عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در تکمیل سخنان سعید حاجی‌بابایی در ارتباط با مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص ثبت ملی عرصه‌های تاریخی و مباحث 120 هکتار و حریم 200 هکتاری آن در همدان، گفت: هیچ یک از سیاستگذاری‌ها در این بخش با یکدیگر همخوانی ندارد؛ از یک طرف طبق این مصوبه امکان بلندمرتبه‌سازی و تعریض در این مناطق محدود شده و با حذف پارکینگ در این مناطق مواجهیم، از طرفی امکان دریافت مجوز تجاری برای آن‌ها فراهم است، در حالی که طی 10 سال پیش طبق مصوبه همین نهاد، حق اعطای مجوز تجاری در محوطه‌های تاریخی سلب شد زیرا نباید در این مناطق تعریضی ترافیکی ایجاد شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان با اشاره به اینکه ما همگی به لزوم حفظ بافت تاریخی اعتقاد داریم، اظهار کرد: مسئله این است که این بافت باید با سیاستی خاص حفظ می‌شد نه اینکه یک بار به‌عنوان بافت تاریخی بر لزوم حفظ آن تأکید شود اما در مقابل در دوره بعد نسبت به تخریب بخشی از آن برای اجرای طرحی مانند مسکن مهر اقدام کنند.
محمدمهدی سروش با بیان اینکه نداشتن برنامه‌ریزی درست منجر به مغفول ماندن این بخش در حوزه مسکن شده، افزود: یقیناً با نگاه آکادمیک می‌توان این بخش را حفظ کرد و از آن در حوزه بازآفرینی بهره برد، درست مثل آنچه که در کاشان برای خانه‌های تاریخی خرابه از طریق جلب سرمایه‌گذار بخش خصوصی اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: اما در مقابل بنا به تفاوت نگاه ما در محله جولان به جای این کار با احداث مسکن آن را به نابودی کشاندیم و یا اینکه در محوطه کبابیان علیرغم انجام طرح بازآفرینی درست در همان مقطع زمانی چند خانه تاریخی تخریب شد؛ بنابراین اصلاً در همدان این موضوع مشخص نیست که این بافت تاریخی باید حفظ شود یا نه؟
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در حال حاضر در بافت تاریخی همدان در کنار هم، ساختمان‌های 6 و 8 طبقه نیز مشاهد می‌شود اما طبق مصوبه کنونی شورای عالی دیگر به پلاک‌های باقی مانده در همسایگی این ساختمان‌های بلندمرتبه امکان بلندمرتبه‌سازی حتی تا سه طبقه نیز داده نمی‌شود، ادامه داد: مسئله تأسف‌بارتر اینکه در بر بلوار آیت‌الله نجفی نیز تفکیک‌ها 200 متری است؛ چطور در بافت تاریخی پیشتر مجوز ساخت 6 تا 8 طبقه داده شده اما در برِ تنها رینگ 75 متری، این امکان وجود ندارد.
سروش افزود: مگر نه اینکه باید در این رینگ امکان احداث آسمان‌خراش وجود داشته باشد پس این تناقض خود بیانگر این است که مدل برنامه‌ریزی به گونه‌ای است که یک برنامه توسط برنامه بعدی در یک موضوع واحد نیز نقض می‌شود، در دنیا شاهد چنین روندی نیستم بلکه برنامه‌ها در ادامه یکدیگر برای رسیدن به مطلوب و چشم‌انداز درست ترسیم شده‌اند.
وی در ادامه پاسخگویی به بخش دیگری از سخنان دیگر اساتید حاضر در نشست در خصوص این سؤال که آیا با افزایش ساخت‌وساز و افزوده شدن تعداد خانه‌ها، قیمت مسکن در همدان کاهشی خواهد بود؟ گفت: در تأیید سخن دوستان به یک مثال بسنده می‌کنم، آیا با زدن بزرگراه در تهران مشکل ترافیک این شهر حل شد؟ خیر بلکه هر روز مشکلی دیگر به مسائل این شهر افزود.
