زنجیره تولید فولاد به فرآیند تولید از استخراج سنگ آهن تا تولید شمش گفته می‌شود. به‌طور کلی این زنجیره شامل استخراج سنگ آهن از معدن و سپس تبدیل آن به کنسانتره و ورود آن به بخش فولادسازی و در نهایت ورود به بخش نورد است.

سنگ آهن به‌طور عمده با روش روباز استخراج و سپس به کارخانه تغلیظ برده می‌شود تا وارد مرحله فرآوری شود. فرآوری سنگ آهن از مهم‌ترین مراحل در زنجیره تولید فولاد به‌شمار می‌رود.

در فرآیند آهن‌سازی با توجه به پارامترهایی مانند عیار سنگ آهن و میزان عناصر متفرقه در کانسار استخراج شده، روش مناسب فرآوری تعیین می‌شود. محصول تولیدشده از فرآوری سنگ آهن به دو نوع سنگ آهن دانه‌بندی شده و کنسانتره سنگ آهن تقسیم می‌شود.

  فرآوری سنگ آهن

سنگ آهن دانه‌بندی شده، خوراک لازم، سنگ آهن با عیار حداقل 50 درصد است. در این روش خوراک پس از خرد شدن در سنگ‌شکن‌ها توسط سرند به سایزهای مختلف دانه‌بندی می‌شود و سپس با استفاده از روش‌های فیزیکی، سنگ آهن پرعیار تولید می‌شود. در این روش عمدتاً از روش مغناطیسی برای جدایش استفاده می‌شود. قابل ذکر است محصول این روش فرآوری، یعنی سنگ آهن دانه‌بندی شده به علت پایین بودن عیار، صرفاً در روش کوره بلند قابل استفاده بوده و در سیستم احیای مستقیم قابل استفاده نیست.

در روش دوم فرآوری سنگ آهن یعنی تولید کنسانتره آهن به دلیل تأثیر بهتر در پرعیارسازی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش از مدار فرآوری پیچیده‌تری استفاده می‌شود که شامل واحد خردایش، آسیا، پرعیارسازی و آبگیری است، سنگ آهن در این روش پس از خرد شدن توسط سنگ‌شکن‌ها در محیط خشک و رسیدن به ابعاد مناسب وارد آسیا می‌شوند و خردایش به روش تر ادامه پیدا می‌کند.

در قسمت خردایش تر از هیدروسیکلون برای کنترل ابعاد دانه‌بندی استفاده می‌شود و ماده معدنی که در این مرحله به ابعاد بسیار ریزی درآمده است اکنون آماده ورود به مرحله جدایش و پرعیارسازی است.

  فولادسازی

کنسانتره خشک‌شده در مرحله بعد وارد بخش فولادسازی می‌شود. در این بخش آهن پس از ورود به کوره بلند و با استفاده از روش‌های مختلف تبدیل به آهن مذاب و سپس تبدیل به فولاد می‌شود. فولاد خام حاصل بعد از آن وارد مرحله خالص‌سازی می‌شود و در نهایت فولاد تولید شده وارد آخرین حلقه از این زنجیره یعنی فرآیند نورد می‌شود. نورد یکی از روش‌های تغییر شکل مواد دارای قابلیت پلاستیسیته یا موم‌سان است. این روش در واقع نوعی آهنگری با استفاده از فناوری‌های پیشرفته است که در آن فولاد خام تبدیل به محصولات نهایی مورد استفاده در صنایع مانند تیرآهن، میلگرد، ورق فولادی و... می‌شود.

احداث زنجیره فولاد در استان کردستان مربوط به سفر استانی معاون اول رئیس جمهور وقت به کردستان در خرداد ماه سال 1394 است که مقرر شد، زنجیره فولاد با ظرفیت‌های 2٫5 میلیون تن کنسانتره، 2٫5 میلیون تن گندله، 1٫6 میلیون تن آهن اسفنجی و 1٫5 میلیون تن ذوب و ریخته‌گری به‌منظور تولید 1٫5 تن ورق سیاه، نورد گرم فولادی در کردستان اجرایی و هزاران نفر اشتغال‌زایی ایجاد شود.

