مبادی ورودی شهری به‌عنوان نخستین فضای القاکننده حس ورود به هر شهر، نماینده ویژگی‌ها و خصوصیات کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی آن بوده و نقش مؤثری را در بازتعریف خصوصیات شهرها ایفا می‌کنند اما امروزه این عناصر شهری به فضایی با سیمای نامطلوب و کاربری‌های ناسازگار با محیط شهری، بدل شده و فاقد کیفیت‌های خوانایی، سازگاری، هویت‌بخشی و خاطره‌انگیزی هستند.

به عبارت درست‌تر ورودی شهرهایی همچون همدان جدا از ساختار شهر و نحوه چیدمان ‌فضاهای شهری، تبدیل به بافت مرده شهر شده و از ساختار نظام‌مند خود در گذشته فاصله گرفته البته بدیهی است ورودی همدان امروز، نمی‌تواند تقلیدی از نظام ورودی در شهرهای باستانی باشد چراکه، اگر شهر را سیستمی زنده، متشکل از لایه‌های مختلف تاریخی، طبیعی، زیست‌محیطی، فرهنگی و اقتصادی و غیره تعریف کنیم، متوجه می‌شویم که ورودی این شهر نمی‌تواند جدا از لایه‌های ساختاریش تعریف شود.

درساختار نظام‌مند شهر امروز ورودی هویت خود را در کنار و با همنشینی با لایه‌های ساختاری ‌شهر می‌تواند بازیابد که این همنشینی در گرو شناسایی قابلیت‌های ورودی و میزان تأثیر آن در خوانایی فضاهای شهری است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌و‌گویی را با طراح شهری و نیز عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده بیان کرد: ورودی‌های شهر دارای سبقه تاریخی است یعنی همان‌طور که درباره ورودی یک خانه صحبت می‌کنم که یک حرمت، سلسله‌مراتب و هویت دارد، ورودی‌های شهری نیز باید این ویژگی‌ها را داشته باشند چراکه در قدیم از آن‌ها به‌عنوان آستانه و یا دروازه شهر یاد می‌شد و به‌نوعی نماینده هر شهر محسوب می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه در گذشته هیچ شهری یافت نمی‌شد که ورودی‌های مشابهی داشته باشند تصریح کرد: درواقع هر کدام دارای ویژگی‌ها و ظرفیت‌هایی بودند که بر مبنای آن ورودی را بنا می‌کردند.

وی افزود: البته در گذشته برای شهرها ورودی مشخصی وجود داشت زیرا دور تا دور شهر دیوار داشت و برای آن دروازه‌ای احداث می‌شد و ورودی کاملاً مشخص بود اما امروزه ورودی شهر یک موضوع ادراکی و حسی است یعنی به طور دقیق نمی‌توان بگویم مثلاً از فلان نقطه وارد شهر همدان شدیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه ورودی‌های امروزی شهرها یک زمینه ادراکی است که از طرق المان‌ها، ویژگی‌ها و توپوگرافی و غیره این احساس را در مخاطب ایجاد می‌کند که وارد یک شهر شده اظهار کرد: آنچه حائز اهمیت است اینکه ورودی‌ها بتوانند انعکاس‌دهنده هویت آن شهر باشند.

سجادزاده، افزود: البته در تعریف شاخص‌های ورودی هر شهر هم شاخص‌های فیزیکی مطرح است که در قالب ویژگی‌های کالبدی می‌تواند در قالب المان و مونومان و دروازه‌ها تداعی شود و هم ویژگی‌های روانی و زیبایی‌شناسی و ادراکی را دربرمی‌گیرد.

وی با بیان اینکه برخی‌ها ورودی‌های همدان را پنج و برخی‌ها سه مورد ترسیم و تعریف می‌کنند، تشریح کرد: معتقدان به داشتن سه ورودی، دروازه‌های همدان را ورودی تهران، کرمانشاه و ملایر می‌دانند.

این استاد شهرسازی، افزود: در نقشه‌های قدیمی تعداد بیشتر است به طوری که برای همدان پنج تا هفت مورد مشخص شده؛ به عنوان مثال دروازه تویسرکان، اراک، اسدآباد و غیره نیز علاوه بر موارد عنوان‌شده در بالا در نقشه‌ها معلوم است، البته این تعداد ورودی بدان جهت است که در گذشته، مسیر‌های مال‌رو و دسترسی‌های انسانی برای ورود به شهر ملاک بود اما در حال حاضر دسترسی از طریق خودرو شاخص تعریف‌کننده به‌شمار می‌‌رود.

سجادزاده با اشاره به اینکه علاوه بر سه مورد مهم عنوان‌شده ما دو ورودی دیگر نیز به شهر همدان داریم که شامل گنجنامه به سمت تویسرکان و همدان به سمت لالجین و علیصدر می‌شود که منطق داشتن پنج ورودی از سوی برخی‌ها، بر این امر استوار است، ابراز کرد: نکته حائز اهمیت اینکه عمده برنامه شهرداری، بر سه ورودی اصلی همدان تمرکز دارد.