این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه متأسفانه در نمونه مشابه این مسئله یعنی مسکن در همدان کسی به این سؤال شما پاسخ درستی نداده اظهار کرد: نکته بعدی اینکه مگر در یک کشور همه قرار است صاحب مسکن شوند؟ در تمام دنیا برخی‌ها برای تنوع‌طلبی و راحتی علیرغم تمکن مالی به‌صورت عمدی مستأجر هستند.
سروش با بیان اینکه هنوز در ایران مشخص نیست دغدغه ما خانه است یا نان، اظهار کرد: اگر دغدغه دهک‌های پایین مسکن بود، امتیاز مسکن ملی که فروش آن ممنوع است را به مبلغ 600 تا 800 هزار تومان نمی‌فروختند.
وی ادامه داد: در برخی مواقع اگر سیاسیون کارهای تخصصی را به دانشگاهیان بسپارند نتیجه آن مطلوب‌تر خواهد بود.
این شهرساز همدانی با اشاره به اینکه متأسفانه در حال حاضر سیاستگذاران ما در کشور به تئوری‌پرداز بدل شده‌اند، افزود: حال آنکه اگر این امر از سوی سیاستگذاران به دانشگاهیان واگذار شود حداقل در صورت غلط از آب در آمدن آن تئوری، مقصر سیاسیون ما نخواهند بود.
سروش با اشاره به اینکه طبق آمار سال 1395 همدان دارای یک میلیون و 700 هزار نفر جمعیت است که تقریباً نیمی از این جمعیت در روستاها ساکن هستند، اظهار کرد: در این بین همدان جمعیتی بالغ بر 540 هزار نفر و ملایر 180 هزار نفر دارد و مابقی شهرها دارای جمیعیتی زیر 80 هزار و حتی زیر 10 هزار نفر هستند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر در ملایر خدمات زیرساختی، درمانی، آموزشی، دانشگاهی و خدمات عمومی با جمعیت عنوان‌شده با همدان برابری می‌کند، تشریح کرد: حال در نظر بگیرید در سایر شهرها و شهرستان‌ها که جمعیتی به‌مراتب پایین‌تر نیز دارند همین خدمات ارائه می‌شود؛ بنابراین انتظار می‌رود با توجه به وجود زیرساخت‌های لازم در این شهرها، به جای تأکید بر گسترش و توسعه همدان و تبدیل کردن آن به کلان‌شهرهایی همچون تهران که در آن مشکلات دیگر قابل حل نیست و حتی نمی‌توان برای بخش‌های مختلف آن برنامه‌ریزی کرد چراکه شناسایی نیاز و ظرفیت‌ها در این شهر امکان‌پذیر نیست، راهکار پیش‌رو، توسعه شهرهای درجه دوم و سوم در استان‌ها است زیرا ما باید به پراکندگی جمعیت و موضوعات عمومی توزیع جمعیت در سراسر شهرها نیز توجه کنیم.
این شهرساز با بیان اینکه تبدیل شدن به شهری همچون تهران مسئله‌ای است که شهرها و مراکز استان‌ها را تهدید می‌کند، ابراز کرد: سؤال این است که اگر شهری همچون همدان بزرگ شود، با شرایط حال حاضر اقتصادی، شهرداری می‌تواند این شهر را در ابعاد مختلف همچون خدمات عمومی، فضای سبز، تعمیر و نگهداری، مبلمان شهری و غیره اداره کند؟
سروش، با تأکید بر اینکه نباید اینگونه قلمداد شود که بزرگ کردن شهر هیچ تبعاتی به‌دنبال ندارد، گفت: چون ما در حوزه‌های مختلف مدیریتی، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری درستی نداریم، حتی در حوزه پاسداشت میراث فرهنگی در شهرها نیز دچار تناقض شده‌ایم.
