آموزش و پرورش کودکان و نوجوان که در سراسر جهان از طریق نهاد آموزشی مدرسه انجام می‌شود یکی از مهم‌ترین ساختارهای اجتماعی در جامعه بشری بود که با پیدایش کرونا از دسامبر 2019 با اختلال مواجه شد.

این نهاد که به باور کارشناسان اجتماعی و روان‌شناختی، علاوه بر تعلیم دروس آموزشی به‌عنوان نخستین محیط اجتماعی پس از خانواده، مهارت‌های ارتباطی، شاخص‌های رشدی و تعامل با محیط پیرامونی را به دانش‌آموزان می‌آموزد، با تکیه بر آموزش مجازی و حذف کلاس‌های حضوری تحت تأثیر قرار گرفته و تضعیف شد.

کاهش در ارتباطات اجتماعی، فراگیری مهارت‌های زندگی، کسب هویت دانش‌آموزی، دستیابی به استقلال، افزایش تعهد و مسئولیت‌پذیری ازجمله آثار و نتایج اجتماعی و روانی حذف آموزش حضوری در مدارس بود که در کنار افت تحصیلی، میزان یادگیری، تضعیف مهارت خواندن و نوشتن، حل مسئله و درک مطلب نیز به‌عنوان تبعات مخرب حیطه آموزش اتفاق افتاده است.

کاهش در ارتباطات اجتماعی، فراگیری مهارت‌های زندگی، کسب هویت دانش‌آموزی، دستیابی به استقلال، تعهد و مسئولیت‌پذیری ازجمله آثار و نتایج اجتماعی و روانی حذف آموزش حضوری در مدارس بود که در کنار افت تحصیلی، میزان یادگیری، تضعیف مهارت خواندن و نوشتن، حل مسئله و درک مطلب نیز به‌عنوان تبعات مخرب حیطه آموزش اتفاق افتاده است.

این تأثیرات برای کودکان مقطع اول و دوم ابتدایی که پذیرش در مدرسه و آغاز دوران تحصیل مصادف با پیدایی کرونا بود، بدون شک بیش از دیگر دانش‌آموزان قابل لمس بود. این گروه محیط واقعی مدرسه و ارتباط چهره با چهره با معلم را تجربه نکرد. از درک احساس شیرین اولین روز مدرسه محروم شده و نتوانست ارتباط فیزیکی با دوستان و همسالان را در محیط واقعی کلاس درس تجربه کند.

روندی که به اعتقاد مشاوران، رشد شناختی، تکاملی، تعاملی، اجتماعی و رشد زبانی-بیانی کودکان و نوجوانان را هم در این مدت تحت تأثیر قرار داده و در برخی تضعیف کرده است.

فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان دراین‌باره معتقد است: مدرسه اولین جامعه کودک پس از محیط خانواده است که ارتباطات اجتماعی، تعامل با همسالان و رفاقت‌ها در آن شکل می‌گیرد. کودکان و نوجوانان در این دو سال از ارتباطات اجتماعی محروم شده و برای برخی کودکان و نوجوانان که آغاز دوران تحصیل مصادف با پیدایی کرونا بود، این تعامل‌ها به طور کل تجربه نشد.

مهشید رابطیان، با تأکید بر اهمیت ارتباطات اجتماعی گفت: تضعیف مهارت‌های ارتباطی، قطع ارتباط با اولیاء مدرسه و کاهش تعامل مدرسین و معلمین با مادران نیز در راستای این آموزش مجازی اتفاق افتاد.

فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان با اشاره به برگزاری یک کنگره در این رابطه افزود: رشد شناختی، تکاملی، تعاملی، اجتماعی و رشد زبانی - بیانی کودکان و نوجوانان نیز به دلیل شیوع این بیماری دچار مشکل شده و سطح یادگیری و تعاملات اجتماعی افت کرده است.

وی یادآور شد: برخی از کودکان نیز به‌واسطه مشکلات رشدی-تکاملی (کودکان بیش‌فعال، مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم و...) با اختلال در یادگیری مواجه بوده و این قشر توسط معلمان و معاونان در محیط مدرسه شناسایی و به مراکز مربوطه ارجاع داده می‌شدند. آموزش مجازی این فرصت را هم از کودکان و نوجوانان سلب کرد.

این فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان افزود: یکی دیگر از تبعات مخرب حذف آموزش حضوری، افزایش استفاده از فضای مجازی و اعتیاد برخی کودکان و نوجوانان به این فضا بود که با اتلاف هزینه، وقت و انرژی بسیاری همراه است. شماری از دانش‌آموزان همچنین با برخی از بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی آشنا شدند که متناسب با سن کودکان نیست.

به گفته رابطیان، برخی از والدین نیز کم‌سواد یا بی‌سواد بوده و نمی‌توانند در آموزش و یادگیری دروس آموزشی به فرزندان خود کمک کنند. همچنین برخی خانواده‌های بی‌بضاعت توان تهیه وسایل کمک‌آموزشی از قبیل تبلت و... را برای ارتباط با معلم و فراگیری دروس آموزشی نداشته و به‌منظور شرکت در کلاس‌های آنلاین دچار مشکل می‌شدند.

