فرش دست‌باف همدان مشهورترین و متنوع‌ترین نمونه‌های فرش روستایی بافت ایرانی را شامل می‌شود. در این منطقه با توجه به سابقه عظیم فرهنگی هگمتانه، فرش دست‌باف تاریخچه جدی‌ای دارد به طوری که در جای‌جای این استان رد پایی از این هنر صنعت با سبک و سلیقه خاص دیده می‌شود.
طی چند دهه اخیر با توجه به مشکلات و موانع موجود، صادرات فرش ایرانی که پیش از این حجم قابل‌توجهی از صادرات را به خود اختصاص می‌داد حالا به پایین‌ترین میزان خود رسیده و این موضوع باعث نگرانی فعالان این حوزه شده به طوری که طبق اعلام گمرک صادرات فرش دست‌باف در سال 1402 به کمتر از 50 میلیون دلار رسیده که این امر خود بیانگر شرایط حاد و بغرنج این هنر- صنعت در نقاط مختلف کشور است که ازجمله آن می‌توان همدان را نام برد.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با تولیدکننده و صادرکننده مطرح فرش دست‌باف همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
علی معموله با بیان اینکه اوضاع صنعت فرش حتی نسبت به چند سال پیش هم بدتر شده و روز به‌روز وخیم‌تر می‌شود گفت: امروز تأمین مواد اولیه مرغوب یکی از مشکلات اصلی فعالان این عرصه است چراکه گرانی مواد اولیه بیداد می‌کند.
وی، افزود: علاوه بر آن دستمزد بافندگان و کارگران فعال در این هنر- صنعت نیز روزبه‌روز در حال افزایش است و دیگر ما در این صنعت امکان رقابت با چین، هند و پاکستان را نداریم.
وی با تأکید بر اینکه گرچه مسئولان عنوان می‌کنندکه ما فرش چینی در بازار بین‌المللی فرش را نداریم اما بنده به‌عنوان یک صادرکننده اعلام می‌کنم امروزه در بازارهای جهانی، قالی چینی و هندی برگرفته‌شده از فرش دست‌باف ایرانی بسیار زیاد است و تأسف‌بارتر اینکه فرش‌ها به اسم فرش ایرانی به فروش می‌رسند.
این صادرکننده فرش با اشاره به اینکه امروز بازار بین‌المللی فرش دست‌باف در دست پاکستانی‌ها است، اذعان کرد: تجار این کشور با خرید مواد اولیه همچون پشم دست‌ریس از کشور ما و انجام سایر مراحل بافت و آماده‌سازی در کشور خودشان بازارهای اروپا و آمریکا را در دست گرفته‌اند.
معموله با ابراز اینکه این اقدام پاکستانی‌ها تأثیر بسیار ویژه‌ای بر رکود بازار فرش دست‌باف همدان داشته اذعان کرد: چرایی این امر را باید در این مسئله جستجو کرد که قالی همدان دست‌باف درشت پشمی است وگرنه در بازارهای بین‌المللی قالی‌های ابریشم ایران همچنان حرف برای گفتن بسیار دارند.
وی با اشاره به اینکه امروز نبض تولید و بازار قالی دست‌باف همدان بسیار کند می‌زند، اذعان کرد: حدود 35 سال پیش کارم را در عرصه فرش با ترمیم آغاز کردم اما بعد‌ها وارد عرصه تولید شده و با قبول سفارش‌های بسیار زیاد در حوزه صادرات ورود کردم.
وی با بیان اینکه امروز نیز با دشواری فراوان در عرصه تولید و صادرات فرش به سختی دستی بر آتش دارم، تشریح کرد: مسئله این است که امروز تولید و صادرات به نسخه‌های سفارشی محدود شده و دیگر کسی به کلی تاجر فرش نیست.
این تولیدکننده فرش با ابراز اینکه فصلی بودن و عدم تعهد بافندگان همدان به کار ما را برآن داشت که طی چند سال اخیر کار تولید را در سایر شهرها دنبال کنیم، گفت: امروز هزینه تولید حتی نسبت به دو سال پیش در این هنر- صنعت چندین برابر شده؛ بنابراین اینکه هنوز ما توانسته‌ایم با افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه‌های بالا همچنان در این عرصه باقی بمانیم و صادرات محدودی داشته باشیم، به‌سان معجزه است زیرا کشورهای رقیب با قیمتی بسیار ارزان‌تر و ثابت در قرارداد‌ها به لحاظ قیمتی بسیار از ما جلوتر هستند.
