچون مسیر جاده تهران نرسیده به پلیس‌راه همدان- تهران روبرو هستیم که در آن این پروژه درختکاری سال‌ها پیش در زمان استانداری مهندس خرم انجام شد اما اگر امروز از این منطقه عبور کنید با وجود گذشتن چندین سال از آن زمان قد و قواره درختان همانند درختان دو ساله است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه حتی کاشت درخت در تپه حیدره نیز از آنجا که جنس خاک، مواد معدنی موجود در آن، مصرف آب و مسائل این‌چنینی را مورد توجه قرار ندادیم خاطرنشان کرد: پس با در نظر گرفتن عوامل متعدد تأثیرگذار در اجرایی بودن یا نبودن این طرح اگر بخواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که این مهم در شهر همدان شدنی است یا خیر باید بگویم به نظر بنده تپه مصلی برای اجرای این مهم به لحاظ سنگی بودن مناسب نیست زیرا بنده شخصاً در این منطقه کار کرده و از نزدیک نسبت به توپوگرافی منطقه آشنا هستم و حتی امکان حفاری در این منطقه وجود ندارد.
عراقچیان با بیان اینکه در این منطقه چیزی کمتر از 20 سال در سطح زمین خاک وجود دارد که آن‌هم ناشی از فرسایش سنگ است نه عملیات چندین هزار ساله فرآوری خاک، تشریح کرد: پس عملاً باید این تپه را برای جانمایی اجرای این طرح کنار گذاشت.
وی با تأکید بر اینکه در خصوص امکان اجرای آن طرح در خورزنه نیز باید بگویم آن منطقه اخیراً به ثبت ملی در سازمان میراث فرهنگی رسیده است پس باید دید که آیا این سازمان مجوز اجرای چنین طرحی را در این منطقه می‌دهد یا خیر ابراز کرد: بنابراین در این زمینه نیز نیاز به نظرات کارشناسی به لحاظ میراثی، محیط زیستی، منابع طبیعی، منابع آبی و غیره داریم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: شاید یکی دیگر از گزینه‌ها تپه حاج عنایت باشد؛ در این زمینه نیز باید بگویم عمده مواد تشکیل‌دهنده سطح این تپه نیز سنگ است؛ اگر از جاده کمر تپه به سمت بالا حرکت کنیم بخش عمده‌ای از تپه سنگی است و حتی درختان موجود از قبل نیز رشد چندانی نداشته‌اند.
عراقچیان با بیان اینکه تپه عباس‌آباد نیز بخش عمده آن در دست بخش خصوصی و به‌صورت باغی است، نکته قابل ذکر اینکه ظرفیت (جنگل شهری) پیشتر در این منطقه وجود داشته و به‌خوبی نیز توسط مالکان از آن نگهداری شده و این روزها ارزش مضاعفی پیدا کرده است افزود: بنابراین شاید (از آنجا که هنوز کارشناسان به‌طور دقیق روی این طرح تمرکز و کار نکرده و نظر خود را اعلام نکرده‌اند) شاید بتوان گفت به نظر بنده (که شاید درست نباشد) ایده جنگل شهری برای همدان به دلایل مختلف عنوان‌شده جوابگو نیست اما باغات کنار شهری برای همدان یک استعداد است که البته در خصوص اقدام برای این مهم نیز باید از نظرات کارشناسی استفاده کنیم که مشخص شود تا چه میزان می‌توان این طرح را اجرا کرد و در آن از چه نوع درختانی استفاده شود زیرا طی چند سال اخیر همدان با مشکل کم‌آبی روبه‌رو شده و این معضل در چگونگی اجرای چنین طرح‌ها تأثیرگذار خواهد بود.
وی افزود: پس بر اساس آنچه گفته شد به نظر من می‌توان باغات را توسعه داد چه بسا طی سال‌های اخیر این مهم از اطراف سد اکباتان، اطراف حیدره، مریانج، سولان و غیره در حال توسعه یافتن است اما اینکه توسعه این باغات مبنای علمی دارد یا خیر موضوعی قابل بحث است.
وی با تأکید بر اینکه اجرای ایده جنگل شهری در شهر همدان به دلیل اینکه هزینه آن بسیار بالاست شدنی نیست اذعان کرد: البته نه به آن معنا که تپههای عنوان‌شده در دل شهر را رها کنیم؛ بلکه می‌بایست چشم‌اندازهای زیبایی را بدون کاشت درخت در آن‌ها ایجاد کنیم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با ابراز اینکه باغی در کرمان به‌عنوان باغ سنگ وجود دارد که در آن مالک به ذهنش رسیده که از درختان خشک‌شده‌اش در باغ سنگ آویزان کند مطرح کرد: در حال حاضر این باغ به یک جاذبه توریستی بدل شده و بیانگر فریاد محیط زیستی است پس یقیناً می‌توان برای تپههای همدان نیز طرح و ایده داد.
عراقچیان، ادامه داد: به‌عنوان‌مثال می‌توان ایده تپههای نورانی در شب را با استفاده از صفحه‌های خورشیدی در این مناطق به اجرا درآورد و درواقع امکان ایجاد لنداسکیپ (محوطه‌‌سازی) بدون درخت با سنگ و نور در منطقه وجود دارد و حتی می‌توان از آن‌ها به‌عنوان موزه فضای باز سنگی استفاده کرد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد بنا به نظر کارشناسی ارائه شده امکان اجرای جنگل شهری روی تپههای همدان وجود ندارد که این مهم الزاماً به معنای ناکارآمدی این تپه‌ها نیست و می‌توان برای آن در مسیر زیباسازی سیما و منظر برنامه‌ریزی کرد و از آن‌ها به‌عنوان یک استعداد نهفته طبیعی در دل شهر بهره برد.
شناسه خبر 55914
