سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار : مدیرگروه تاریخ و سیره پژوهشگاه بین‌المللی «المصطفی(ص)» گفت: اگر سیره و رفتار اجتماعی پیامبراکرم(ص) توسط مردم و مدیران در جامعه پیاده شود، بسیاری از مشکلات جامعه اصلاً وجود نخواهد داشت.
روش زندگی هر کسی بیانگر فلسفه زندگی اوست، زیرا این افکار، باورها و اعتقادات است که افعال و رفتار انسان را می‌سازد و خاستگاه و ریشه انگیزه‌های آدمی، همان نگرش‌ها و اندیشه‌های اوست. پس می‌توان از راه و روش زندگی هر کسی، به فلسفه زندگی‌اش پی برد و دانست که او نسبت به جهان چگونه می‌نگرد و از زندگی چه می‌خواهد. اگر ما خود را مسلمان و مومن به فلسفه زندگی اسلامی می‌دانیم، باید سبک زندگی ما برگرفته از آن باشد و سبک زندگی نبی مکرم اسلام و اولیای الهی را بشناسیم و براساس آن عمل کنیم.
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در طول دوران زندگی بابرکت خویش، با آیین اسلام برای همه انسان‌ها در همه اعصار که خواستار هدایت و سعادت هستند، گنجی عظیم به یادگار گذاشتند که اگر در سیره آن حضرت و قرآن و عترت به‌عنوان دو یادگار گران‌سنگ آن وجود مقدس غور کنیم، می‌توانیم اویس‌های قرنی‌ای باشیم که پیامبر را ندید، اما با تأسی به سیره و روش آن حضرت، محبوب دل پیغمبر شد.
رحلت پیامبر عظیم‌الشان اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در شیعه بنا بر نقل معروف، 28 صفر سال 11 هجرت اتفاق افتاده و بر این اساس آنچه در ادامه می‌آید، گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با دکتر حسن احمدیان‌دلاویز؛ مدیرگروه تاریخ و سیره پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) و مدرس حوزه و دانشگاه است که می‌خوانید:
*خدمات پیامبر مسیر حرکت بشریت را تغییر داد
حسن احمدیان‌دلاویز با عرض تسلیت رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) بیان کرد: در ارتباط با بعثت نبی مکرم اسلام و حکومتی که ایشان به‌عنوان آخرین نبی خدا ایجاد کردند، مبحث کلیدی «هدایتگری» پیامبر در آن فضا و جامعه‌ای که تحت‌ عنوان عصر جاهلی از آن یاد می‌شود، مسئله مهمی است.
وی افزود: رسول‌ اکرم نبوت و ارشاد خود را در همان جامعه آغاز کرده و با همه دشواری‌هایی که در این مسیر داشتند، بعد از مهاجرت تاریخی به مدینه، حکومت اسلامی را پایه‌ریزی کرده و خدمات بسیاری را برای بشریت انجام دادند که در تاریخ ماندگار شد، خدماتی که تا حدود زیادی مسیر و حرکت بشریت را تغییر داده و به سمت نور و هدایت رهنمون کرد.
*هدایت و سعادت بشر؛ وظیفه‌ای که خدا بر عهده پیامبران گذاشته
مدیرگروه تاریخ و سیره پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) قم با اشاره به اینکه خلاصه خدمات پیامبر در دوران حکومتشان به پنج محور تقسیم می‌شود، گفت: نخستین مسئله این است که هدایت و سعادت بشری و ظیفه‌ای است که خداوند بر عهده همه انبیا و پیامبر اسلام نهاده است.
خداوند در آیه 33 توبه می‌فرماید: «هُوَالَّذی اَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدَی؛ کسی که رسولش را برای هدایت و دین حق فرستاده» و ایشان این وظیفه را به‌نحو احسن انجام دادند، چراکه توده مردمی را که به هر حال اسلام را قبول کرده بودند، در مسیر سعادت قرار داد.