معموله با بیان اینکه متأسفانه بنا به تورم موجود در کشور، سالانه در حوزه قرارداد صادرات سفارشی محدودمان، در سال دو بار افزایش قیمت را به مشتری‌های خارجی اعلام می‌کنیم تصریح کرد: پای کار ماندن آن برای خرید از ما، کار مردانه‌ای است که از سوی طرف تجاری ما رقم می‌خورد.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه امروز قیمت مواد اولیه قالی بی‌قاعده است و نظارتی بر آن اعمال نمی‌شود اذعان کرد: برای مثال بنده سال گذشته برای فرش 20 رج، 150 هزار تومان خامه می‌خریدم اما سال جاری همان خامه به قیمت 270 هزار تومان به‌فروش می‌رسد.
وی در واکنش به این مسئله که از سوی مدیران مرتبط با حوزه فرش همدان عنوان می‌شود که احیای نقشه و به‌روزسانی آن‌ها در دستور کار است، گفت: بنده منکر تلاش این عزیزان در اداره فرش همدان نیستم اما مسئله این است که صنعت فرش بسیار گسترده است؛ بنابراین فردی که مسئولیتی را در این بخش می‌پذیرد باید فرد متخصصی باشد البته نباید به این نکته نیز بی‌توجه بود که تا دولت حمایت لازم را نداشته باشد بخش خصوصی کاری از پیش نخواهد برد.
این تاجر همدانی با بیان اینکه بخش خصوصی چون به‌دنبال سود است بنابراین سعی می‌کند سرمایه خود را در بازار سودده هزینه کند، گفت: بازهم تأکید می‌کنم مسئله تأمین مواد اولیه و قیمت بالای آن بسیار بغرنج است برای مثال ماده گیاهی اسپرک که برای رنگ زرد خامه استفاده می‌شود، اوایل 1402 کیلویی 200 هزار تومان بود اما امروز قیمت آن به یک میلیون و 700 هزار تومان رسیده، حال در نظر بگیرد برای رنگ کردن دو کیلو خامه به‌صورت مطلوب (زرد پررنگ) ما نیازمند یک کیلو اسپرک هستیم، همچنین برای تولید رنگ باید هزینه کارگری، گاز و سایر مشتقات را نیز در نظر گرفت، این درحالی است که هر متر مربع فرش دست‌باف 6 تا 6.5 کیلو خامه نیاز دارد.
معموله با تأکید بر اینکه امروز در بحث رفع مشکلات قالی دست‌باف، استاندار نمی‌تواند آنگونه که باید کاری از پیش ببرد زیرا آنچه امروز در همدان وجود دارد یک مسئله کشوری است و باید ازسوی وزارت صمت برای آن چاره‌جویی شود اظهار کرد: برای مثال سال‌ها پیش ما از رئیس اتاق بازرگانی وقت برای کمک به تولید فرش در ایران خواستیم که در گفت‌وگو با دولت و متولیان صنعت فرش پیگیر وضع مالیات بر پشم صادراتی باشند اما کاری در این زمینه نشد، اگر این امر محقق می‌شد امروز شاهد خروج پشم با قیمت نازل از کشور نبودیم.
وی با بیان اینکه حتی امروز رفورگران همدان نیز به کشورهایی همچون ترکیه مهاجرت کرده‌اند، اذعان کرد: مشکل اصلی زنجیره ارزش فرش دست‌باف ایران این است که بنا به شرایط سیاسی حاکم و تحریم و تورم این کالا سخت تولید شده و در عین حال هم سخت فروش می‌رود چراکه تقاضا پایین‌تر از عرضه است، در نتیجه هر سال تولیدکننده‌های بسیاری از این کار خارج می‌شوند و پول خود را در بازارهایی که نقدشوندگی بالایی دارند سرمایه‌گذاری می‌کنند.
این تاجر همدانی ادامه داد: یکی از دلایلی که باعث شده در تقاضای خارجی دچار بحران شویم، تعهد برگشت ارز صادراتی است که حتی دامن فرش‌های برگشتی در حوزه ترمیم را نیز گرفته است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ رشد تورم در چند سال اخیر، عامل مهمی در کاهش قدرت خرید مردم و رکود بازار فرش در بازار داخلی است به طوری که مردم دیگر توان خرید فرش دست‌بافت را ندارند و ترجیح می‌دهند فرش ماشینی خریداری کنند.
از طرفی این صنعت با مشکلات دیگری در حوزه صادرات و مشکلاتی همچون خام‌فروشی مواد اولیه به دلالان خارج از کشور، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و با کیفیت پایین، عدم ‌استفاده از فناوری پیشرفته در تولید مواد اولیه ازجمله رنگ و نخ، کم‌توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت، عدم‌بهره‌‌‌گیری از کارگاه‌‌‌های متمرکز، عدم‌توجه به سلایق و نیازهای مصرف‌کنندگان، عدم‌حمایت مادی و معنوی دولت از بافندگان فرش دست‌باف غیره و تحریم‌‌‌ها نیز مواجه است.

طاهره ترابی مهوش