سیستم اقتصادی یک کشور از دو بخش کلی تشکیل شده است: بخش واقعی و بخش مالی. بازارهای تشکیل‌دهنده بخش واقعی اقتصاد شامل «بازار کالا»، «بازار خدمات» و «بازار کار» هستند. همان‌طور که از نام این بازارها پیداست، در این بخش «کالا»، «خدمات» و «کار» مبادله می‌شود. در واقع آنچه در این بخش تولید می‌شود، کالاها و خدمات ملموس است، زمانی که خودرو می‌خرید، پشت میزتان نشسته به کاری مشغول می‌شوید که بابت آن حقوق دریافت می‌کنید یا برای دریافت خدمات مشاوره به دفتر یک مشاور مراجعه می‌کنید در حال فعالیت در بخش واقعی اقتصاد هستید.
در مقابل، در بخش مالی اقتصاد که از آن با عنوان بخش کاغذی نیز یاد می‌شود، هیچ کالا یا خدمات ملموسی مبادله نمی‌شود، در این بخش از اقتصاد «اوراق بهادار» مبادله می‌شوند، پول، سهام، اوراق مشارکت و غیره ازجمله این اوراق بهادار هستند.
بازارهای تشکیل‌دهنده بخش مالی اقتصاد شامل بازار تأمین اطمینان، بازار پول و بازار سرمایه هستند، جالب است بدانید در ادبیات اقتصادی از این سه بازار با عنوان مثلث توسعه مالی یاد می‌شود، هر سه رأس این مثلث با یکدیگر در ارتباط هستند و اهمیت آن‌ها در اقتصاد به‌قدری است که بسیاری توسعه این بخش از اقتصاد را راز بقای اقتصادهای پیشرفته می‌دانند، در نظر داشته باشید در اقتصاد هر کشوری، برای گسترش بخش مالی، گسترش همزمان هر سه این بازارها لازم است.
تاریخچه بورس در ایران به سال 1315 برمی‌گردد که در آن زمان، دو کارشناس تجارت و بورس برای وضع و تنظیم مجموعه‌ای از قوانین تجاری به ایران سفر کرده بودند اما با شروع جنگ جهانی دوم، کارشان نیمه‌تمام ماند و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، وزارت بازرگانی و بانک مرکزی عهده‌دار این مسئولیت شده و قوانینی را برای تجارت در بورس تهیه و ارائه کردند که عملاً همه شرکت‌کنندگان در بورس می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند، بورس اوراق بهادار، بازاری است که سرمایه‌های موجود در آن به‌صورت منظم و مشخص سازماندهی شده و معامله و تجارت در آن، بر اساس قوانین تعریف‌شده انجام می‌شود.
نکته جالب در مورد بازار بورس این است که حتی صاحبان‌ سهام‌های اندک نیز می‌توانند در این بازارها سرمایه‌گذاری کرده و متناسب با آن سود دریافت کنند، این افراد باید برای سرمایه‌گذاری در بورس، از طریق شرکت‌های معتبر کارگزاری بورس و افرادی که دوره گذرانده‌اند عمل کنند. بنابراین یقیناً این فرایند اقتصادی می‌تواند نقش مؤثری را در رونق اقتصادی استان‌ها و به تبع آن کشور بازی کنند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی را با کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه و بورس ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
فردین آقابزرگی با بیان اینکه بزرگ‌ترین دغدغه و مهم‌ترین عامل در رشد و توسعه اقتصادی، به بهینه‌سازی جریان نقدینگی در جریان صنعت و تولید بستگی دارد گفت: بدان معنا که باید مکانیزم و مشوق‌هایی به‌کار گرفته شود تا حداکثر نقدینگی با حداقل هزینه تأمین مالی، عاید بنگاه‌های اقتصادی شود.
وی با اشاره به اینکه این مهم از دو مجرای بازار پول و سرمایه قابل تحقق است، اظهار کرد: در بیشتر کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته این مجرا اصلی‌ترین ارکان تأمین‌کننده منابع مالی است به‌عنوان مثال شرایط بین دو کشور توسعه‌یافته آلمان و ژاپن متفاوت است. در ژاپن پایه تأمین مالی بخش تولید و صنعت از محل بازار پول و در آلمان از بازار سرمایه به‌عنوان یک اهرم برای تأمین مالی استفاده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در ایران نیز حدود 80 درصد از منابع مورد نیاز تولید، واحدهای صنعتی و شرکت‌ها از طریق بازار پول و شبکه بانکی تأمین می‌شود اظهار کرد: این دو بال در کنار هم نقش مؤثری در خصوص به جریان انداختن فعالیت‌های تولیدی ایفا می‌کنند که در نهایت بهبود وضعیت اقصادی کشور، دستیابی به رفاه اجتماعی و معیارهای پیشرفتگی را در پی خواهد داشت.
این تحلیلگر بازار سرمایه افزود: بنابراین در کنار بازار پول که متأسفانه در کشور ما به‌دلیل تورم مزمن حداقل 25 درصدی طی یک دهه گذشته دچار تنش بسیار شده بازار سرمایه می‌تواند نقش بسزایی را در تأمین مالی بنگاه‌ها ایفا کند.
