سپهرغرب، گروه اقتصادی - طاهره ترابی‌مهوش: پیشکسوت طراح فرش همدانی تقلید را آفتی در تار و پود فرش اصیل همدان دانست و گفت: گرچه در حال حاضر تعدادی از تولیدکنندگان درصدد تولید فرش اصیل همدانی هستند اما طی چند دهه اخیر استفاده از طرح سایر شهرها و مصالح بی‌کیفیت، باعث بلاتکلیفی تولیدکنندگان شده است.
فرش از گذشته در کشور ما نشانه و نماد هنری زیبا و هنر هنرمندان ایرانی و بروز و ظهور خلاقیت این مرز و بوم بوده و هست، درواقع می‌توان گفت فرش ایرانی جایگاهی به بلندای تاریخ دارد به طوری که فرش با نام ایران‌زمین در سطح بین‌الملل عجین بوده و هست.
البته علاوه بر اینکه یک هنر زیبا و ماندگار به‌حساب می‌آید و نقش و نگار‌های چشم‌نواز را در تار و پودر خود به یادگار حفظ کرده، به‌لحاظ اقتصادی نیز جایگاه بسیار مهمی در حوزه اشتغال‌زایی و توسعه پایدار در هر منطقه ایفا می‌کند و حتی در سطح کلان نیز یکی از منابع درآمدزایی و ارزآوری کشور از محل صادرات فرش رقم می‌خورد.
از طرفی این هنرصنعت را می‌توان سفیر فرهنگی برای ایران در دیگر کشورها دانست زیرا هر گره آن سنت‌ها و ارزش‌های هنرمند هر منطقه را در خود جای داده و رج به رج و خانه به خانه این ارزش‌ها جای خود را در ساختار کلی هر فرش به منصه ظهور می‌رسانند.
اما واقعیت این است که در چند دهه اخیر متأسفانه صنعت فرش با مشکلات زیادی همراه بوده به طوری که دیگر نه از راسته‌بازارها و هنرمندان صاحب سبک در شهرهایی که این هنرصنعت در آن رونق داشت خبری هست و نه آن فروغ لازم را در کیفیت فرش‌ها می‌توان دید، این در حالی است که سابقه فرش‌بافی در شهری همچون همدان به لحاظ فراهم بودن زیرساخت‌ها و اساتید خبره این هنرصنعت به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. به گونه‌ای که بخشی از بازار قدیمی این شهر که امروز به عمده‌فروشی لباس بدل شده مختص طراحان و تولیدکنندگان فرش دستباف بود به طوری که تا چنددهه قبل بازار کهن مجموعه‌ای از سراهای تاریخی با نام‌های سرای روحانی، قیصریه و قیصریه نور را شامل می‌شد که در آن‌ها انواع و اقسام فرش‌های دستباف با طرح‌های زیبا و مینیاتوری به علاقه‌مندان و خریداران عرضه شد و سرای قیصریه نو که درب اصلی آن در کاروانسرای گمرک قرار داشت از مهم‌ترین بخش‌های این محل بود.
جالب‌تر اینکه غرفه‌های این بازار توسط بومیان همدانی صاحب سبک در این هنرصنعت اداره می‌شد که در بین آن‌ها بخش‌های دیگری همچون رفوگری، رنگرزی و تابلوفرش هم دیده می‌شد و حتی در تاریخ آمده که در سال 1349 خورشیدی حمام این بازار با تغییر کاربری به نام سرای روحانی بخش دیگری از فرش‌فروشی‌ها را در خود جای داد، به طوری که این محل در دو طبقه مملو از فرش‌های نفیس ایرانی بود اما امروز جز چند غرفه محدود دیگر خبری از رونق بازار فرش همدان نیست.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با یکی از طراحان و نقشه‌کشان خبره و پیشکسوت این هنرصنعت گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا صباغ با بیان اینکه متأسفانه فرش همدان به لحاظ تولید وضعیت خوبی ندارد، گفت: این روزها اگر واقعیت را بخواهم بگویم شاهد نوعی بلاتکلیفی در تولید فرش به لحاظ رنگ، ابعاد و طرح هستیم.
وی با اشاره به اینکه تولیدکنندگان فرش دچار سردرگمی هستند و نمی‌دانند چه چیزی باید تولید کنند، ابراز کرد: درخصوص چرایی این اتفاق باید بگویم تولیدکنندگان قدیمی همدان خود تخصص لازم را در حوزه‌های مختلف مرتبط با این حوزه را داشتند به طوری که از قالی‌بافی به مرحله تولیدکنندگی رسیده بودند، پس می‌دانستند نیاز بازار چیست و از تجربه خود در کیفیت‌بخشی به فرش بهره می‌بردند.
وی افزود: جالب‌تر اینکه هر تولیدکننده سبک خاص خود را داشته اما امروز آن تجربه و سبک پیش‌نیاز را ندارند. با از بین رفتن سبک‌ها نیز تقلید جای خود را دل فرش همدان باز کرده است.
این هنرمند با تأکید بر اینکه با تفاسیر عنوان‌شده یکی از مشکلات ما این است که در حال حاضر تولیدکننده فرش قوی نداریم، ابراز کرد: همدان به لحاظ طراحی فرش از سبقه بالایی برخوردار است و اصل این ماجرا نیز به فعال بودن شرکت سهامی فرش همدان بازمی‌گردد که در دل خود طراحان و صاحبان را پرورش داده است.
