زمانی که برای نخستین‌بار ظروف یکبار مصرف وارد بازارها شدند، همه نفس راحتی کشیده و به خود وعده زندگی سالم‌تر و البته راحت‌تری دادند. سا‌ل‌هاست که این ظروف در نذری‌ها و مهمانی‌های خانوادگی و سفره‌های ما جای خود را باز کرده‌اند. از زمانی که نذری و غذای میهمانی‌ها در سینی‌ها و ظروف فلزی در بین مردم پخش می‌شد و یا سفره‌های رنگی پهن می‌شد زمان زیادی گذشته ‌است. حال این سؤال مطرح می‌شود که به‌راستی این صرفه‌جویی‌ها در زمان و البته هزینه، به چه بهایی انجام می‌شود؟ آلودگی محیط زیست؟ سلامتی مصرف‌کنندگان؟
پلاستیک‌ها، پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه‌ای به نام مونومر تهیه می‌شوند حال آنکه مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان و محیط زیست مضر هستند؛ در حالی که پلیمرها خنثی بوده و مشکلی ندارند، اما اشکال کار این است که معمولاً در فرایند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی می‌ماند.
هم‌اکنون پنج هزار کارخانه و کارگاه تولید ظروف یک‌بار مصرف در کشور وجود دارد، در حالی که تنها 300 کارخانه از این تعداد، مجوز تولید این ظروف را دارند و مشخص نیست، مابقی این کارخانه‌ها از چه موادی و چگونه نسبت به تولید این ظروف اقدام می‌کنند.
انباشته شدن این مواد در طبیعت به‌خصوص در پارک‌های جنگلی و سواحل، کنار جاده و مزارع کشاورزی از نظر دیداری باعث نازیبایی مناظر و در نتیجه ناراحتی و کاهش بازدیدکننده‌ها و کم شدن درآمد اقتصادی مناطق می‌شود.
در حال حاضر بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی با به کار بستن روش‌های جانشین سعی کرده‌اند استفاده از این ظروف را به حداقل برسانند. به‌کارگیری پلیمرهای گیاهی جهت تولید ظروف یک بار مصرف و کیسه‌های پارچه‌ای به جای کیسه‌های نایلونی در هنگام خرید نمونه‌ای از این روش‌ها است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع و همه‌گیر شدن این مشکل محیط زیستی برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با رئیس کمیته محیط زیست در کرسی اجتماعی یونسکو ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمد درویش با اشاره به اینکه آمارهای متناقضی درباره مصرف پلاستیک در ایران وجود دارد، گفت: در خصوص ظروف یک بار مصرف نیازمند تدوین قوانینی هستیم تا در پی آن سرمایه‌گذاران فعال در این حوزه متوجه شوند که سود اقتصادی در این عرصه عاید آن‌ها نخواهد شد.
وی با تأکید بر اینکه اگر در برخی مناطق دنیا موفق به کاهش استفاده از این ظروف شده‌اند به‌دلیل وضع مالیات‌های‌ سنگین بوده، تشریح کرد: هر خانواده ایرانی روزانه حدود سه تا پنج کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند، این در حالی است که متوسط عمر مفید هر ظرف پلاستیکی در ایران تنها 12 دقیقه است، اما متوسط عمر آن پس از مصرف 300 سال است و این‌ها همه نشان می‌دهد که اگر فکر جدی برای کاهش کاربرد آن نکنیم، با یک بحران جدی روبه‌رو خواهیم شد که نه‌تنها آلودگی آب، خاک و محیط زیست را به‌ همراه دارد، بلکه منجر به پدید آمدن میکروپلاستیک‌ها (اشیای پلاستیکی با قطر کمتر از پنج میلی‌متر) می‌شود.
این فعال محیط زیست درباره آثار مخرب میکروپلاستیک‌ها بر محیط زیست، سلامت انسان‌ها و سایر موجودات افزود: آن‌ها می‌توانند تا سال‌های سال به‌راحتی وارد آب، غذا و بدن انسان‌ها شوند و به‌شدت برای سلامتی خطرناک باشند. همچنین میزان نفوذپذیری آب در خاک را کاهش داده و باعث جاری شدن سیل‌ با شدت بیشتری شوند.
