اقیانوس‌ها با پوشش بیش از 70 درصدی کره زمین، 50 درصد اکسیژن این سیاره را تولید می‌کنند. همچنین دارای بیشترین تنوع زیستی در کره زمین هستند؛ ازاین‌رو منبع مهم، ‏حیاتی و اصلی پروتئین برای بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان به شمار ‏می‌روند.

اقیانوس‌ها سهم مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند، به‌نحوی‌که تخمین زده می‌شود تا سال 2030 نزدیک ‏به 40 میلیون نفر در صنایع مرتبط با اقیانوس‌ها مشغول کار می‌شوند. ‏

علیرغم گشاده‌دستی اقیانوس‌ها برای ساکنان خشکی، مطابق برخی آمارها 90 درصد از جمعیت ماهیان بزرگ اقیانوس‌ها از بین رفته و 50 درصد از صخره‌های مرجانی دریاها ‏تخریب شده است. این حاکی از آن است که بشر بیشتر از مقدار قابل جبران، از اقیانوس‌ها برداشت کرده است.

بنابراین ‏ضروری است برای محافظت از دریاها و اقیانوس‌ها تعادل جدیدی مبتنی بر شناخت آن‌ها و چگونگی ارتباط انسان با آن ‏شکل گیرد که فراگیر، ابتکاری و همراه با تبیین و ترویج تجربه‌های گذشته باشد.‏

چراکه به گفته رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، دریا بر تغذیه، سلامت و بهداشت به دلیل مصرف بشر از آبزیان و پیشگیری از بیماری‌ها مؤثر است، ضمن آنکه اقتصاد جهان وابسته به دریا است، به‌گونه‌ای که گردش مالی ناشی از دریا سه تا 6 تریلیون دلار برآورد شده است که رقم بالایی محسوب می‌شود.

بهروز ابطحی، ایجاد 260 میلیون شغل از دریا را از دیگر اثرات اقتصادی دریا بر زندگی مردم نام برد و خاطرنشان کرد: دریا منبع ثروت قابل استحصال است، به شرطی که آن را درست شناسایی کنیم.

اقیانوس‌ها برای ما ساکنان خشکی اهمیت زیادی دارند؛ آن‌ها برای ما منبع غذایی هستند، اکسیژن تولید می‌کنند، آب‌وهوا را تنظیم می‌کنند و اقیانوس‌ها بزرگراه حمل‌ونقل و تجارت جهانی به شمار می‌روند.

مطالعات جدید نشان می‌دهد نرخ بی‌سابقه کاهش اکسیژن در اقیانوس‌ها به دلیل تغییر اقلیم، آلودگی آب‌ها، ورود فاضلاب به آن‌ها و فعالیت‌های کشاورزی، باعث گسترش سریع «مناطق مرده» در اقیانوس‌های جهان شده و موجب بروز تهدید زیستی برای زیست‌بوم‌ها و حیات دریایی شده است.

میزان کلی اکسیژن در اقیانوس‌ها تا حدود دو درصد افت کرده و تعداد «مناطق مرده» که به عارضه کم‌اکسیژنی دچار شده‌اند (یعنی میزان کاهش اکسیژن در آن‌ها به مرز خطرناکی رسیده) از 45 نقطه در دهه 60 میلادی، به دست‌کم 700 منطقه در حال حاضر رسیده ‌است.

بسیاری از جانداران دریایی بزرگ‌تر و فعال‌تر مانند کوسه، نیزه‌ماهی و ماهی تُن نمی‌توانند در این مناطق زندگی کنند و در درازمدت در معرض خطر انقراض دسته‌جمعی قرار دارند، مگر آنکه روند کنونی برعکس شود.

ورود بیش‌ازحد مواد مغذی به آن‌ها، توسعه فعالیت‌های کشاورزی و ورود سایر آلودگی‌ها ازجمله دلایلی اصلی کمبود اکسیژن در اقیانوس‌ها است، اما عامل اصلی این پدیده گرمایش جهانی است.

