چشم‌انداز شبانه شهرها طی سال‌ها شاهد دگرگونی قابل‌توجهی بوده و از اوایل دهه 2000 با ظهور بیش از 80 شهردار شب در سطح جهان ارتقا یافته است. توسعه طرح شهرداران شب با فرصت‌ها و چالش‌های گوناگونی همراه است که به یکی از موضوعات اولویت‌دار در بسیاری از شهرهای جهان تبدیل شده است. ظرفیت شهرها برای ایجاد فضاهایی برای کار و اوقات فراغت پس از تاریکی هوا می‌تواند به ایمن‌تر، فراگیرتر و مولدتر شدن شهرها کمک کند.

*عناصر کلیدی گسترش فعالیت در شب

شهرها را می‌توان مثل یک کامپیوتر ترکیبی از سخت‌افزار و نرم‌افزار دانست. سخت‌افزار به زیرساخت‌هایی همچون روشنایی عمومی، حمل‌ونقل و قابلیت فضاهای عمومی برای ارائه فرصت‌های ایمن و فراگیر برای تعامل اجتماعی اشاره دارد. سخت‌افزارهای شهری باید به‌گونه‌ای اجرا شوند که مدیریت زندگی در شهرها پس از تاریکی هوا را به آسانی فراهم کنند. شهرها همچنین به نرم‌افزارهای شبانه همچون مقررات، کدها و الگوهای رفتاری نیاز دارند که رفتار شبانه در شهر را نظم می‌بخشد.

جدا از این دو مؤلفه، حکمرانی شبانه که به نهادهای مسئول مدیریت زندگی در شب مربوط می‌شود، یکی دیگر از عناصر مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های شهری پس از تاریکی هوا است. مشارکت‌های دولتی‌خصوصی، میزبانان محلی و نقش نوظهور شهردار شب از جمله مواردی هستند که نقش بسزایی در این زمینه ایفا می‌کنند.

بین «زندگی شبانه» و «زندگی در شب» تفاوت وجود دارد، زندگی شهری در شب یک اکوسیستم است و زندگی شبانه زیرمجموعه‌ای از آن به حساب می‌آید. به عبارت دیگر، مدیریت زندگی در شب شامل همه امور به‌ویژه فعالیت‌های غیرفراغتی همچون فعالیت‌هایی است که در بخش مراقبت‌های بهداشتی، حمل‌ونقل و تدارکات انجام می‌شود.

*پیدایش شهردار شبانه

شهرداران شب افرادی هستند که مسئولیت اداره زندگی شهری در شب را بر عهده دارند. این نقش در 15 سال گذشته، از زمان پیدایش آن در شهرهای اروپایی همچون آمستردام و برلین تا گسترش آن در سراسر جهان تکامل یافته است. سرچشمه این عنوان از هلند و با الهام از شاعر و مجری هلندی می‌آید که دوست داشت خود را «شهردار شب» روتردام خطاب کند.

مطالعات مربوط به فعالیت‌های شبانه در شهرها از حدود دهه 1990 به‌ویژه در کشورهایی مانند بریتانیا شروع شد. اولین مورد بر تحول مراکز شهرهای فراصنعتی فراتر از بازه زمانی ساعت 9 شب تا پنج صبح متمرکز بود و با عواملی مانند تبدیل انبارها و ساختمان‌های متروکه به مکان‌های عمومی، باشگاه‌ها و فضاهای خلاقانه اجرا شد.

موج دوم مطالعات متمرکز بر چگونگی تنظیم این فعالیت‌های جدید بود که به‌سرعت در حال گسترش بودند. اجرای راهکارهایی همچون نصب دوربین مداربسته، قوانین منطقه‌بندی، صدور مجوز و تأکید بر نقش پلیس و دولت‌های شهری در کاهش مشکلات ناشی از افزایش فعالیت‌های شهری در شب در آن مطالعات بررسی شد.

موج سوم مطالعات که بسیار پویاتر بود به ادغام داده‌ها و مکانیسم‌های برنامه‌ریزی برای اندازه‌گیری تأثیر اقتصاد شبانه بر کیفیت زندگی و رفاه شهروندان می‌پرداخت. ظهور شهرداران شبانه را می‌توان موج چهارمی دانست که طرفدار رویکرد مشارکتی برای مدیریت شب شهری است.