وی ادامه داد: در برنامه ساماندهی این ورودی‌ها بنده به همراه سایر همکاران ناظر علمی این پروژه بودم بنابراین از چند و چون وضعیت این ورودی‌ها به طور کامل اطلاع دارم.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه طبق آنچه در دستور کار قرار داشت همان مشاور طرح جامع برای برنامه ساماندهی ورودی‌های همدان از سوی مدیریت شهری انتخاب شد، تصریح کرد: چند سالی است که قرارداد این کار بسته شده و گویا مشاور مشغول به کار است اما بعد از چند ماه کار به‌نظر می‌رسد مشاور کار را به یک‌باره رها کرده و آنگونه که ما انتظار داشتیم ورودی‌ها بتوانند ویژگی‌های زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و هویتی شهر را به رخ بکشد نبود، بلکه نگاه او به خیلی از کارها در این بخش نیز همچون تجاربی که از قبل مشابه آن را داشتیم به سمت مسائل ترافیکی، فیزیکی و مهندسی کار بود تا سایر مسائل هویتی، اقتصادی و گردشگری و زیست محیطی و غیره.

سجادزاده با تأکید بر اینکه آنچه از مشاور انتظار می‌رفت این بود که در بدو امر یک چشم‌انداز مشخصی را برای هر یک از ورودی‌ها تبیین کند، گفت: بدین معنا که هرکدام هویت، شاخصه و ویژگی‌‌هایی دارد که آن را از سایر ورودی‌ها متمایز می‌کند به طور مثال روحیه‌ای که برای ورودی از سمت تهران قابل مشاهده است با ورودی از سمت ملایر متفاوت است.

وی با تأکید بر اینکه مهم‌ترین ورودی همدان، از سمت تهران است تشریح کرد: در این ورودی با توجه به ظرفیت‌های موجود در آن، یک چشم‌انداز اقتصاد گردشگری و یا کشاورزی گردشگری را می‌طلبد زیرا المان‌هایی که از کوره‌های قدیمی باقی مانده خود می‌تواند با نورپردازی مناسب آستانه روانی و ادراکی را برای مخاطب ایجاد کند زیرا وجود همین کوره‌ها و دوک‌‌ها است که در مخاطب این احساس را ایجاد می‌کند که وارد همدان شده است.

این طراح شهری افزود: بنابراین از مشاور انتظار می‌رود ابتدا این احساسات و آستانه‌های ادارکی را در ورود‌های شهر مشخص و سپس نسبت به تعریف چشم‌انداز برای هریک از ورودی‌ها اقدام کند.

سجادزاده با بیان اینکه باید مشاور در ورودی‌های شهر به طور مثال مشخص کند چشم‌انداز ورودی از سمت تهران گردشگری، از سمت ملایر صنعتی و از سمت کرمانشاه چیز دیگری است و سپس مطالعه دقیق داشته و برای آن برنامه‌های راهبردی تبیین کند، اظهار کرد: متأسفانه تاکنون شاهد این اتفاقات نبوده و کار نیمه‌تمام باقی‌مانده، باوجود پیگیری‌های دستگاه‌های مرتبط اما هیچ‌گونه پاسخگویی به این موضوع ندارند.

وی در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت فیزیکی ورودی‌های شهر را به تفکیک چگونه ارزیابی می‌کنید خاطرنشان کرد: همانطور که پیشتر عنوان شد ما به لحاظ فیزیکی در هر یک از ورودی‌ها ظرفیت‌هایی داریم که می‌توان از آن‌ها بهره برد حال آنکه این داشته‌ها در ورودی شهر از سمت تهران بسیار ملموس‌تر هستند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از ویژگی‌های ورودی این است که در آن المان‌هایی به لحاظ کالبدی و فیزیکی تعریف شود که در ذهن مخاطب باقی بماند، برای مثال وقتی برج آزادی را می‌بینم با اینکه دیگر در ورودی تهران قرار ندارد اما برای من همچنان تداعی‌کننده حس دعوت‌کنندگی و ورود به شهر تهران است.

سجادزاده با بیان اینکه دروازه شیراز نیز بیانگر ورود به این شهر است گفت: حال این سؤال مطرح می‌شود که در همدان به جز آن کوره‌های آجرپزی که به‌نوعی می‌توان آن را المان دانست در ورودی از سمت تهران وجود دارد چیزی در دیگر ورودی‌ها قرار است حس دعوت را در مخاطب برانگیزد؟

وی با اشاره به اینکه متأسفانه حتی به‌نظر می‌رسد برنامه‌ریزی خاصی هم برای این حوزه وجود ندارد، تصریح کرد: حال آنکه می‌توان برای هر یک از ورودی‌ها برنامه خاصی تعریف کرد، آن را به دست طراحان و مشاوران سپرد و روی آن از طریق برگزاری فراخوان مانور داد.