*مقابله رسول اکرم با ضلالت و تاریکی
احمدیان با بیان اینکه محور دوم را می‌توان در مقابله با ضلالت و تاریکی تعریف کرد، گفت: این محور هم‌سو با محور نخست است. قبل از بعثت پیامبر در کل جهان به‌ویژه در شبه جزیره عربستان، وضعیت طوری بوده که از آن به‌عنوان عصر جاهلیت یاد می‌شود. به این صورت که نوع زندگی، مراوده و تعاملی که مردم داشتند، از ملاک‌های انسانی فاصله گرفته و آن‌ها را به سمت تاریکی کشانده بود. از مراجعه به اعمال و رفتار انسان‌ها در دوره جاهلی نیز این موضوع درک می‌شود که زندگی آن‌ها به‌وضوح در تاریکی و تنگنا قرار داشته است. پیامبر در این شرایط مبعوث شد و برای آموزش آنچه که انسان را در مسیر صحیح قرار می‌دهد، بندگان خدا را تربیت کرد.
* نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی در جامعه
وی ادامه داد: محور سوم نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی در جامعه بود. براساس گفته پیامبر که فرمود: «إنِّی بُعِثتُ لِاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخلاقِ» همین‌طور هم بود و جود مبارک حضرت، ارزش‌های اخلاقی را به اوج خود رساند و این موضوع در میان رفتارهای عمومی جامعه همان دوران، کاملاً در مناسبات اجتماعی و فردی مشهود بود. به‌طور مثال در جنگ احد جانبازان جنگ را می‌بینیم که هر یک با تن زخمی افتاده بودند، اما در نوشیدن آب دیگری را بر خود مقدم می‌داشتند، در حالیکه تشننه بودند و نیاز به آب داشتند.
* حذف آداب و رسوم جاهلی
مدیرگروه تاریخ و سیره پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) قم با اشاره به محور چهارم از سیره حضرت رسول تصریح کرد: حذف آداب و رسوم جاهلی و نابجایی که در آن دوران جولان می‌دادند، از دیگر موارد مهی است که رسول اکرم به آن اهتمام داشت و با همت و تلاش ایشان، این آداب و رسوم غلط جای خود را به آداب متعالی اسلامی دادند.
* احیای جایگاه بانوان در جامعه
احمدیان اظهار کرد: محور پنجم را می‌توان در احیای جایگاه بانوان در جامعه جستجو کرد. قبل از بعثت نبی مکرم اسلام زنان و دختران هیچ ارزش و جایگاهی در جامعه آن روز نداشتند و داشتن دختر ننگ تلقی می‌شد، اگر شخصی خبردار می‌شد که دختردار شده، خجالت می‌کشید و حتی گاهی فرزند دختر خود را زنده‌به‌گور می‌کرد و اگر هم این کار را نمی‌کرد و دختر به سن ازدواج می‌رسید، با او مثل یک کالا برخورد می‌شد. این مسئله را مقایسه کنید با امتیاز و عزتی که پیامبر برای دختران به ارمغان آورد که میان جنس زن و مرد، تبعیض و تفاوتی وجود ندارد ودر واقع وجود مبارک پیامبر، مسئله را تغییر ماهوی داده و وضعیت را عوض کردند.
*اهمیت سیاست و حکومت در دین اسلام
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اهمیت سیاست و حکومت در دین اسلام و با تاکید بر اینکه نخستین کار پیامبر(ص) در مدینه تشکیل حکومت اسلامی و انجام امور جامعه ذیل این عنوان بود، به بیان نکاتی در این خصوص پرداخت.
این محقق و پژوهشگر بیان کرد: آنچه از سیره پیامبر به‌دست می‌آید، نشان می‌دهد که قطعاً سیاست و دیانت با هم مرتبط بوده و همه محورهایی که بیان شد، در ذیل حکومت اسلامی انجام می‌گرفته، چراکه در طول 13 سالی که پیامبر در مکه بودند، امکان تشکیل حکومت اسلامی فراهم نبود و همین مسئله باعث شد که پیامبر تصمیم به هجرت گرفته و با فراهم شدن شرایط و آمادگی مردم، پایه‌های حکومت را بنا کردند.