درویش ادامه داد: در همه جای دنیا برای تولید چنین موادی مالیات‌های جدی وضع می‌شود اظهار کرد: این روش راهکاری است تا سرمایه‌گذاران را به سمت تولیدات جایگزین که با محیط زیست همخوانی دارند، بکشاند.
وی اضافه کرد: میکروپلاستیک‌ها به‌‌راحتی می‌توانند وارد غذای دام، حیات وحش و زنجیره غذایی شده و با چند حلقه واسط به بدن انسان‌ها راه یابند. در این شرایط می‌توانند تبعات جبران‌ناپذیری را برای حوزه سلامت در پی داشته باشند.
این کنشگر محیط زیست با بیان اینکه اگر امروز در کشور کسی به سراغ سرمایه‌گذاری در محصولات یک بار مصرف و زیست تجزیه‌پذیر برود، به دلیل آنکه قیمت تمام‌شده آن بسیار بالاتر از قیمت ظروف یک بار مصرف پلاستیکی است عملاً از کرده خود پیشمان می‌شود؛ چراکه صرفه اقتصادی نداشته و در عین حال در بازار رقابت، مردم ترجیح می‌دهند که از اجناس ارزان‌تر استفاده کنند.
درویش با اشاره به اینکه شما اگر امروز سری به ماهشهر در خوزستان و زابل در سیستان و بلوچستان بزنید با مناظر وحشتناکی از انباشت پلاستیک در اطراف شهر مواجه می‌شوید، تصریح کرد: طبق آمار هر جا که درصد فقر و به‌تبع آن ناآگاهی بیشتر باشد، با معضلات محیط زیستی بیشتری روبه‌رو خواهیم بود.
وی در پاسخ به این پرسش که بازیافت چقدر می‌تواند بر کاهش آلودگی‌های پلاستیکی مؤثر باشد، گفت: حقیقت این است که تاکنون تنها هشت تا 10 درصد کل پلاستیک‌هایی که در دنیا مصرف می‌شود را توانسته‌ایم بازیافت کنیم و دست کم 90 درصد آن‌ها یا قابل بازیافت نیستند یا بازیافت آن‌ها صرفه اقتصادی ندارد، بنابراین بهترین راهکار، کاهش میزان مصرف پلاستیک و جایگزین کردن آن‌ها با محصولاتی است که خطرات کمتری برای محیط زیست دارند مانند استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای و تولید ظروف یکبار مصرف زیست‌تجزیه‌پذیر (اقلامی که به‌راحتی تجزیه می‌شوند).
وی با بیان اینکه در مناطق روستایی نیز شاهد آن هستیم که هیچ فکری برای مدیریت زباله که بخش اعظمی از آن‌ها را پلاستیک تشکیل می‌دهد، نشده اظهار کرد: مسئله این است که در بهترین حالت این زباله‌ها آتش زده می‌شوند حال آنکه این کار می‌تواند خطراتی جدی برای سلامت افراد و دیگر زیست‌مندان به‌دنبال داشته باشد.
این فعال محیط زیستی با تأکید بر اینکه متأسفانه آمارها نشان می‌دهد که ایران یکی ‌از پنج کشور نخست استفاده‌کننده ظروف یک بار مصرف در دنیا است، ابراز کرد: در حالی که ایران به لحاظ جمعیتی در رده 17 جهان ایستاده است.
درویش ادامه داد: بر اساس این آمار به‌نظر می‌رسد هر ایرانی به نسبت سهم خود از سرانه جمعیتی جهان، سه برابر هر شهروند پلاستیک مصرف می‌کند که این اعداد و ارقام واقعاً تاسف‌آور و نگران‌کننده است.