وی ادامه داد: یکبار طبق یک مصوبه امکان ساخت و ساز و تعریض معابر در بافت‌های تاریخی ممنوع اعلام می‌شود اما چند سال بعد در نبود یک برنامه مشخص، به بهانه جبران ضرر مالکان ذی‌نفع در این بافت‌ها، به آن‌ها مجوز تجاری‌سازی املاک می‌دهند. این دو ضابطه ناقض یکدیگرند.
این استاد دانشگاه مطرح کرد: این در حالی است که در کشوری همچون امارات به دلیل آنکه میراثی برای پاسداشت وجود ندارد، طبق شعار یونسکو در مسیر حفظ میراث جهانی، مرمت آثار باستانی و میراث فرهنگی برای سایر کشورها را به عهده می‌گیرد به طوری که اکنون عهده‌دار چند پروژه مرمتی در کشور عراق و سوریه است.
سروش تأکید کرد: اگر همدان دارای برنامه و طرح راهبرد توسعه شهر (CDS) بود می‌توانستیم از آن بهره برده و مشخص کنیم چطور این امکان وجود دارد که از ظرفیت مردم برای نگهداری از بافت‌های تاریخی بهره‌مند شویم.
وی در واکنش به مسائل مطرح‌شده درخصوص مسائل مرتبط با سازمان میراث فرهنگی، ابراز کرد: نکته این است که زمان طرح جامع شهری گذشته و ما باید طرح جامع را به سمت طرح‌های جامع موضوعی ببریم، مثلاً در حال حاضر طرح جامع ترافیک و زیست‌محیطی برای شهر همدان یک الزام است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه اگر بخواهیم همه این طرح‌های موضوعی را در دل طرح جامع بگنجانیم به نتیجه رسیدن ما شدنی نیست،ابراز کرد: از طرفی میبایست همه این طرح‌ها بر اساس زیست بوم شهری همدان ترسیم شود زیرا ممکن است طرح جامع موضوعی در اولویت باشد که در سایر شهرها این طرح در اولویت نیست.
حسن سجادزاده افزود: در حوزه میراث نیز باید بگویم از همدانی که نام پایتخت تاریخ و تمدن را یدک می‌کشد تنها چند خانه و بافت قدیم باقی مانده؛ بنابراین اگر امروز به اداره کل میراث فرهنگی مراجعه کنیم یقیناً باید دستمالی برای گریه کردن آن‌ها با خود به همراه داشته باشیم چراکه هر سال بخشی از این تاریخ نابود می‌شود.
وی با بیان اینکه از بازار همدان چیزی جز تبدیل شدن راسته‌ها به بادمجان‌فروشی و پرتقال‌فروشی چیزی باقی نمانده، گفت: در حال حاضر واحدی‌های صنفی این‌چنینی سر از سرای حاج‌کاظم درآورده‌اند.
این طراح شهری با اشاره به اینکه از بازار فرش همدان که متمرکزترین بازار در کشور بوده و حتی با بازار فرش تبریز رقابت می‌کرده، چیزی باقی نمانده، افزود: بنابراین برای حفظ این بافت و سایر بافت‌های تاریخی شهر، داشتن طرح جامع تی‌دی‌آر یک ضرورت است به طوری که ما تجربه موفق آن را در هنگام ثبت ملی تپه هگمتانه داشتیم بدان معنا که در آن مقطع زمانی اهالی این منطقه را به منطقه ششصد دستگاه (علت احداث این ششصد دستگاه همین مسئله بوده) انتقال دادند.
سجادزاده ادامه داد: مسئله این است که همدان طی سالیان سال یکی از تاب‌آورترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رفته اما طی دهه‌های اخیر به دست خودمان تخریب شده؛ به‌نظر می‌رسد همچنان می‌بایست رویکرد شهرهای ایرانی را در این شهر به‌عنوان محله‌محوری دنبال کرد.
وی با بیان اینکه در حوزه آموزش و فرهنگ نیز ما متأسفانه منبع بومی نداریم و آنچه به دانشجویان درس می‌دهم کتب ترجمه‌شده از سایر ملل است، مطرح کرد: آنچه آموزش می‌دهیم با زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور ما هماهنگ نیست.
