مشکلات فراوان اقتصادی که در سال‌های اخیر برای کشور ایران ایجاد شده، رشد جمعیت، رسیدن سن به جوانی، نیاز فراوان برای تهیه مسکن و مخصوصاً مهاجرت افراد زیاد به شهرها و کلان‌شهرها و در پی آن کمبود زمین، باعث شد تا ناگهان هزینه تأمین مسکن با قیمت بالایی مواجه شود.
که این امر باعث شد ساخت خانه‌های بی‌کیفیت برای کم کردن هزینه‌های ساختمان متداول شود بنابراین برآن شدیم تا در این خصوص که چگونه می‌شود با در نظر گرفتن محدودیت‌ها، خانه‌ای با کیفیت ساخت نه ارزان مانند مسکن مهر؟ چگونه می‌شود با هزینه‌های کم خانه‌ای معمارانه برای افراد زیادی از جامعه که تنها دارای یک سرپناه هستند ایجاد کرد. این امر می‌تواند کمک زیادی به جامعه از نظر روحیه افراد جامعه کند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین باره گفت‌وگویی را با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه در ابتدا باید بگویم مشکل خانه و یا همان مسکن مسئله‌ای نیست که ما تنها در ایران مبتلابه باشیم بلکه در تمام دنیا از کشورهای توسعه‌یافته گرفته تا کشورهایی که در آن توسعه کمتر دیده می‌شود وجود دارد، گفت: تفاوت در این است که هر کشور سعی دارد به روشی خاص این مشکل را حل کند اما آنچه اهمیت دارد نوع جهان‌بینی، سیاست‌های داخلی و میزان پیشرفت اقتصادشان است که در موفقیت و عدم موفقیت‌ها تأثیرگذار بوده است.
وی با بیان اینکه باید این موضوع را نیز پذیرفت که مسکن در بسیاری از کشورها به یک ابزار سیاسی بدل شده تا یک ابزار اجتماعی در راستای خانه‌دار شدن مردم، تشریح کرد: موضوع حائز اهمیت دیگر اینکه در دین اسلام نیز از مسکن به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های خوشبختی خانواده در کنار مرکب نام برده شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در ایران نیز حداقل می‌توان گفت در سیاست‌گذاری‌های پس از انقلاب با مواردی مواجه می‌شویم که تلاش شده مشکل مسکن را در دوره‌های مختلف به گونه‌ای حل کند خاطرنشان کرد: در خاطرم هست در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، آیت‌الله خسروشاهی تلاش کرد این مشکل را با ارائه یک مدل خاص حل کند و یا اینکه بعدها وزارت مسکن و شهرسازی تحت عنوان انبوه‌سازی، کوچک‌سازی، طرح‌هایی با نام‌های مسکن اجتماعی، طرح استیجار به شرط تملیک و نهایتاً اجرای طرح مسکن مهر و غیره را دنبال کرده‌ است.
عراقچیان با اشاره به اینکه اقدام برای اجرای طرح‌های حوزه مسکن بدان معنا است که دولت‌ها هر یک به طریقی به‌دنبال حل مشکل مسکن بوده و هستند تشریح کرد: نکته حائز اهمیت اینکه مسکن می‌تواند رابطه‌ای را با روابط اجتماعی ایجاد کند و تنها جای خواب نیست.
وی با اشاره به اینکه بنیان‌های روابط اجتماعی در مسکن باید با در نظر گرفتن روابط خانوادگی به‌عنوان کوچک‌ترین جامعه شکل بگیرد غیر قابل انکار است گفت: علاوه بر این ذکر این موضوع که تربیت فرزندان و روش آموزش رفتار اجتماعی آن‌ها نیز در خانه شکل می‌گیرد خود مؤید جایگاه و اهمیت این موضوع است.
این استاد معماری افزود: درواقع می‌توان گفت یک رابطه دو طرفه بین انسان‌ها و مسکن وجود دارد زیرا فرهنگ که از آن می‌توان به‌عنوان زندگی انسان‌ها یاد کرد به مسکن شکل داد و در ادامه این مسکن است که رفتار انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده و به آن شمائلی خاص می‌بخشد.
عراقچیان با بیان اینکه برخی مشکلات و عدم موفقیت برخی از طرح‌ها در حوزه مسکن در ایران به این موضوع بازمی‌گردد که نسخه یکسانی برای این مشکل در سراسر کشور پیچیده می‌شود، اظهار کرد: مثلاً به یاد دارم زمانی موضوع مسکن حداقل را مطرح کردند و حتی دراین باره کتاب‌هایی تألیف و در این طرح عنوان شد که در کل کشور مسکن 75 تا 100 متر مسکن ایده‌آل است.
وی افزود: این در حالی است که این روند خود شروع یک کار اشتباه بود زیرا ما باید برای این موضوع منطقه‌ای فکر کرده و منطبق با داشته‌های سرزمین برای هر منطقه نسخه بپیچیم.
این استاد معماری تصریح کرد: در نظر بگیرید کسی که در تهران در یک مسکن 75 متری زندگی می‌کند شاید در فشار کامل قرار داشته باشد به طوری که اگر بخواهد درست زندگی کند باید مسکن 120 متری در اختیار او باشد.
