فرونشست زمین در کشور ما دیگر از مرحله زنگ خطر رد شده و این پدیده نه‌تنها ساختارهای زیربنایی کشور را تهدید می‌کند، بلکه زندگی روزمره بیش از نیمی از جمعیت کشور را نیز به مخاطره انداخته و در مواردی نیز مستقیماً جان شهروندان را به خطر انداخته است.
پدیده فرونشست زمین، برخلاف زلزله که ناگهانی رخ می‌دهد، به‌تدریج گسترش می‌یابد و بسیاری از زیرساخت‌های کشور، ازجمله جاده‌ها، خطوط راه‌آهن و ساختمان‌ها را تهدید می‌کند. دلیل اصلی این پدیده، برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه آب زیرزمینی است که سال‌ها بدون برنامه‌ریزی علمی ادامه داشته است​.
*ابعاد بحران
بر اساس گزارش‌های رسمی، «ایران» دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است! آمارها نشان می‌دهد که حدود 185 هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور تحت تأثیر این پدیده است. در این پهنه‌ها، 380 شهر و 9000 روستا به درجات مختلفی دچار فرونشست شده‌اند و بیش از 42 میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض خطر قرار دارند. این مناطق عموماً شامل دشت‌های مرکزی ایران مانند اصفهان، فارس، خراسان و کرمان هستند که آبخوان‌های آن‌ها به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی به‌طور خطرناکی تخلیه شده‌اند​.
فرونشست زمین به‌عنوان یکی از مخاطرات خاموش زیست‌محیطی، اکنون جان شهروندان و زیرساخت‌های مناطق شهری ایران را به‌طور مستقیم تهدید می‌کند. این پدیده که نتیجه مدیریت نامناسب منابع آب زیرزمینی و بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب است، در برخی از کلان‌شهرهای کشور به فجایع مرگبار انجامیده است.
طبق آمارهای رسمی، فرونشست زمین به‌ویژه در مناطقی مانند تهران، اصفهان، مشهد و کرمان باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در جاده‌ها، تخریب ساختمان‌ها و حتی فرو رفتن بخش‌هایی از مناطق مسکونی شده است.
*فرونشست زمین و مسئولیت‌های قانونی در برنامه هفتم توسعه
فرونشست زمین به‌عنوان یکی از تهدیدات جدی زیرساختی و جانی، در برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این سند راهبردی، مسئولیت مستقیم پیگیری و مقابله با این بحران را به وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی سپرده است. با این حال، بررسی عملکرد این دستگاه‌ها نشان می‌دهد که برای کنترل و کاهش این بحران، همچنان فاصله زیادی با اهداف تعیین‌شده وجود دارد.
برنامه هفتم توسعه به‌طور خاص، بخش‌های کشاورزی و منابع آبی را به‌عنوان عوامل کلیدی در مهار فرونشست زمین هدف‌گذاری کرده است. وزارت نیرو موظف شده تا ضمن بهینه‌سازی مصرف آب، سیاست‌هایی برای کنترل برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی تدوین کند. همچنین وزارت جهاد کشاورزی مکلف به تغییر الگوهای کشت و کاهش فشار بر منابع آبی شده است.
علی‌رغم تأکید برنامه هفتم، کارشناسان معتقدند که این اهداف به‌دلیل نبود منابع مالی کافی، عدم هماهنگی بین دستگاه‌ها، و مقاومت در برابر تغییرات در الگوهای کشاورزی سنتی به‌طور کامل محقق نشده است.
در این باره علی شهباز؛ کارشناس محیط می‌گوید: «ما به برنامه‌های اجرایی با ضمانت اجرایی بالا نیاز داریم. فرونشست زمین دیگر یک مسئله آینده نیست؛ این بحران همین حالا هم جان مردم را در مناطق شهری تهدید می‌کند.»
در برنامه هفتم، وزارت نیرو مأمور به نظارت بر مدیریت منابع آبی شده و باید نقشه‌های مناطق پرخطر را ارائه و سیاست‌های محدودکننده برداشت آب را اعمال کند. همچنین وزارت جهاد کشاورزی باید با تغییر الگوهای کشت و معرفی محصولات کم‌آب‌بر، فشار بر منابع آبی کشور را کاهش دهد.
*چه باید کرد؟
- برای کاهش بحران فرونشست، نیاز به اقداماتی فوری و هماهنگ وجود دارد:
- توسعه قوانین سخت‌گیرانه برای برداشت آب زیرزمینی
- بهینه‌سازی الگوهای کشت در بخش کشاورزی با تأکید بر محصولات کم‌آب‌بر
- تخصیص منابع مالی کافی برای تقویت زیرساخت‌های شهری
- استفاده از فن‌آوری‌های نوین برای پایش و کنترل مناطق پرخطر
تدوین وظایف در برنامه هفتم توسعه گامی مهم در مقابله با بحران فرونشست است، اما بدون نظارت دقیق و اجرای قاطع، این بحران خاموش می‌تواند به فجایعی جانی و زیرساختی در مقیاس ملی تبدیل شود. اکنون زمان آن است که دستگاه‌های مسئول با جدیت بیشتری برای حفظ جان و مال مردم اقدام کنند.