این شهرساز با اشاره به اینکه متغییرهای فرهنگی در کشور ما یقیناً متفاوت از سایر کشورها است افزود: ایده طرح جامع متعلق به کشور ما نیست؛ زیرا در آن با رویکرد انسانگرا، کار اقتصاد، اجتماع، سیاست و اوقات فراغت و غیره به‌صورت منفک از یکدیگر دیده شده‌اند حال آنکه در کشور ما منطبق با عرف و هویت تاریخی و شریعت در خصوص شهر، هیچ‌یک از ارکان عنوان‌شده به‌صورت مجزا اداره نمی‌شود.
سجادزاده افزود: برای نمونه میدان نقش جهان اصفهان یک نمونه از ساختار شهر ایرانی است که در همه ابعاد، زندگی شهری به‌صورت یکجا متجلی شده و یا میدان امام همدان که گرچه توسط یک فرد خارجی طراحی شده اما بنا به نزدیکی به بازار، مسجد و مراکز فرهنگی یک نمونه موفق از شهر ایرانی است.
وی با اشاره به اینکه در شهر ایرانی اقتصاد، اجتماع و فرهنگ شاکله آن را می‌سازند؛ بنابراین اگر هریک از این عناصر را از آن جدا کنیم فاتحه آن شهر خوانده شده، به طوری که من انسان قرن بیست و سوم همچنان در همدان می‌توانم با مدل سنتی خود در شهر زندگی کنم.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در واکنش به این موضوع که طی سال‌های گذشته با ورود حوزه مسکن به مسائل سیاسی و اضطرار ایجادشده بنا به شرایط اقتصادی حاکم، به نکته مسکن باکیفیت پرداخته نشده که نتیجه آن به طور مصداقی خانه‌های ساخته‌شده در تپه امام گل و یا شهرک گلستان در حوزه مسکن مهر است که تا سال‌ها نه‌تنها حتی در ابتدایی‌ترین خدمات شهری بلکه کیفیت سازه نیز مشکل داشتند؛ نظر شما در این زمینه چیست؟ گفت: اگر بخواهیم مدل شهر ایرانی پایدار شود چاره‌ای جز بازگشت به مدل محوری ندارد، زیرا محله هدف طراحی ساختار اصلی شهر است، این رویکرد کار دشواری نیست بلکه بدان معنا است که به هر ترتیب ممکن، ساکنان اصیل و واقعی را در محلات شهری نگه‌داریم.
سجادزاده با بیان اینکه مسئله بعدی که ما در همدان شاهد آن هستیم قطب‌بندی شدید است، افزود: در حال حاضر آپارتمان در منطقه استادان به متری 120 میلیون تومان می‌رسد اما در پایین‌دست متری 15 میلیون تومان است.
وی، افزود: این حد از تفاوت قیمت در کمتر شهری دیده می‌شود؛ هرچقدر شهرها را بزرگ کرده و آن را گسترش افقی دهیم، نباید انتظار داشته باشیم که قیمت مسکن کاهش پیدا می‌کند.
این طراح شهری با اشاره به اینکه ضوابط هیچ‌گاه به‌تنهایی نمی‌تواند پایداری شهر را به‌دنبال داشته باشد زیرا مردم وقتی تحت فشار قرار می‌گیرند فارغ از ضوابط هرآنچه خود صلاح بدانند را انجام می‌دهند، درست مثل آنچه در فضای ساخت و ساز در باغات شاهد هستیم تشریح کرد: درواقع اگر برای مردم یک سیاست مدون در حوزه مسکن در زمین‌های خالی و یا از حوزه بازآفرینی برای برآورده کردن نیازمندی‌های واقعی تدوین نشود، این جامعه و اجتماع کار خودش را پیش خواهد برد.