احمدیان تاکید کرد: وقتی تلاش‌ها و رفتار پیامبر(ص) را می‌بینیم، درواقع نشان‌دهنده اهمیت تشکیل حکومت توسط ایشان بوده و این مهم رادشمنان هم به‌خوبی دریافته و با تبلیغات منفی، جنگ و ایجاد وحشت برآن بودند تا مردم را از حکومت بترسانند.
*مدیریت جامعه آن روز که هرروز هم بزرگ‌تر می‌شد، با پیامبر بود
وی یادآوری کرد: مسئله قضاوت و حکمرانی پیامبر(ص) نیز یکی از شئون حکومت بود و حضرت خودشان این کار را انجام می‌دادند. به‌عبارت دیگر مدیریت جامعه آن روز که هرروز هم بزرگ‌تر می‌شد، به‌عنوان حاکم جامعه اسلامی با پیامبر(ص) بود، اما در جنگ‌ها برای خودشان جانشین تعیین می‌کردند که این‌ها همه، نشان‌دهنده اهمیت حکومت و سیاست است؛ یعنی در آن مدت کوتاه جنگ، کسی را به‌عنوان جانشین برای امت اسلامی تعیین می‌کردند.
*این یک مسئله عقلی است که بدون حکومت، نظام اجتماعی محقق نخواهد شد
این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: این یک مسئله عقلی است که بدون حکومت، نظام اجتماعی محقق نخواهد شد. حتی در یک جامعه روستایی هم باید یک حاکم قدرتمند باشد تا بقیه به حرف او گوش دهند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سیاست و حکومت، دو مقوله کاملاً مرتبط با یکدیگر هستند.
*هدف غایی حکومت این است که انسان را به سعادت برساند
احمدیان با تاکید بر اینکه براساس آیات قرآن و روایات، هر حکومتی که تشکیل می‌شود، هدف نهایی‌اش هدایت و سعادت بشر است، گفت: هدف غایی حکومت این است که انسان را به سعادت برساند، در غیر این صورت اگر اهداف دیگری داشته باشد، فایده چندانی نخواهد داشت،؛ البته اگر به این اعتقاد داشته باشیم که براساس دین و آموزه‌های دینی استوار شده است.
* برخی از صحابه برجسته، جانشینی امیرالمومنین(ع) را نپذیرفتند
وی در بخش دیگری از سخنان خود به آخرین حج رسول اکرم(ص) موسوم به حجه‌الوداع و اتمام حجتی که پیامبر با با حضور مسلمانان داشتند، اشاره کرد و افزود: در این مراسم برای چندمین‌بار، حضرت برای جانشینی و حکومت امیرالمومنین(ع) بیعت گرفتند, اما علی‌رغم همه این‌ها، اتفاقات ناخوشایندی بعد از رحلت پیامبر رخ داد و در منابع تاریخی نقل شده که برخی از صحابه برجسته، جانشینی امیرالمومنین را نپذیرفتند.
مدیرگروه تاریخ و سیره پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) قم ادامه داد: طبیعی بود که بعد از ارتحال پیامبر اکرم(ص)، امیراالمومنین(ع) مشغول تدفین و تشییع آن حضرت بوده و مسئله دیگری در ذهن ایشان نمی‌گنجید. این در حالی است که در هم‌زمان، شماری از صحابه در محلی به‌نام سقیفه بنی‌ساعده جمع می‌شوند و برخلاف اینکه پیامبر بار‌ها حضرت امیر را به‌عنوان جانشین تعیین کرده بود، مسیر انحرافی را طی می‌کنند. شماری از صحابه متشکل از مهاجران و انصار اجتماع کردند تا تعیین کنند از کدام قبیله جانشین پیامبر(ص) انتخاب شود که به ابوبکر رسیدند.
