سپهرغرب، گروه خبر: یک استاد حوزه و دانشگاه می‌گوید: حتی پس از انقلاب نیز درباره امام حسن (ع) کم پژوهش کردیم و کماکان بهترین کتاب فارسی «صلح امام حسن» است که نیم‌قرن پیش با ترجمه رهبر معظم انقلاب به ایرانیان عرضه شد.

در تقویم رسمی کشور روز 28 ماه صفر به‌عنوان سالروز شهادت سبط اکبر پیامبر، امام حسن مجتبی (ع) ثبت شده است. مهم‌ترین نکته و مفهوم در زندگانی امام مجتبی (ع) «مظلومیت» بوده، ایشان در هنگامه‌ای از سوی عامه مردم به خلافت برگزیده شد که «ناکثین»، «قاسطین» و «مارقین» امت واحده‌ای را که پیامبر با خون دل بسیار سامان داده بود، دچار تشتت فکری و سیاسی کرده بودند.

امت آن دوران نخواستند که به محتوای آیه شریفه «وَاعْتَصِمُواْ بِحبل‌الله جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ» عمل کنند و حبل‌الله را که مصداقش در آن دوران امام مجتبی (ع) بود، تنها گذاشتند و درنتیجه امام پس از زخم خوردن از نزدیکان به صلح با معاویه روی آورد؛ البته صلحی که کم از جنگ نداشت و به تعبیر رهبر معظم انقلاب پُرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ بود.

مظلومیت امام مجتبی (ع) در طول تاریخ ادامه پیدا کرد و حتی امروز که 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تثبیت نخستین نظام شیعی مدرن در جهان می‌گذرد، کتاب مهم و پژوهش درخوری درباره ایشان نشده است. حتی ما اکنون تاریخ دقیق شهادت این امام عالی‌قدر را هم نمی‌دانیم؛ چراکه بسیاری از علمای رجالی ازجمله مرحوم آیت‌الله سیدمحمدعلی موحد ابطحی، با پژوهش و اجتهاد بر اسناد و روایات، اثبات کرده‌اند که نه روز بیست‌وهشتم که روز هفتم صفر سالروز شهادت این امام همام است. در این ایام به‌مناسبت روز بیست‌وهشتم صفر با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی‌اکبر مظاهری اصفهانی، پژوهشگر علوم دینی و استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم.

      کمبود پژوهش‌ها مختص امام مجتبی(ع) نیست

حجت‌الاسلام علی‌اکبر مظاهری اصفهانی اظهار کرد: قبول دارم که درباره امام حسن مجتبی (ع) بسیار کم کار شده و اسناد خیلی محدود است و تحلیل‌های اندکی هم درباره زندگی و نوع مواجهه ایشان با خصم انجام شده؛ اما فراموش نکنیم که این معضل ویژه امام حسن (ع) نیست.

وی افزود: شما اگر حضرت امیرالمؤمنین (ع)، حضرت سیدالشهدا (ع) و همچنین حضرت حجت‌بن‌الحسن (عج) را استثنا کنید، متوجه خواهید شد که درباره باقی ائمه نیز این کم‌کاری صورت گرفته است. به‌عنوان‌مثال اگر نوجوانان و جوانان از ما منبع مطالعاتی درباره امام جواد (ع) و یا امام هادی (ع) خواستند، چه داریم که به آن‌ها معرفی کنیم؟

حجت‌الاسلام مظاهری اصفهانی ادامه داد: البته این کمبود پژوهش و کتاب نباید منجر به انتشار کتاب‌های ضعیف شود. باید کارهای درخور در این حوزه مطالعاتی ارائه داد؛ مثل پژوهش‌هایی که مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی درباره برخی از ائمه انجام داده بود؛ در آثار مرحوم علامه شهیدی هم مستندات قوی بوده و هم قلم و نوع تحلیل. او در مکتوبات خود سندهای ضعیف را رد کرده و سندهای قوی را پرورش داده است.

      نیم‌قرن از انتشار ترجمه رهبری می‌گذرد، اما هنوز بهترین است

وی در بخش دیگری از سخنان خود به جامع‌ترین کتابی که تاکنون درباره امام مجتبی (ع) منتشر شده اشاره کرد و گفت: کتاب «صلح امام حسن (ع)؛ پُرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ» ترجمه رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای از کتاب «صُلحُ الحَسَن (ع)» اثر شیخ راضی آل‌یاسین است؛ این کتاب برای نخستین‌بار در سال 1348، یعنی نیم‌قرن پیش منتشر شد و جامع‌ترین کتاب درباره امام حسن (ع) است.

مترجم کتاب «شیوه شهریاری» اضافه کرد: پس از گذشت 50 سال از انتشار این کتاب و 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هنوز کتابی درباره امام حسن (ع) منتشر نشده که جامع‌تر، قوی‌تر و گسترده‌تر از این ترجمه باشد؛ متأسفانه این کتاب را اکنون جوانان نمی‌خوانند، مگر آن‌هایی که اهل تحقیق و پژوهش درباره تاریخ اسلام باشند.