در طول دو دهه منتهی به سال 2019 دمای اقیانوس‌ها هر سال بیشتر از سال پیش شده و به اعتقاد کارشناسان این حوزه، میزان گرمایش اقیانوس‌ها هم‌ارز گرمایش حاصل از انفجار پنج بمب اتمی به قدرت بمب هیروشیما در هر ثانیه است.

تابه‌حال اقیانوس‌ها نقش حائل را بازی کرده‌اند و بیش از 90 درصد گرمای حاصل از انتشار گازهای گلخانه‌ای را جذب کرده‌اند. اقیانوس‌ها حدود یک‌سوم گازهای گلخانه‌ای تولیدی را جذب می‌کنند. اما مطالعات نشان داده هرچه اقیانوس‌ها گرم‌تر شوند، این فرایند جذب کندتر می‌شود. در نتیجه این گازها بیشتر در جو می‌مانند و باعث گرمایش بیشتر هوا خواهند ‌شد.

این واقعیات موجب شده که از سوی سازمان ملل از 2021 تا 2030 «دهه جهانی علوم اقیانوس‌شناسی برای توسعه پایدار» نام‌گذاری شود تا طی یک دهه با افزایش سواد اقیانوسی در بین آحاد جامعه از طریق ارائه آموزش و فرهنگ‌سازی تأکید شود که اقیانوس‌ها میراثی است که باید برای ادامه حیات سالم نسل‌های آینده حفظ شود.

رئیس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در این زمینه خاطرنشان می‌کند: «بیوتکنولوژی دریایی»، «آبزی‌پروری در دریا»، «توریسم و اکوتوریسم دریایی»، «انرژی‌های تجدیدپذیر» و «استفاده از مواد معدنی در بستر دریا» پنج مسیر فناوری و اقتصادی توسعه پایدار دریایی است که در ایران در این پنج مسیر فعالیت‌هایی صورت گرفته است، به‌گونه‌ای که موفقیت ایران در حوزه علوم دریایی از مهندسی سواحل تا فیزیک و شیمی دریا روند رو به رشدی دارد و در رتبه‌های 24 و 25 جهانی قرار گرفته است.

وی با اشاره به وضعیت خلیج‌فارس و دریای عمان با تأکید بر اینکه در خلیج‌فارس بیش از 900 گونه ماهی وجود دارد، افزود: برخی از ماهیان این حوضه آبریز مانند راشگو، حلوا سفید و سنگسر ارزش اقتصادی دارند. با وجود این تنوع زیستی به دلیل وجود آلودگی‌ها و صید بی‌رویه، در حال کاهش این ذخایر زیستی هستیم و این مشکلی است که نه‌تنها در ایران، بلکه در کل جهان وجود دارد.

خلیج‌فارس از دریاهای نیمه بسته است که تنها از طریق تنگه هرمز به آب‌های آزادراه دارد و بیش از 20 درصد ذخایر نفتی دنیا از طریق این تنگه منتقل می‌شود و اگر آلودگی به خلیج‌فارس وارد شود، به دلیل دوره طولانی و پ ساله چرخش آب در این منطقه و تبخیر زیاد، ماندگاری زیادی خواهد داشت.

این درحالی‌که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در حال حاضر حدود 90 درصد صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی خلیج‌فارس به‌وسیله نفت‌کش‌های دنیا از تنگه هرمز صورت می‌گیرد و سالیانه حدود 40 هزار شناور از این تنگه عبور می‌کند.

علاوه بر آن آلودگی‌های نفتی منابع ساحلی و تخلیه آب‌های توازن کشتی‌ها، اکوسیستم و زیستگاه حیات خلیج‌فارس را در معرض خطرات جدی قرار داده است.

حاکم شدن چنین وضعیتی در اکوسیستم آبی جهان محصول بی‌خردی بشر بوده تا این محیط‌ها در معرض خطر قرار گیرند؛ ازاین‌رو بازگرداندن این اکوسیستم به حیات اولیه خود نیازمند همکاری جمعی است.