عراقچیان ادامه داد: بنابراین تعیین عدد برای طرح‌های مسکن بر اساس یک حکم و دستور از نظر من قابل پذیرش نیست بلکه باید این عدد در استان‌ها و مناطق، جداگانه تعیین شود تا بتوانیم مسکن ایده‌آل حداقل در هر منطقه را از دید یک کارشناس بومی مشخص کنیم.
وی با بیان اینکه نکته حائز اهمیت اینکه باید این موضوع که مسکن ایده‌آل برای چه خانواده و با چه جمعیتی است مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: درواقع با این تفکر بین مسکنی که به یک زوج جوان به‌عنوان مسکن ایده‌آل حداقلی می‌دهیم با یک خانوده که چند سال از ازدواجشان گذشته و چند فرزند دارند، تفاوت قائل شد.
وی با بیان اینکه حتی از نظر من تعیین ارتفاع ساختمان‌ها و طبقات آن نیز غلط است تشریح کرد: چراکه هر شهر مقتضیات خاصی دارد، اینکه از تهران این تصمیم گرفته شود که همه خانه‌ها یک طبقه ساخته شود غلط است چراکه در برخی مناطق این کار بنا به محدودیت‌های موجود امکان‌پذیر نیست.
این استاد معماری با اشاره به اینکه در برخی مناطق نیازمندی‌های اقلیمی وجود دارد که باید مسکن را در چند طبقه ساخت، تشریح کرد: علاوه بر این باید تأثیر اجتماعی تصمیم‌گیرهای حوزه مسکن را نیز مورد توجه قرار داد.
عراقچیان با اشاره به اینکه در این طرح به‌عنوان الزام، به مسکن یک طبقه مشارکت‌جویی در رفتار اجتماعی شهروندان را کاهش می‌دهیم، تصریح کرد: علاوه بر این رفتار همسایگی نیز در این طرح‌ها کاهش پیدا می‌کند پس می‌توان گفت هر تصمیم یک سری اثرات مثبت و منفی را در پی خواهد داشت و باید کاملاً حساب‌شده انجام شود.
وی با تأکید بر اینکه داشتن مسکن حق هر ایرانی است تصریح کرد: اینکه مسکن کجا ساخته شود بسیار اهمین دارد زیرا به نظر من نباید این مساکن را در دل مراکز استانی ساخت بلکه باید در مناطق نیازمند رشد ساخته شوند.
این استاد معماری با اشاره به اینکه مسکن باید در مناطقی ساخته شود که دارای پیشینه و هویت تاریخی، جغرافیای و اجتماعی هستند بیان کرد: اینکه به‌دنبال ساخت مسکن در یک منطقه بیابابی بین دو شهر باشیم کار درستی نیست زیرا تجربه موفقی در این باره وجود ندارد بلکه باید به‌دنبال توسعه شهرهای درجه دو و سه بود.
عراقچیان با تأکید بر اینکه حتی در این مناطق نیز باید از نسخه بومی و هویتی متناسب با بوم استفاده کرد، گفت: میزان مساحت نیز باید توسط کارشناس بومی در هر منطقه برای خانوارها با شرایط مختلف تعیین شود.
وی گفت: اینکه این خانه‌ها باید از کیفیت عالی ساخت و ساز برخوردار باشند غیر قابل انکار است و اینکه این کیفیت چه چیزی‌هایی را شامل می‌شود به نظر من به این مهم بازمی‌گردد که طراحی که کار را در خصوص طراحی پلان‌های مسکونی و نماهای آن پذیرفته باید حتماً بومی بوده و از معماری بومی منطقه برای این موضوع بهره ببرد.
وی درخصوص چگونگی فراهم کردن آرامش در خانه‌ها برای بهبود زیست گفت: این مهم ارتباط مستقیمی به استفاده از الگوی‌های معماری بومی دارد بنابراین اینکه من به گذشته معماری شهرم رجوع کرده و از آن به‌عنوان یک تجربه موفق برای بهبود کیفیت آرامش‌بخشی در خانه‌سازی منطقه استفاده کنم یک رویکرد مناسب است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: اما در این بین نکته حائز اهمیت این است که نباید از تجارب موجود غافل شد و به اصطلاح دوباره نباید از ابتدا به دنبال ساختن چرخ بود بلکه باید از تجربه‌های موفق و ناموفق طرح‌ها مسکن موجود در دنیا درس گرفت و به دیگر سخن باید دید در دنیا مشکل مسکن را به چه طریق حل کرده‌اند.
عراقچیان با تأکید بر اینکه به اعتقاد من دولت‌ها باید سیاستگذار باشند نه مجری اجرای طرح‌های مسکن، تصریح کرد: اینکه مسکن را دولتی بسازیم و برای تحقق آن یک وام چند میلیونی به متقاضیان بدهیم نتیجه‌ای جز طرح‌های شکست‌خورده همچون طرح مسکن مهر و مسکن استیجاری نخواهد داشت.
وی افزود: راه حل پیش رو این است که دولت سیاست‌گذار بوده و نظارت عالیه خود را داشته و در عین حال اختیار عمل به بخش خصوصی داده شود تا کیفیت‌بخشی به مساکن نیز بهبود یافته و خود در خصوص نحوه ساخت تصمیم‌سازی کنند؛ بنابراین ورود به حوزه اجرا از طریق پیمانکاری توسط دولت کار بسیار غلطی است.

طاهره ترابی مهوش