احمدیان اعلام کرد: دلایلی هم برای این انتخاب داشتند. مثلاً اینکه می‌گفتند امیرالمومنین جوان است و برای حکومت مناسب نیست یا اینکه می‌گفتند جانشینی نباید از یک قوم باشد، به هر حال انگیزه‌های خود را پنهان کرده و منجر به نرسیدن حضرت به حکومت انجام شدند. این در حالی است که خود پیامبر بر این ماجرا اشراف داشتند، اما تلاش کردند که این مسئله اتفاق نیفتد. به‌طوری که پیامبر در واپسین روزهای عمر خود، طلب قلم و دوات می‌کنند که اطرافیان از دادن آن به پیامبر اجتناب می‌ورزند.
وی یادآوری کرد: در مورد جوان بودن حضرت علی‌علیه‌السلام هم ذکر این مسئله خالی از لطف نیست که پیامبر در زمان حیات خود، اسامه جوان را به فرماندهی یکی از جنگ‌ها انتخاب می‌کنند. به‌عبارتی آن حضرت می‌خواهند جلوی انتقادات احتمالی درباره ولایت امیرالمومنین‌علیه‌السلام را به بهانه کم بودن سن آن حضرت بگیرند؛ یعنی رسول خدا حکم می‌کند که شما باید تحت امر اسامه‌ای که17 یا 18 سال بیشتر ندارد، بروید، به این اعتبار که پیامبر خدا آن را تایید کرده است.
این محقق و پژوهشگر گفت: به هر حال علی‌رغم تلاش‌های پیامبر جانشینی از مسیر اصلی خود منحرف شده و بسیاری از انحرافات در آموزه‌های اصلی اسلامی و بدعت‌ها در دین ایجاد و در تاریخ ماندگار شد که هم‌اکنون نیز گریبان‌گیر دنیا است و در نهایت حضرت امیر پنج سال به جایگاه واقعی خود در حکومت رسید.
*معصومین(ع) الگوی غیرقابل‌خطای بشر
احمدیان در بخش پایانی سخنان خود به لزوم تبعیت و پیروی از معصومین علیهم‌السلام اشاره کرد و گفت: موضوعی که مهم است اینکه براساس آیه 21 سوره احزاب خداوند الگو و اسوه را معرفی کرده؛ « لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ به تحقیق شما می‌توانید به‌خوبی به رسول خدا اقتدا کنید.» بقیه معصومین هم چنین هستند و رفتار و منش آن‌ها به دور از خطا و نسیان است. در حالیکه احتمال خطا و گناه در بزرگان وجود دارد و فقط ائمه‌ اطهار‌علیهم‌السلام هستند که می‌توانند به‌عنوان الگو، قابل‌تعریف باشند تا بتوان از ابعاد سیره آن‌ها در زندگی بهره برد.
وی اذعان کرد: ما باید این را در خودمان نهادینه کنیم که هر رفتار ریز و درشت و فردی و اجتماعی پیامبر قابلیت الگو بودن را دارد. از ابعاد فردی، اجتماعی، خانوادگی، تا سیاسی، علمی و سایر عرصه‌های زندگی می‌توان از سیره معصومین الگو گرفت. در سیره پیامبر این الگو وجود دارد که چطور از مسائل و مشکلات بیرون بیاییم؟ برای مشکلات اقتصادی، اجتماعی، خلاء‌های عاطفی، تربیت فرزند و... در سیره پیامبر راهکار و راه‌حل‌هایی دارد که با تمسک به آن‌ها، می‌توان از بحران‌ها بیرون رفت.
این استاد دانشگاه یادآوری کرد: اگر سیره و رفتار اجتماعی پیامبراکرم توسط مردم و مدیران در جامعه پیاده شود، بسیاری از مشکلات اصلاً وجود نخواهد داشت و از مشکلاتی که وجود دارد، می‌توان با موفقیت خارج شد، به این شرط که باور داشته باشیم اعمال و رفتار پیامبر برای صدر اسلام نبوده و این را باید باور کرده و به اجرا بگذاریم تا مسائل و مشکلات حل شوند.

سمیرا گمار