سجادزاده با تأکید بر اینکه یکی از دلایلی که طرح‌های جامع در ایران اجرایی نمی‌شود به موضوع مالکیت بازمی‌گردد، افزود: در نظر بگیرید سال‌ها است به همین دلیل، بلوار 75 متری بعثت که در طرح جامع آمده، به طور کامل محقق نشده چراکه مالکان خانه‌های اطراف نسبت به خانه خود عرق مالکیت دارند زیرا مفهوم خانه در فرهنگ ایرانی با سایر ملل متفاوت است؛ در فرهنگ ما خانه دو بعد مالکیتی و امنیتی دارد.
وی با اشاره به اینکه در حوزه باغات نیز القای حس مالکیت به مالکان از طریق ضوابطی که پاسخگوی نیاز آن‌ها باشد مؤثر خواهد بود، اظهار کرد: باید بین سوداگران زمین که قصدشان از خریدن باغ و ساخت و ساز در آن کسب سود بیشتر است با کسی که برای احیای باغ خود و زنده کردن آن نسبت به ساخت و ساز اقدام می‌کند، تمایز قائل شد.
این طراح شهری با بیان اینکه ما باید مدل‌های مسکن مطلوب شهر ایرانی را احیا کنیم، خاطرنشان کرد: البته محله‌محوری به معنای خانه چندصد متری قدیم نیست بلکه باید این مدل‌ها را با حفظ زمینه‌های فرهنگی به‌روز کنیم.
سجادزاده عنوان کرد: متأسفانه امروز بهره‌مندی از فضای دموکراسی در مدیریت شهری در ایران به ابتذال کشیده شده زیرا فرد با حمایت برخی افراد وارد پارلمان‌های شهر و فضای مدیریتی می‌شود و برای ابقا در آن سمت مجبور است از افرادی که به او رأی داده‌اند حمایت کند؛ بنابراین می‌توان گفت شوراهای اسلامی شهر عملکرد مناسبی را در حوزه مدیریت شهری به‌عنوان نمایندگان مردم نداشتند.
وی افزود: مسئله مسکن تنها چند دهه است که به‌عنوان معضل در شهرها مطرح شده زیرا پیشتر شهرها بر حسب نیاز ترسیم شده بود و پدران ما درکی از این موضوع نداشتند اما به‌مرور با تغییر رویکرد و عدم توجه به زمینه فرهنگی در طراحی شهرها، این مشکل نمود پیدا کرده، مثلاً قواعد ارث و وقف در طرح‌های بالادستی طراحی شهر دیده نمی‌شود که همین معضل یکی از دلایل به نتیجه نرسیدن بسیاری از آن‌ها است.
در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در واکنش به سؤالی در خصوص اینکه آیا شهرک پرواز که قرار است در آن 11 هزار واحد مسکونی ساخته شود، شهر پایدار خواهد بود یا خوابگاهی؟ چه شاخص‌هایی باید در آن مورد توجه قرار گیرد تا به منطقه‌ای مثل تپه امام‌گل یا شهرک گلستان که تا چند وقت پیش حتی راه دسترسی به آن به‌دلیل عدم تحویل به شهرداری، آسفالت نداشت و یا اینکه زباله‌ها به اجبار توسط شهرداری جمع‌آوری می‌شد، تبدیل نشود؟ آیا از شما به‌عنوان شهرسازان صاحب نظر در همدان نظرخواهی صورت گرفته یا خیر؟ گفت: پاسخی برای شما ندارم زیرا در جریان این پروژه و چگونگی طراحی آن نیستم و تنها از طریق اخبار اطلاعاتی را کسب کردم، فقط می‌دانم نامگذاری آن به‌دلیل وجود فرودگاه قدیمی همدان در این اراضی است، حتی برای من سؤال شده که چه اتفاقی قرار است بر سر آن فرودگاه و آثارش بیاید؟
سروش با بیان اینکه البته طبق اطلاعاتی که از این اراضی دارم در دهه 70 یعنی زمان آقای خرم، طرح جامعی تهیه شد و این باغ میوه قرار بود تفکیک شود و در اختیار وزارتخانه‌ها قرار گیرد تا به مجتمع‌‌های اقامتی برای دستگاه اجرایی تبدیل شود، اما در حال حاضر نمی‌دانم چه طرحی با چه مطالعاتی در دستور کار قرار گرفته است، افزود: با این وجود بنده شهرک سیمان هگمتانه را در سال 1380 طراحی کرده و در آن نخستین پیاده‌راه شهری ایران را به‌عنوان یکی از شهرک‌های موفق در سطح ملی پایه‌گذاری کردم، امیدوارم به دلیل اینکه دولت در این بحث ورود کرده بتوان از آن به‌عنوان یک الگو بهره برد تا ریل‌گذاری ما در حوزه مسکن برای آینده دارای پیشینه‌ای درست باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان نیز در ادامه با بیان اینکه انتخاب این منطقه (باغ میوه) نشان از استیصال مدیران در حوزه مسکن دارد، گفت: سال 99 استاندار وقت به ما در دانشگاه بوعلی مأموریت داد تا برای مجموعه 240 هکتاری باغ میوه که به گفته آن‌ها دارای مصوبه منطقه نمونه گردشگری از سوی هیئت وریزان است، الگوی گردشگری استخراج کنیم.