پس از مصوبات و انجام فرایند اولیه برای اجرای پروژه، وزیر وقت صمت، دستور احداث دو واحد آهن اسفنجی با ظرفیت 800 هزار تن به‌طور جداگانه در شهرستان‌های بیجار و قروه را صادر کرد.

اگرچه کلنگ احداث زنجیره فولاد در کردستان سال‌ها پیش در دولت روحانی به زمین زده شد، اما این پروژه پس از گذشت چند سال از کلنگ‌زنی در همان مرحله اول باقی ماند و به گفته بهمن مرادنیا؛ استاندار وقت کردستان، اختلافات درون استانی علت رهایی برخی از پروژه‌ها ازجمله زنجیره فولاد در استان شده بود.

  آغاز عملیات اجرایی تکمیل زنجیره فولاد کردستان

آغاز عملیات اجرایی دو پروژه آهن اسفنجی بیجار و فولادسازی قروه در سال 1401 موضوعی بود که محمدرضا احمدی؛ مدیرعامل شرکت صنایع فولاد کردستان در بهمن‌ماه سال گذشته به آن اشاره کرد و گفت: مناقصه‌های این طرح برگزار شده و عملیات اجرایی هر دو طرح در ابتدای سال 1401 آغاز می‌شود.

عملیات اجرایی پروژه آهن اسفنجی بیجار با ظرفیت یک‌میلیون و 600 هزار تن و پروژه فولادسازی قروه با ظرفیت یک‌میلیون تن پس از عقد قرارداد و ابلاغ قرارداد به برنده مناقصه‌ها، آغاز خواهد شد و با تکمیل این دو پروژه، خام‌فروشی در کردستان متوقف و در مجموع برای پنج هزار و 500 نفر به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم اشتغال ایجاد خواهد کرد.

  تولید 1.5 تن فولاد در کردستان

معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت کردستان می‌گوید: مجموعه واحدهای تولید کنسانتره سنگ آهن در شهرستان بیجار 1.7 دهم میلیون تن واقعی کنسانتره سنگ آهن با درجه خلوص 65 تا 67 درصد است.

پیمان الماسی افزود: 13 پروژه در راستای اجرای زنجیره فولاد شامل کنسانتره سنگ آهن، گندله آهن، آهن اسفنجی و در نهایت تولید وروق گرم با سرمایه‌گذاری بیش از 33 هزار میلیارد تومان در سطح استان در دست اجراست که خوشبختانه با ورود سرمایه‌گذاران قوی در دو بخش دولتی و خصوصی شکل گرفته است.

وی تصریح کرد: خروجی زنجیره فولاد کردستان تولید 1.5 میلیون تن ورق گرم که عمدتاً مصارف صنعتی در کشور دارد و از نیازهای اساسی برای صنایع ماشین‌سازی، لوله‌سازی و... است، خواهد بود.

وی اضافه کرد: در زمینه زیرساخت‌های اجرای کار شامل تأمین آب، مواد اولیه و غیره هم هیچ مشکلی وجود ندارد و در مجموع در آینده نزدیک تعداد زیادی از این پروژه‌ها با سرمایه‌گذاری کلی 55 هزار میلیارد تومان و اشتغال‌زایی 6 هزار و 100 نفر به بهره‌برداری می‌رسد که آینده خوبی برای صنعت کردستان را رقم خواهد زد.

به گفته معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت کردستان، شرکت صبانور کردستان با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن کنسانتره سنگ آهن با درجه خلوص 65 تا 70 درصد یکی از بزرگ‌ترین واحدهای کنسانتره در کردستان است. تمام محصولاتی که در این واحد و سایر واحدها تولید می‌شود در خود استان و سایر استان‌ها فراوری می‌شود.

الماسی اذعان کرد: نیاز تولید سالیانه فولاد در کل کشور رقم بالایی است، با توجه به اینکه معادن استان کردستان کوچک هستند و بر همین اساس ظرفیت ذخایر زیادی هم ندارند سهم این استان در تأمین نیاز فولاد در کشور 1.5 تن برابر با پنج درصد است.

وی یادآوری کرد: ایجاد این ظرفیت با توجه به میزان نیاز کشور به تولید فولاد بسیار توجیه‌پذیر بوده و محصول نهایی در بازارهای داخلی عرضه می‌شود، اگر صادرات این محصول اصلاً توجیه اقتصادی ندارد اما در صورت تأمین نیاز داخل می‌توانیم بحث صادرات را داشته باشیم و هیچ مشکلی بابت بازاریابی به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم در رونق و حیات تولید این محصول نخواهیم داشت.