وی با اشاره به برخی کودکان و نوجوانان که پذیرش در مدرسه و آغاز دوران تحصیل آنان مصادف با پیدایی کرونا بود، تأکید کرد: امروز سیستم آموزشی کشور باید «نیمه‌حضوری-نیمه مجازی» باشد.

  نظر کارشناسان حوزه آموزش و پرورش دراین‌باره چیست؟

عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان و کارشناس مسائل آموزش و پرورش در این رابطه اظهار کرد: همه‌گیری کرونا تأثیرات متعددی بر تمامی جنبه‌های زندگی بشر داشته و همه صنوف، نهادها و سازمان‌ها را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا دهدست تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین نهادها که در دو سال اخیر به‌شدت تحت ‌تأثیر این واقعه قرار گرفت، نهاد آموزش و پرورش بود که نه‌فقط در جامعه ایران که در سراسر دنیا متأثر از این بیماری شد و بر اساس آمارهای رسمی کشور فرانسه، سوئد و آمریکا، زیان این بحران (بر آموزش و پرورش) در سازمان ملل هم قابل بررسی است.

  دانش‌آموز مقطع ابتدایی نیازمند ارتباط چهره به‌چهره با معلم است

وی افزود: تبعات مخرب همه‌گیری کرونا بر این نهاد در دوران ابتدایی بیش از دیگر مقاطع تحصیلی نشان داده شد؛ کودکان به‌ویژه در دوره اول و دوم ابتدایی نیازمند تجربه احساس محیط واقعی مدرسه و ارتباط چهره به چهره با معلم بوده و بر این اساس با تعطیلی مراکز آموزشی بیش از دیگر گروه‌ها متحمل آسیب می‌شوند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان خاطرنشان کرد: شیوع این بیماری ارتباط و تعامل فیزیکی دانش‌آموزان با معلم را از بین برد و مقاطع اول و دوم ابتدایی به طور کل محیط واقعی مدرسه، ارتباط با دوستان و همسالان، مدیران و مدرسان را تجربه نکردند.

دهدست اظهار کرد: با شیوع این بیماری از ابتدا سه نظریه برای ادامه تحصیل دانش‌آموزان مطرح شد؛ گروه نخست با تأکید بر اهمیت حفظ سلامت کودکان و نوجوانان معتقد به تعطیلی کامل مدارس و برگزاری کلاس‌های مجازی تا مدیریت کامل بیماری و پایان همه‌گیری بود.

وی ادامه داد: گروه دوم برخلاف گروه نخست، خواستار بازگشایی مدارس به‌ویژه مقاطع ابتدایی و تداوم کلاس‌های حضوری بوده و تجربه حضور در محیط واقعی مدرسه و ارتباط چهره به چهره با معلم را برای دانش‌آموزان ضروری تلقی می‌کردند. این گروه به‌منظور حفظ سلامت دانش‌آموزان اقداماتی چون رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تزریق اجباری واکسن کرونا برای کودکان را مطرح می‌کردند.

  تعلیم مدارس باید ترکیبی از آموزش مجازی و حضوری باشد

این کارشناس خاطرنشان کرد: گروه سوم با تکیه بر اعتدال معتقد بود، مدارس مقاطع ابتدایی از آغاز شیوع این بیماری نباید به طور کامل تعطیل می‌شد و دانش‌آموزان با یک برنامه‌ریزی جامع، تقسیم‌بندی به دو تا سه گروه و رعایت فاصله فیزیکی باید در مدارس حضور یافته و محیط واقعی آموزش و ارتباطات اجتماعی فیزیکی را تجربه کنند.

به باور دهدست، مدیریت حضور کودکان و نوجوانان در مدارس نظیر کاهش برگزاری جلسات کلاس به دو روز در هفته و... نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

وی اضافه کرد: بنابراین با برخی از اقدامات پیشگیرانه می‌شد کلاس‌های حضوری را از ابتدا برگزار و مانع از تعطیلی کامل مراکز آموزشی شد، اما بر اساس تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا مدارس تعطیل و مانع از کسب تجربه گذران روز اول مدرسه دانش‌آموزان دوره اول و دوم ابتدایی شد.

وی تأکید کرد: نظریه گروه سوم (ترکیبی از آموزش مجازی و حضوری) در دوران شیوع کرونا می‌توانست بهترین گزینه به‌ویژه برای مقاطع ابتدایی اول و دوم باشد.

ترکیبی از آموزش مجازی و حضوری به باور اغلب صاحب‌نظران این حوزه در ایام شیوع کرونا به‌منظور حفظ سلامت کودکان و نوجوانان و همچنین جلوگیری از افت تحصیلی جامعه هدف، بی‌شک از گزینه‌های مؤثر در این زمینه است.

آموزشی که در برگزاری کلاس‌های مجازی نیز از طریق ویدئو چت و... امکان تعامل با هم‌کلاسی‌ها، دوستان و همسالان را هم زیر نظر معلمان فراهم کرده و مانع از ضعف برقراری ارتباطات اجتماعی شود و با کاهش سطح انتظارات و توقعات از دانش‌آموزان با توجه به تعطیلی مدارس در این دو سال، تکرار برخی و یادآوری مباحث آموزشی گذشته و فراهم کردن یک محیط دوستانه و صمیمی زمان ازدست‌رفته را نیز جبران کنند.