سجادزاده ادامه داد: طی یک و نیم تا دو سال از طریق به‌کارگیری کمیته و تیم‌های طراحی به دلیل آنکه این منطقه باغ میوه بود و در طرح‌های بالا دستی ورودی تهران ظرفیت کشاورزی گردشگری را داشت، توانسیتم با در نظر گرفتن این ظرفیت‌ها به الگوهای گردشگری قابل اجرا در این اراضی دست پیدا کنیم.
وی با بیان اینکه بالأخره طرح و الگوهای قابل اجرا تهیه و در کمیته و کارگروه‌های مورد بررسی قرار گرفته اما آخرین دفاع ما همزمان با تغییر استاندار بود، اظهار کرد: وقتی طرح را ارائه کردیم استاندار جدی خرده گرفت که اصلاً شما چرا چنین طرحی را تهیه کردید و عنوان کرد که این اراضی در کنار فرودگاه قرار دارد و برای آن برنامه طرح توسعه فرودگاه داریم؛ بنابراین اگر به‌دنبال ارائه طرح گردشگری هستید به سمت اراضی جورقان بروید، تأسف‌بارتر اینکه اخیراً همین اراضی دولتی برای نهضت ملی مسکن به کار گرفته شده است.
این طراح شهری ادامه داد: از نظر من این شهرک به شهری خوابگاهی بدل خواهد شد، شهر موجودی زنده است حال آنکه یکی از ویژگی‌های موجود زنده رشد تدریجی است؛ بدانید شهرک‌هایی که به یک‌باره ساخته می‌شوند دوام نخواهند آورد زیرا زمینه رشد آن در ابعاد مختلف در طول زمان فراهم نشده، نمونه شکست‌خورده آن را می‌توان شهرک پرند در تهران و صدرا در شیراز و سایر شهرهای جدید که به شهرک‌های خوابگاهی بدل شده‌اند، نام برد.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهرهمدان نیز با بیان اینکه نگاه بنده به فضای اجرا، با رفتن از دانشگاه به شورا تغییر کرده زیرا در این عرصه باید تصمیم‌گیری کرد، گفت: در خصوص کیفیت شهر نیز باید بگویم مدیریت شهری و استان چاره‌‌ای جز تبعیت از طرح‌های تفضیلی ندارند.
سعید حاجی‌بابایی با ابراز اینکه ضابطه طرح تفضیلی دو دهه پیش درست نوشته شده یا خیر معنی آن این نیست که دیگر من مدیر نمی‌توانم آن را اجرا نکنم، افزود: من نیز قبول دارم که محله‌هایمان را نابود کرده‌ایم اما توسط مدیران نبوده بلکه توسط طرح تفضیلی این نابودی و تخریب رقم خورده است.
وی افزود: درخصوص کوی پرواز نیز من به‌عنوان رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورا اسلامی شهر همدان در جریان چگونگی این طرح نیستم.

طاهره ترابی مهوش