نویسنده کتاب «از ژرفای حج» در ادامه با اشاره به این نکته که نمی‌توان همیشه مخاطبان را به کتاب «صلح امام حسن» ارجاع داد، گفت: همان‌طور که گفتم، این کتاب برای نیم‌قرن پیش است. اصولاً تا کی می‌توان مردم و به‌ویژه جوانان را به این کتاب ارجاع داد؟ اگر پس از مطالعه آن منبع دیگری خواستند چه کنیم؟

      به منابع ادبی درباره امام حسن (ع) نیاز است

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از این گفت‌وگو به ضرورت تألیف آثار ادبی درباره ائمه نیز اشاره کرد و ادامه داد: ضرورت دارد که در حوزه مطالعات پیرامون ائمه معصومین آثار تازه‌ با رویکردهای مختلف هم منتشر شوند. یکی از بهترین مثال‌ها برای این‏دست کتاب‌ها، آثار سیدمهدی شجاعی است که با طیب خاطر و اطمینان قلبی می‌توان آن‌ها را به جوانان معرفی کرد.

مظاهری اصفهانی گفت: ما کتاب خوب پژوهشی و تحلیلی درباره حضرت زینب (س) نداریم، اما جوانان بسیاری چه دختر و چه پسر هستند که مدام در طول سال به‌ویژه ایام عزاداری حضرت اباعبدالله (ع) نام حضرت زینب و سخنان مشهور ایشان ازجمله «ما رأیتُ الّا جمیلاً» را می‌شوند. خوب چطور می‌توانند درباره ایشان اطلاعات کسب کنند؟ واقعیت را بخواهید در طول این سال‌ها هرکسی که از من درخواست معرفی کتاب درباره حضرت زینب (س) را کرد، به او «آفتاب در حجاب» سیدمهدی شجاعی را پیشنهاد دادم. این کتابی تاریخی و تحلیلی بوده، اما روایت خوبی است از زندگانی حضرت زینب (س) با بیان و قلمی بسیار زیبا و قشنگ؛ من به تعدادی از جوانان مطالعه این کتاب را پیشنهاد کردم که آن‌ها پس از مطالعه بسیار گریه کردند و گریه‌ آن‌ها البته روضه‌ای نبود.

نویسنده کتاب «از اوج آسمان» در پایان گفت: ما نویسندگان حوزه و دانشگاه اگر کسی از ما کتاب تازه‌ای درباره امام حسن مجتبی (ع) بخواهد، چیزی در چنته نداریم؛ بنابراین باید پژوهشگری مانند مرحوم شهیدی را پیدا کرده و برای نگارش چنین کتابی به او متوسل شویم.

      درباره کتاب صلح امام حسن (ع)

«صُلحُ‌الحَسَن (ع)» تألیف آیت‌الله شیخ‌راضی آل یاسین، از معدود آثار تألیفی مفصل درباره امام حسن مجتبی (ع) است. شیخ‌راضی آل یاسین فرزند شیخ عبدالحسین‌ بن شیخ‌باقر از علما و محققان و مورخان نجف بوده که در سال 1314 ق متولد شد و در 15 ذی‌القعده سال 1372 ق درگذشت. وی پیش از آن کتاب‌هایی نیز با عنوان «تاریخ الکاظمیه فی‌القدیم و الحدیث» و «اوج البلاغة» در خطبه‌های امام حسن و امام حسین (ع) را تألیف کرده بود.

شیخ‌راضی آل یاسین برای نگارش «صُلحُ‌الحَسَن (ع)» از حدود صد منبع معتبر و ارزشمند استفاده کرده و در آن به موضوعاتی پرداخته که پیش‌تر کمتر مورد توجه بوده‌اند. نویسنده به‌خوبی توانسته موضوع صلح امام حسن (ع) و علت و عوامل آن را شرح کند. کتاب دارای سه قسمت است که در بخش نخست شرح حال کوتاهی از زندگی امام مجتبی (ع) ارائه داده و در قسمت دوم به موضوع بیعت با آن حضرت و وضعیت سپاه می‌پردازد. قسمت آخر و اصلی کتاب نیز پیرامون قرارداد صلح و عوامل آن بحث می‌کند. عناوین این سه بخش به این شرح است: «امام حسن بن علی (ع)»، «موقعیت سیاسی» و «صلح». در خاتمه کتاب نیز گزارشی از مقایسه شرایط صلح امام حسن (ع) و قیام امام حسین (ع)، به لحاظ دوستان و یاران و ازنظر دشمنان ارائه شده است. مؤلف بیش از آنکه به نقل گزارش‌های تاریخی بپردازد، به بیان و تحلیل اوضاع و شرایط از نگاه خود پرداخته، اما بااین‌حال از ارجاع به منابع و استناد به آن‌ها غفلت نکرده و به منابع مختلفی در متن و پاورقی توجه کرده است که همان مصادر دست اول تاریخی هستند.

رهبر معظم انقلاب درباره علت ترجمه‌ این کتاب نوشته‌اند: «پیش از اینکه به ترجمه کتاب بپردازم، مدت‌ها در فکر تهیه نوشته‌ای در تحلیل موضوع صلح امام حسن بودم و حتی پاره‌ای یادداشت‌های لازم نیز گرد آوردم؛ اما سپس امتیازات فراوان این کتاب مرا از فکر نخستین باز داشت و به ترجمه این اثر ارزشمند وادار کرد... مگر که جامعه فارسی‌زبان نیز چون من از مطالعه آن بهره گیرد و هم برای نخستین‌بار درباره این موضوع بسی با اهمیت، کتابی از همه نظر جامع در معرض افکار جویندگان و محققان قرار گیرد.»