وی ادامه داد: بعد از تأمین نیاز داخلی مابقی تولید نیز به‌راحتی به سایر کشورها صادر خواهد شد و می‌توانیم بهترین بهره‌برداری را از این محصول استراتژیک داشته باشیم.

ظرفیت‌سازی ایجاد چهار هزار شغل در کردستان

معاون معدنی سازمان صنعت معدن و تجارت کردستان هم می‌گوید: در راستای جلوگیری از خام‌فروشی با توجه به افزایش ارزش افزوده و توجیه اقتصادی که داشت، بهره‌برداران در استان رو به توسعه کار معدن آوردند و در همین راستا معادن افزایش شناسایی میزان ذخایر و افزایش تولید.

مهدی سیفی افزود: ذخایر کردستان با ذخایر بزرگ در کشور قابل مقایسه نیست ولی برنامه‌ای کامل برای ایجاد و تکمیل زنجیره ارزش در استان داریم که ظرفیت‌سازی چهار هزار نفر اشتغال مستقیم در دست اقدام است.

وی اظهار کرد: در مجموعه معدنی سراب و کیمیا معادن سپاهان و فولاد صبانور اقدام به شناسایی بیشتر ذخایر خود کردند و با این افزایش میزان ذخایر ظرفیت مجموعه معدنی سراب به بیش از دو میلیون تن در سال رسید و ظرفیت شرکت کیمیامعادن سپاهان نیز در این راستا به بیش از 750 هزار تن در سال افزایش یافت.

این مسئول با بیان اینکه همزمان با این معادن، معدن قره‌کند با ظرفیت 130 هزار تن در سال شروع به فعالیت کرد افزود: در بحث ایجاد ارزش افزوده بیشتر، صبانور واحد تولید کنسانتره آهن با ظرفیت تولید بیش از یک میلیون تن در سال راه‌اندازی کرد و به‌تبع آن شرکت کیمیا معادن سپاهان نیز ظرفیت خود را افزایش داد.

سیفی همچنین تصریح کرد: بزرگ‌ترین واحد تولید کنسانتره سنگ آهن در کردستان هم در معدن شهرک متعلق به شرکت توسعه معدنی و صنعتی صبانور است که سالانه یک میلیون و 800 هزار تن کنسانتره سنگ آهن در آن تولید می‌شود.

وی افزود: ظرفیت معادن کردستان در مقایسه با ظرفیت معادن کشور قابل مقایسه نیست اما برای تکمیل زنجیره ارزش برنامه‌های مناسبی اعم از ایجاد ظرفیت اشتغال برای چهار هزار نفر در دست اقدام است.

معاون امور معادن صمت کردستان در ادامه به بازیافت پسماند کارخانه کنسانتره صبانور نیز اشاره و یادآور شد: پسماند کارخانه بعد از خروج دوباره تصفیه می‌شود به‌نحوی‌که در این کارخانه هدررفت منابع آبی نداریم.

سیفی با بیان اینکه خوشبختانه در حال حاضر شاهد رونق بسیار مناسبی در معادن شهرستان بیجار هستیم بنابراین فازهای توسعه‌ای این معادن در دست اقدام است افزود: در حال حاضر 25 پروانه بهره‌برداری سنگ آهن در استان داریم که 20 محدوده آن در حال بهره‌برداری است.

معاون امور معادن سازمان صمت کردستان افزود: جدای از اینکه طبق قانون معادن تمام متقاضیان اکتشافی بررسی اولیه را انجام و اقدام به ثبت محدوده‌های معدنی در سطح استان می‌کنند و در صورت وجود ظرفیت اقدامات دریافت پروانه را انجام می‌دهند در راستای علمی‌تر کردن کار پهنه‌های اکتشافی در سطح استان صورت گرفت.

سیفی با بیان اینکه پهنه بیجار، قروه، سقز و دیواندره برای انجام عملیات اکتشاف علمی تعریف شد، گفت: پرواز ژئوفیزیک هوایی برای نخستین‌بار در سطح استان انجام و مناطق امیدبخش شناسایی شده است.

