طی سال‌های اخیر مقامات محلی در مناطق کرانه باختری و غزه تلاش کرده‌اند تا نیازهای روزافزون جمعیت روبه‌رشد، همچنین سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز برای بازسازی شبکه‌های زیرساختی تحت فشار و ناکافی این شهر را برآورده کنند. کمبود مزمن منابع و سرمایه مالی محدود همراه با ظرفیت نهادی ضعیف در سطح محلی، شهری مانند غزه را از دستیابی به ظرفیت کامل خود باز داشته و همین امر باعث توسعه نابرابر شده است. افزایش تنش بین غزه و رژیم اسرائیل نیز قدرت عوامل مخرب نظم شهری را افزایش داده است، به‌طوری‌که این شهر همواره در وضعیت اضطراری دائمی قرار دارد.

این منطقه در طول درگیری‌ها، در سال‌های متمادی ازجمله در سال‌های 2014، 2019 و 2021 هدف حملات هوایی مکرر بوده است. به‌دلیل تراکم بالای جمعیت شهر غزه، این حملات به طور منظم به زیرساخت‌های اصلی شهری از جمله بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، تأسیسات آب و فاضلاب، شبکه‌های انرژی و ارتباطات و حمل‌ونقل آسیب زده یا باعث تخریب آن‌ها شده است.

 

مقامات شهری و کارشناسان برنامه‌ریزی شهری در غزه با محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای در دسترسی به ابزارها و فناوری‌های برنامه‌ریزی شهری خاص مواجه هستند که برای رشد شهری، انجام وظایف عملیات و نگهداری و شناسایی خطرات بلایای حیاتی هستند.

 

ماهیت بی‌ثبات تنش‌های ایجاد شده از سوی رژیم اسرائیل، برنامه‌ریزی بلندمدت را برای این شهر بسیار دشوار کرده است زیرا هرگونه پیشرفتی در مدیریت شهری تحت تأثیر مستقیم شرایط قرار دارد، به‌طوری که انجام هرگونه عملیات توسعه ممکن است مختوم به تخریب عمدی از سوی رژیم اسرائیل شود.

 

در نتیجه محدودیت‌های دسترسی به مدیریت داده‌های مدرن و ابزارهای برنامه‌ریزی شهری مانند عکس‌های ارتوفتو (عکس هوایی یا تصویر ماهواره‌ای همراه با تصحیح هندسی)، رادار نفوذی زمین (GPR) به‌منظور شناسایی عوارض زیر سطحی، تجهیزات نقشه‌برداری، همچنین ناتوانی در جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز از دیگر کارشناسان مدیریت بلایا، کسب دانش و تخصص لازم برای همگام شدن با چالش‌های شهری و مدیریت خطر را برای برنامه‌ریزان شهری غزه بسیار دشوار کرده است.

 

فقدان داده‌های واقعی و «در زمانی» نیز مقامات دولتی مانند شهرداری شهر غزه را از توسعه یک طرح جامع شهری و طرح‌های واکنش اضطراری با هدف بهبود تاب‌آوری شهری باز داشته است.

 

**پروژه شهرهای یکپارچه و توسعه شهری بانک جهانی برای احیای غزه

 

دولت شهری غزه اکنون همسو با پروژه شهرهای یکپارچه و توسعه شهری بانک جهانی موسوم به (ICUD) کار می‌کند تا بر اساس داده‌های دیجیتال و ظرفیت‌سازی، برنامه‌هایی را برای پایداری و رشد شهر ایجاد کند.

 

در چارچوب این همکاری، بنیاد «همکاری جهانی برای کاهش و بازیابی از بلایا (GFDRR)» بخشی را اختصاص داده که به‌طور خاص به بهبود تاب‌آوری سیستم‌های شهری در برابر شوک‌های مزمن ناشی از تنش از طریق بهبود انعطاف‌پذیری سیستم‌های خدمات شهری تمرکز می‌کند تا از تداوم خدمات اولیه به ساکنان غزه، به‌ویژه فقیرترین و آسیب‌پذیرترین افراد، اطمینان حاصل کند.

 

مداخله GFDRR بر رسیدگی به چالش‌های داده‌های قدیمی با به‌روزرسانی پایگاه‌های داده موجود در سطح شهرداری غزه، رسیدگی به شکاف‌های داده‌ها، انجام تحلیل‌های مکانی و حمایت از ارزیابی ظرفیت‌های مدیریت خطر بحران (DRM) از جمله انجام تجزیه و تحلیل شرایط برای خطرات سیل، آلودگی و فرسایش خاک در نتیجه فعالیت‌های گسترده جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل‌های فنی تمرکز دارد.

 

شهرداری غزه اکنون توانسته است از طریق دریافت جلسات آموزشی در مورد مفاهیم اساسی DRM، همچنین نقشه‌برداری خطر، برنامه‌ریزی «انعطاف‌پذیری» را اجرا کند که بر اساس آن ظرفیت‌های خود را برای رفع نقاط ضعف در تاب‌آوری افزایش دهد. تیم بانک جهانی همچنین به دنبال بودجه اضافی برای حمایت از تلاش‌های شهرداری برای مداخلات انعطاف‌پذیرتر و آگاهانه‌تر در شهرداری است.