آقابزرگی با بیان اینکه فلسفه بورس از ابتدای تأسیس آن در کشور بلژیک نیز این بود که فضایی را ایجاد کند تا متقاضیان منابع مالی بتوانند از طریق سوق دادن نقدینگی بخش تولید و صنعت نیاز خود را مرتفع کنند که البته بخشی از این متقاضیان از گذشته سفته‌باز بوده و همچنان شاهد حضور آن‌ها در این فضا هستیم، ابراز کرد: در بازار اولیه، منابع مالی مستقیماً عاید شرکت‌ها می‌شود اما در کشور ما تاکنون بازار ثانویه بیشتر مورد توجه بوده که در آن نقل و انتقال سهام و دست به‌دست شدن مالکیت این سهام‌‌ها صورت می‌گیرد حال آنکه در خصوص تأمین منابع مالی مورد نیاز و به تعبیر بهتر در به جریان انداختن نقدینگی به‌صورت مستقیم به سمت واحدهای تولید و صنعتی، نقش چندانی ندارد.
وی ادامه داد: مسئله این است که شادابی، طراوت و سفته‌بازی‌های بازار ثانویه باعث می‌شود که حتی شرکت‌هایی هم که درصدد افزایش سرمایه بوده، به‌دنبال تأمین مالی هستند، اوراق منتشر کرده و یا بخواهند از راهکارهای تجهیز ارزیابی دارایی و یا دسترسی به تأمین مالی جمعی بهره ببرند هم می‌توانند از زیرساخت بازار سرمایه و بورس استفاده کنند بنابراین چنانچه این بستر فراهم بوده و این علاقه‌مندی برای سهام‌داران وجود داشته باشد، نقدینگی خود را در بازار بورس بر بازار اولیه متمرکز می‌کنند.
این کارشناس بورس افزود: بنابراین در کشور ما نیز اگر اراده خاصی برای استفاده حداکثری از بازار سرمایه وجود داشته باشد این بخش اقتصادی می‌تواند نقش مؤثری را ایفا کند به طور مثال در سال 99 این بازار سرمایه و بورس، سپری شد در برابر ورشکستگی بیشتر بانک‌ها و و در واقع نجات‌بخش بازار پول بود.
آقابزرگی با بیان اینکه در حال حاضر چیزی حدود 800 تا 850 هزار همت (هزار همت هزار میلیارد تومان است) یعنی نیمی از بودجه عمومی کشور در سال 1402، میزان سود شرکت‌های بورسی بوده، اظهار کرد: بنابراین چنانکه گفته شد بازار سرمایه از ظرفیت بسیار بالایی برخوردار است.
وی با تأکید بر اینکه اعتمادسازی، تصمیمات مناسب و متناسب با اقتضائات و در عین حال معقول و کارشناسی‌شده است که می‌تواند ما را به اهدف تعریف‌شده در بازار سرمایه برساند اظهار کرد: در این صورت مردم رغبت بیشتری برای مشارکت در این بازار از خود نشان می‌دهند.
این کارشناس بورس در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت استان‌ها را در استفاده از بازار سرمایه و فرایند بورس چطور ارزیابی می‌کنید؟ تشریح کرد: از سال 84 که قانون بازار اوراق بهادار مصوب شد، یکی از راهبردها از نظر مقام ناظر و سازمان بورس، این بود که در فضای بورس شاهد توسعه فیزیکی باشیم، در نتیجه کماکان ما شاهد رتبه‌بندی حجم معاملاتی که در شهر و شهرستان‌های ما انجام می‌شود هستیم؛ به عنوان مثال نخستین رتبه مربوط به معاملات برخط و پس از آن تهران، کرج، کیش و به همین ترتیب شهرهای بزرگی همچون مشهد و اصفهان است.
آقابزرگی افزود: اما نکته قابل توجه اینکه با بسط پیدا کردن و عمومی شدن فضای شبکه‌های اجتماعی و استفاده اینترنت و فناوری‌های‌های تک، در حال حاضر نمی‌توانیم خط مرزی را برقرار کرده و بگوییم مثلاً در یک استان نسبت به استان دیگر فضای بازار سرمایه و بورس در حوزه معامله کردن فعال‌تر است.
وی با بیان اینکه البته محل استقرار شرکت‌های صنعتی در استان خود مؤلفه‌ای برای رونق بازار سرمایه و بورس است به طوری که عمدتاً در استان‌های صنعتی فعالیت این بازار از رونق بیشتری برخوردار است بیان کرد: بازهم تأکید می‌کنم با توجه به فراهم بودن بازار برخط در بازار سرمایه، به‌مرور زمان معاملات برخط جایگاه نخست را به خود اختصاص خواهد داد بنابراین دیگر مشخص نخواهد بود کدام استان در این زمینه پیشرو است زیرا در حال حاضر افراد از روستاهای دورافتاده‌ترین شهرها در بازار سرمایه فعالیت دارند.
وی در پاسخ به این سؤال که وضعیت کشور را در بهره‌مندی از بازار سرمایه و بورس در مقایسه با سایر کشورها چطور ارزیابی می‌کنید؟ گفت: در سطح بین‌الملل اگر بخواهیم بازار سرمایه را توصیف کنیم این گونه نیست که بگویم هفت هزار همت ارزش بازار ماست بلکه باید این مبلغ را به دلار تبدیل کرد که به رقم 130 میلیارد دلار می‌رسیم.
این کارشناس بورس، ادامه داد: این 130 میلیارد دلار شاید یکی از بازار‌های کوچک کشورهای همجوار ما همچون کویت و امارات باشد بنابراین اندازه بازار ما کپیتال مارکت است و دوم اینکه نسبت حجم معاملات به کپیتال مارکت بودن بیانگر آن است که جای رشد و پیشرفت بالایی داریم.

طاهره ترابی مهوش