وی عنوان کرد: انجام این مهم منجر به معرفی 14 نقطه امیدبخش فلزی در سطح پهنه قروه و 6 پهنه در سطح شهرستان بیجار شد و 23 محدوده دارای ظرفیت برای مزایده کشوری معرفی شد.

وی خاطرنشان کرد: امیدواریم چند معدن خاص در دل این 23 محدوده معرفی شود که البته فاز اولیه اکتشاف در معدن سقز به پایان رسیده و چهار محدوده امیدبخش معرفی شده و برنامه برای اکتشاف تفصیلی شروع شده است.

  وجود زمینه افزایش اشتغال به 100 نفر در معدن قره کند بیجار

سرپرست استخراج معدن قره‌کند بیجار هم دراین‌باره گفت: میزان ذخیره شناسایی شده سنگ آهن در معدن قره‌کند یک میلیون و 500 هزار تن با عیار 31 درصد است و در حال حاضر ظرفیت تولید سنگ آهن در این معدن 130 تا 200 هزار تن در سال است.

علی فتحی تصریح کرد: تولید 200 هزار تن سنگ آهن نیازمند 600 هزار تن باطله‌برداری است و با توجه به اینکه استخراج این کانسار در این معدن به شیوه روباز است به دلیل توپوگرافی منطقه شرایط کار چندین برابر سخت‌تر شده است.

وی از اشتغال به کار 50 نفر و امکان افزایش تولید تا 350 هزارتن علاوه بر ذخیره شناسایی کنونی بر اساس بررسی‌های صورت گرفته ذخیره احتمالی دیگری تا سه میلیون تن در این معدن وجود خبر داد و گفت: در راستای توسعه کار ایجاد کارخانه کنسانتره را هدف‌گذاری کرده‌ایم که احداث آن زمینه اشتغال برای 100 نفر دیگر از مردم منطقه را فراهم می‌کند.

وی به برخی مشکلات و کمبودها در مسیر هم گریزی زد و گفت: تأمین ماشین‌آلات و قطعات آن‌ها همواره برای سرمایه‌گذاران بسیار هزینه‌بر است و در صورت رفع این مشکل می‌توان شاهد تولید و اشتغال بیشتر در معادن باشیم.

این مسئول تصریح کرد: در حالی گازوئیل از منابع سوختی مورد نیاز برای ماشین‌آلات در مرحله اکتشاف است، متأسفانه شرکت نفت در این مرحله سوختی در اختیار معادن قرار نمی‌دهد و اختصاص سهمیه را منوط به نصب و وجود ماشین‌آلات کرده است و خرید سوخت هزینه‌های تولید را برای ما افزایش داده است.

  گندله‌سازی

معاون فنی مهندسی شرکت کیمیامعادن سپاهان بیجار هم گفت: در این واحد علاوه بر مرحله دانه‌بندی و خردایش تولید کنسانتره سنگ آهن هم انجام می‌شود.

به گفته فرزاد ارزانی، هم‌اکنون اکتشاف و استخراج سنگ آهن در 1.5 کیلومتر از 4.5 کیلومتر پهنه معدنی آن انجام و دو خط خردایش سنگ آهن در این معدن فعال است.

وی با بیان اینکه محصول بعد از گذر از خط خردایش به کارخانه کنسانتره منتقل می‌شود، عنوان کرد: کارخانه کنسانتره نیز مربوط به همین معدن و دارای دو فاز است که فاز نخست آن به ظرفیت 300 هزار تن در سال به بهره‌برداری رسیده و فاز دوم هم با ظرفیت 500 هزار تن به‌زودی وارد مدار تولید می‌شود.

معاون فنی مهندسی شرکت کیمیامعادن سپاهان بیجار خاطرنشان کرد: عیار کنسانتره تولیدشده در این واحد معدنی 66 درصد است که در فاصله 30 کیلومتری از معدن هم زمین مورد نیاز برای احداث واحد گندله تأمین شده و اوایل سال آینده احداث آن کلید خواهد خورد.

ارزانی تصریح کرد: این مجموعه در حال حاضر برای 420 نفر اشتغال‌زایی کرده است و با شروع به‌کار فاز دوم کارخانه کنسانتره این تعداد به 500 نفر افزایش خواهد یافت.