امروزه بسیاری از شهرها، ادارات یا دفاتری رسمی برای مدیریت زندگی در شب با همکاری سایر سازمان‌های شهری ایجاد کرده‌اند. نقش شهردار شب در شهرهایی مانند آمستردام، لندن، مانهایم، نیویورک و واشنگتن دی‌سی این مناطق را قادر ساخته است که از اقدامات واکنشی به سیاست‌های بلندمدت پایدار گذر کنند. شهرداران شب در این شهرها بر اساس تخصص خود به مشاورانی تبدیل شده‌اند که به شهرهای دیگر در مورد نحوه مدیریت زندگی در شب مشاوره می‌دهند.

طی سه دهه گذشته تحولاتی در حکمرانی شبانه در سراسر جهان، به‌ویژه در قاره آمریکا، تحت تأثیر شهرهای بزرگ مانند نیویورک ایجاد شده است. شهرداران شبانه بین‌المللی اغلب به‌صورت آنلاین و حضوری برای به اشتراک گذاشتن دانش و تجربه دست اول در مورد نحوه مدیریت اقتصاد شبانه خود با یکدیگر همکاری می‌کنند.

با این حال، هر شهر و منطقه ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد و استراتژی‌های حکومت شبانه باید با در نظر گرفتن تاریخ، زمینه محلی و این ویژگی‌های خاص طراحی شود. برای مثال در یک منطقه به‌شدت نابرابر در آمریکای لاتین، ارتباط بین فعالیت شبانه و جرم و جنایت کاملاً واضح است و نشان می‌دهد که چرا بیشتر راهبردها در این مناطق بسیار محدودکننده هستند.

*چالش‌های مدیریت زندگی شهری در شب

شهرداران و سیاست‌گذاران شبانه اغلب با یک مجموعه تصورات نادرست مواجه هستند که مانع از استفاده از منابع موجود برای انجام کارشان می‌شود. نخستین تصور غلط این است که داشتن شب‌های کوتاه‌تر مترادف با شب‌های بهتر است، اما مدیریت کارآمد شبانه مستلزم محدود کردن ساعات و فعالیت‌ها پس از تاریکی هوا با اقداماتی مانند مقررات منع تردد و نیست.

آمستردام نمونه‌ای عالی از شهری است که با ارائه سیاست‌هایی که فعالیت‌های شبانه را گسترش می‌دهند، این تصور غلط را از بین برده است. این شهر در 2010 مجوزهای 24 ساعته را معرفی کرد که هدف آن رفع تراکم در مناطق سنتی زندگی شبانه با تشویق فعالیت‌های جدید خارج از مرکز شهر است. وقتی همه مؤسسات همزمان تعطیل می‌شوند، همزمان هزاران نفر به خیابان‌ها می‌آیند و تراکم سرسام‌آوری در شهر ایجاد می‌شود. این طرح ثابت کرد که با گسترش مجوزهای بیست‌وچهارساعته و ایجاد تنوع در ساعت آغاز و پایان فعالیت‌های مختلف در طول شبانه‌روز، آرامش نسبی در شهر برقرار می‌شود.

دومین تصور غلط این است که زندگی در شب باید یک تجربه یکسان در سراسر شهر باشد یا به عبارت دیگر، همه به یک اندازه آن را تجربه کنند. مطالعاتی در این زمینه انجام شده است که نشان می‌دهد چگونه ویژگی‌های مکانی مانند توزیع مبلمان شهری، روشنایی، ترافیک و مسیریابی می‌توانند بر تجربیات اجتماعی تأثیر بگذارند و چگونه این تجربیات می‌توانند بر اساس ویژگی‌های جمعیت‌شناختی همچون سن، جنسیت، نژاد و درآمد ساکنان بخش‌های مختلف، متفاوت باشند.

مفهوم نادرست دیگر این است که زندگی در شب هم علت و هم پیامد تغییرات آب و هوایی است. افزایش فعالیت شبانه اغلب با آلودگی نوری و صوتی و سایر اثرات زیست محیطی نظیر افزایش دما همراه است. با این وجود، کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسپانیا در حال حاضر شاهد تردد بیشتر در فضاهای عمومی در شب هستند و فعالیت‌های شغلی در فضای باز را در شرایط گرمای شدید روز ممنوع کرده‌اند. سازمان‌های شهری در این مناطق باید به‌تدریج برنامه‌های کاری را تطبیق دهند و روی برنامه‌ریزی و زیرساخت‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که امکان استفاده بیشتر از فضاهای عمومی را در شب فراهم کنند که هوا خنک‌تر است.