صباغ ادامه داد: ازجمله این اساتید طراحی فرش همدان می‌توان به مرحوم استاد شهاب‌الدین توفیقی، مرحوم استاد حسین شهیدی، استاد حسن شهیدی، پدر مرحوم بنده اشاره کرد.
وی با اشاره به کیفیت بالای طراحی‌های انجام‌شده توسط این اساتید، اذعان کرد: این نقشه‌ها به گونه‌ای هنرمندانه طراحی شده‌اند که در حال حاضر نیز با تغییر جزئی در رنگ‌آمیزی قابلیت استفاده دارند.
این طراح فرش پیشکسوت همدانی با بیان اینکه در حال حاضر استفاده از طرح‌های قدیمی در دستور کار قرار گرفته، عنوان کرد: طرح‌های مختص همدان بسیار زیاد است خوشبختانه تعدادی از تولیدکنندگان به استفاده از همان طرح‌های قدیمی برای احیای فرش همدان روی آورده‌اند.
صباغ ادامه داد: ازجمله این طرح‌ها می‌توان به پر طاوسی، همدان کار، حاج خانومی، لچک ترنج و اسلیمی، خاتم و غیره اشاره کرد حال آنکه تعداد این طرح‌ها آنقدر زیاد است که اگر تنها طرح‌های همدانی را به‌شماره آوریم بالغ بر 200 طرح را شامل می‌شود.
وی عنوان کرد: متأسفانه این طرح‌ها برای مدتی مورد استفاده قرار نگرفت و تقلید از طرح‌های دیگر شهرها همچون گل فرنگ بیجار جای خود را در بین بافندگان باز کرد که نتیجه آن چیزی جز بلاتکلیفی در شرایط فعلی فرش همدان نیست.
این طراح فرش همدانی با اشاره به اینکه خوشبختانه همانطور که گفته شد عده‌ای از طرح‌های اصیل همدانی استفاده کرده‌اند، افزود: متأسفانه در حال حاضر حتی کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در فرش‌های تولیدی همدان نیز مناسب نیست.
صباغ درخصوص چرایی بی‌کیفیت بودن مواد اولیه فرش همدان گفت: متأسفانه در حال حاضر برای تولید خامه از پشم دباغی (پشم گوسفند ذبح‌شده که با آهک از پوست جدا می‌شود) و رنگ شیمیایی استفاده می‌شود حال آنکه در فرش اصیل پشم چیده‌شده از گوسفند زنده در فصل پشم‌چینی و رنگ طبیعی استفاده می‌شد.
وی ادامه داد: البته اخیراً همان تولیدکنندگانی که در فکر احیای فرش همدان با دلسوزی هستند نسبت به اصلاح این فرایند اقدام کرده و استفاده از موارد طبیعی در رنگرزی و استفاده پشم چیده‌شده از گوسفند زنده را برای تولید خامه در دستور کار خود قرار داده‌اند.
این طراح فرش با اشاره به سابقه آبا و اجدادی خود در طراحی فرش گفت: من چهارمین نسل از خانواده‌ام هستم که از کودکی در کنار پدرم به طراحی فرش و نقشه‌کشی مشغول هستم، اذعان کرد: خوشبختانه نسل پنجم خانواده نیز علیرغم دشواری‌‌ها همچنان در این مسیر حرکت می‌کند.
صباغی با اشاره به اینکه متأسفانه وضعیت طراحان فرش همدان در حال حاضر خوب نیست گفت: این مسئله نشأت‌گرفته از آن است که تولیدکنندگان برای طراحی پول خرج نمی‌کنند بلکه با خریداری یک طرح و نقشه بارها با کپی از آن نسبت به بافت فرش اقدام می‌کنند این در حالی است که این روش به ضرر ما طراحان و خودشان است زیرا هر نقشه می‌تواند ضمن حفظ اصالت خود دربرگیرنده ظرافت بی‌بدیلی به لحاظ نوآوری باشد.
مع‌الوصف چنانکه پیشتر عنوان شد از دیرباز همدان یکی از کانون‌های مهم فرش دستباف ایران‌زمین بوده، نام استادان خلاق و سخت‌کوش فرش این خطه در فهرست مشاهیر و مفاخر این هنر و صنعت درخشیده است.
ولی این پرسش مطرح می‌شود که در سطح ملی هم مطرح هست؟ آیا فرش همدان دوران درخشان خود را سپری می‌کند و یا با چالش‌های فراوان روبه‌رو است؟ قطعاً جواب ما به سؤالات منفی است زیرا هم در طراحی و هم در رنگ، تقلید و زیر پا گذاشتن سنت‌ها ما را به عقب رانده و امروز همدان از جایگاه ویژه‌ای در سطح ملی و بین‌المللی برخوردار نیست به طوری که اگر احیای واقعی فرش همدان با طرح‌های اصلی‌اش به‌عنوان یک اصل، رکن و قاعده متقن در صورت کار متولیان این عرصه قرار نگیرد تولیدات موردی اصیل یقیناً راه به جایی نخواهد برد.
شناسه خبر 77124