وی در پاسخ به این سؤال که چه موانعی پیش روی تولیدکنندگان وجود دارد که آن‌ها را از ورود به عرصه تولید محصولات زیست‌تجزیه‌پذیر یکبار مصرف منع می‌کند؟ تشریح کرد: به دلیل آنکه صنایع پتروشیمی مهم‌ترین عامل در تولید این ظروف هستند و در عین حال این صنایع، هلدینگ بسیار ثروتمند نیمه‌دولتی به‌حساب می‌آیند پس تمام قوانین را به‌گونه‌ای تدوین می‌کنند که به نفع آن‌ها باشد برای مثال اخیراً من ملاقاتی با یک زوج جوان در مازندران داشتم که موفق به تولید ظروف یک بار مصرف از بقایای شلتوک شده بودند که به لحاظ محیط زیستی هیچ مشکلی نداشت اما از آن‌ها در مسیر تولید هیچ حمایتی نشده بود.
وی با تأکید بر اینکه شمار اینگونه افراد خلاق در کشور در بخش‌های مختلف بسیار زیاد است، اذعان کرد: متأسفانه از دستاوردهای تحقیقاتی این گونه افراد حمایتی صورت نمی‌شود.
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی اجتماعی یونسکو با تأکید بر اینکه حمایت از این دست فعالیت‌های دانش‌بنیان بر عهده معاونت علمی ریاست جمهوری و سازمان حفاظت از محیط زیست است، تشریح کرد: تولید پلاستیک فرایندی انرژی‌بر و آب‌بر بوده در عین حال موجب انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه گرمایش زمین خواهد شد؛ بنابراین باید انگیزه کاهش مصرف را برای مردم ایجاد کنیم تا در این زمینه رفتار داوطلبانه‌ای از خود نشان دهند؛ یعنی باید قیمت عرضه را افزایش دهیم و از طرفی دیگر فروشگاه‌های بزرگ برای ظروف زیست‌تجزیه‌پذیر باکیفیتی که قابلیت چندین‌بار مصرف دارند، تسهیلاتی درنظر بگیرند تا مردم به استفاده از آن‌ها ترغیب شوند.
درویش با اشاره به اینکه تولید ظروف یک بار مصرف بر پایه گیاه ذرت و نیز انجام فعل و انفعلات در عرصه تولید به گونه‌ای که محصولات حداکثر تا یک هفته در طبیعت باقی می‌ماند، ازجمله کارهایی است که در دیگر کشورها، جایگزین ظروف یک بار مصرف پلاستیکی شده است تشریح کرد: متأسفانه در کشور ما نه‌تنها تولید محصولات جایگزین گران تمام می‌شود بلکه استفاده از یک بار مصرف به به بهانه رعایت بهداشت در رستوران‌ها، سلف‌ها و دیگر مراکز پذیرایی، مناسبات مذهبی از سوی نهادهای متولی ترویج می‌شود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گرچه در در نگاه نخست این جمله خیلی اغراق‌آمیز به‌نظر می‌رسد اما به واقع پلاستیک قاتل طبیعت است، زیرا مدت‌هاست در زندگی ما ریشه دوانده؛ هم‌خانه، هم‌کلاس و همکار ماست؛ هر روز صورتمان را می‌شوید، صبحانه خوردنمان را آسان می‌کند، خوراکی‌هایمان را سالم نگه می‌دارد و حتی ساعت‌ها کودکانمان را سرگرم می‌کند؛ پلاستیک هر روز کنار ماست تا راحتی، زیبایی، ارزانی و حتی بهداشتی بودن خودش را به رخ‌مان بکشد، اما این تمام ماجرا نیست.
حقیقت این است که پلاستیک در ازای هر خدمتی که به ما می‌کند چیزی گران‌بهاتر از دنیای اطرافمان را می‌بلعد؛ ما مدت‌هاست چشم‌هایمان را روی این قاتل خاموش بسته‌ایم.
به طوری که آلودگی پلاستیکی یکی از مشکلات محیطی اصلی و بنیادی در دنیای امروز به‌شمار می‌آید چراکه تولید پلاستیک‌های یک بار مصرف باعث شده تا سازگاری با آن‌ها با دشواری‌های بیشتری همراه شود.

طاهره ترابی مهوش