 

**نوآوری و فناوری برای حمایت از رشد شهری پایدار/ ‏‬ رویکردی یکپارچه برای تسهیل برنامه‌ریزی شهری صحیح

 

پروژه شهرهای یکپارچه و توسعه شهری بانک جهانی به پنج منطقه بزرگ اقتصادی شهری الخلیل، نابلس، بیت لحم، رام‌الله البیره و شهر غزه کمک می‌کند تا رویکردهای شهری یکپارچه را اتخاذ کنند. مقامات محلی با کمک پنج میلیون دلاری این سازمان همکاری‌های جدیدی را به راه انداخته‌اند تا برنامه‌ها، سیاست‌ها و خدمات مشترکی را برای شهر مربوطه خود ایجاد کنند. این پروژه به‌منظور افزایش اثربخشی سیستم‌های مدیریت شهری ازجمله برنامه‌ریزی شهری و فضایی، طرح‌های مدیریت ترافیک، طرح جامع حمل‌ونقل عمومی بهبودیافته، مدیریت منابع شهری، کاربری اراضی و برنامه‌های توسعه، حمایت مناسبی از تراکم‌های شهری ارائه می‌دهد تا شهرها بتوانند با همکاری بخش خصوصی و ایجاد اشتغال به‌طور مؤثر خدمات اساسی را ارائه و گسترش دهند و رشد اقتصادی را تسهیل کنند.

 

مقامات محلی فلسطین از طریق رویکردهای جدید و ابزارهای برنامه‌ریزی نوآورانه‌ای که در این پروژه در نظر گرفته شده، درصدد بهبود زندگی ساکنان خود هستند. مدیران شهری یک راهکار مدل‌سازی جدیدی نیز به نام «عملکرد شهری» را اتخاذ کرده‌اند که به پیش‌بینی نتایج برخی از سیاست‌ها، پروژه‌ها و ابتکاراتی کمک می‌کند که شهرها می‌توانند برای مقابله با چالش‌های شهری مربوطه خود اجرا کنند.

 

با استفاده از داده‌های عددی و مکانی، این ابزار نتایج کمی را برای مداخلات آزمایش شده، از جمله هزینه‌های زیرساختی و سطوح مصرف آب، انرژی و زمین، انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرانه مناطق سبز ارائه می‌کند، همچنین از اطلاع‌رسانی در رابطه با اقدامات کاهش اثرات اقلیمی در توسعه سیاست‌های شهری حمایت می‌کند.

 

این ابزار برنامه‌ریزی شهری پیشرفته و آینده‌نگر می‌تواند مسیر توسعه شهری را برای پنج تا 20 سال آینده از طریق سیاست‌های صحیح، مدیریت منابع و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها تعیین کند. بهبود مدیریت رشد شهری به نوبه خود محیطی را برای توسعه اقتصادی و ایجاد شغل، دسترسی بهتر به خدمات، شرایط زندگی بهتر و افزایش تاب‌آوری ایجاد می‌کند که می‌تواند آینده انعطاف‌پذیری را برای شهرهای فلسطین و شهروندان آن تضمین کند.

 

*وضعیت نامطلوب مدارس غزه

 

با وجود بهبودهایی که در بخش مدیریت شهری غزه انجام شده، هنوز بخش آموزشی این شهر یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط محسوب می‌شود زیرا بسیاری از دانشگاه‌ها، مدارس و مهدکودک‌ها به علت اهمیت راهبردی ذاتی توسط اسرائیل بمباران شدند. مدرسه‌ها در این بین به علت تعداد بالای دانش‌آموزان در خطر بیشتری قرار دارند زیرا در مجموع 803 مدرسه در غزه وجود دارد و 625 هزار دانش‌آموز در آن مشغول به تحصیل هستند و همین امر نشان‌دهنده در خطر بودن آن‌ها است.

 

یونیسف در سال 2017 با حمایت مالی هیئت حفاظت مدنی اروپا و عملیات کمک‌های بشردوستانه (ECHO)، تنها دو مدرسه دولتی را که به‌عنوان پناهگاه‌های اضطراری تعیین شده‌اند، مجهز به آب و امکانات بهداشتی مناسب در صورت نیاز برای پناه دادن به فلسطینی‌ها کرده است. 186 مدرسه در آخرین تشدید تنش در غزه در ماه می‌2021 آسیب دیدند که بیشتر آن‌ها در غرب و شمال غزه واقع شده بودند.

 

مدیر امور آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی UNRWA توماس وایت، به‌تازگی در رابطه با ایمنی مدارس غزه به رویترز گفت: «ما تمام بودجه مورد نیاز برای اطمینان از اینکه مدارس غزه بتوانند تا پایان سال جاری فعال بمانند، تأمین نکرده‌ایم، بنابراین اکنون در حال اقدام برای تأمین بودجه مورد نیاز برای نگهداری هستیم».

 

وایت در ادامه خاطرنشان کرد در صورتی که UNRWA نتواند بودجه لازم را برای مدارس تأمین کند، 298 هزار دانش‌آموز این منطقه آموزش نخواهند دید. برای تکمیل خدمات، این آژانس به 75 میلیون دلار اضافی برای کمک در غزه نیاز دارد.

 

بودجه ناکافی مدارس در غزه چالش‌های آموزشی ازجمله کلاس‌های شلوغ، وسایل قدیمی و منابع ناکافی را تشدید کرده و همین امر فرصت‌های یادگیری و پیشرفت دانش‌آموزان را مختل می‌کند. فقدان سرمایه‌گذاری همچنین بر آموزش معلمان و زیرساخت‌ها تأثیر می‌گذارد و مانع آموزش باکیفیت می‌شود.

 

بنابراین در شرایط کنونی انتظار می‌رود روند بهبود زیرساخت‌های آموزشی این شهر نیز از توجهات جهانی برخوردار شود تا همگام با بهبود مدیریت شهری، غزه شاهد پیشرفت و ایمن‌سازی مکان‌های آموزشی باشد.