وی افزود: متأسفانه هیچ آستانه روانی و ادراکی در ورودی‌های همدان وجود ندارد و متأسفانه این مهم خود به یک چالش بدل شده به طوری که از سمت کرمانشاه وجود محیط خشک، خشن و پادگانی، کارگاهی و تعمیرگاهی به لحاظ روانی اصلاً برای ورودی شهر خوشایند نیست و به هیچ وجه احساس خوبی را در مخاطب ایجاد نمی‌کند.

این طراح شهری با تأکید بر اینکه ورودی‌های همدان می‌بایست به‌صورت واقعی در خور تاریخ و تمدن این شهر باشد، تشریح کرد: مسئله این است که صرفاً به واژ‌ه‌های این داشته در حال حاضر بسنده شده و روی یک تابلو در هر ورودی نصب شده، در حالی که در این ورودی‌ها هیچ نمادی از این تاریخ و تمدن به چشم نمی‌خورد که بخواهد این آستانه ادراکی را در مخاطب برانگیزد.

سجادزاده ادامه داد: این در حالی است که در شرف ثبت و تبدیل هگمتانه به یک اثر جهانی هستیم و این سؤال مطرح می‌شود که در آینده وقتی گردشگر خارجی و داخلی به این شهر وارد می‌شود آیا ورودی‌های ما مبین این اعتبار و آبرو برای شهر همدان خواهد بود یا خیر؟

وی با بیان اینکه متأسفانه اگر بخواهیم انصاف را رعایت کنیم باید بگویم در این زمینه اقدامات اندکی صورت گرفته اما کار خاصی انجام نشده و همچنان این مسئله را بیشتر به سمت و سوی مسائل ترافیکی سوق می‌دهند افزود: البته در این بخش نیز موفق عمل نکرده، به طور مثال در ورودی کرمانشاه مردم حداقل باید یک ساعت ترافیک را برای ورود به شهر تحمل کنند و همچنین شاهد انبوهی از پل‌ها و خودرو‌ها هستیم که یک فضای کاملاً خشن، زننده و آلوده را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند.

وی با بیان اینکه حتی به لحاظ سیما و منظر همچون تابلوها، بافت‌ها و فضای سبز نیز یک ورودی خوشایند را نمی‌توان برای همدان نام برد، تصریح کرد: اگر بخواهیم بنا به ظرفیت برای ورودی‌های همدان برنامه‌ریزی کنیم باید بگویم در ورودی ملایر اندک کارهایی انجام شده، مثلاً کارگاه‌های صنعتی و سنگ را به نزدیک باغ بهشت انتقال دادند که البته این فضای کارگاهی می‌تواند به‌عنوان مبنای هویتی همدان باشد زیرا کارگاه‌های صنعتی این قابلیت را دارند که بخشی از هویت یک شهر را نشان دهند، بنابراین می‌توان نسبت به ساماندهی این کارگاه به شکل زیبایی با مشخص کردن نما و تابلو‌های یکسان اقدام کنند و حتی از این ظرفیت به‌عنوان صنایع خلاق در ورودی شهر همدان یاد کرد زیرا در حال حاضر بخشی از چاپارخانه خود مؤید ویژگی‌های صنعتی همدان است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برای ورودی کرمانشاه نیز می‌توان فضای سبز شهری را به‌عنوان ظرفیت در نظر گرفت که نیازمند یک کیفیت‌بخشی به لحاظ سیما و منظر است، البته می‌توان نقاط خاصی را که از منظر دور قابلیت دیده شدن دارند از طریق کنترل تراکم و نیز کنترل دید‌های خاص به سمت الوند را مورد توجه قرار داد.

سجادزاده با بیان اینکه لازم نیز نیست برای هر ورودی یک کالبد و المان تعریف کنیم بلکه گاهی یک مجموعه می‌تواند خود کیفیت یک ورودی را داشته باشد اظهار کرد: البته اگر در کنار این مجموعه که در آن فضای سبز، سیما و منظر و در عین حال قابلیت نگاه از دور دست حائز اهمیت بالای برخوردار است، یک المان و مونومان برگرفته از ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی و نیز گذشته تاریخی شهر نیز تعریف شود شرایط موجود بهبود خواهد یافت.

وی با اشاره اینکه شهرداری همدان برای تشخیص ظرفیت‌ها و دارایی‌های ورودی نیازمند یک کار پژوهشی است گفت: در حال حاضر حداقل باید کارهای فوری از سوی مدیریت شهری برای بهبود ورودی‌های شهر همدان مورد توجه قرار گیرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد این روز‌ها کل شهر همدان چه به لحاظ طرح جامع شهری و چه به لحاظ ساماندهی ورودی‌های شهر معطل یک مشاور ناکارآمد است که مشخص نیست بنا به کدام پشتوانه همه برنامه‌ها و طرح‌های اساسی حوزه مدیریت کلان‌شهری همدان را به او سپرده‌اند و جالب‌تر اینکه در این بین کسی هم نیست بپرسد چرا باید حیات و زنده بودن یک شهر را به مشاور سپرد که حتی نسبت به شناخت همدان و داشته‌های آن بنا به آنچه که در طرح جامع طی این سال‌ها تجربه کردیم شناخت کافی را ندارد که نتیجه آن جز 6 سال معطلی شهر نبوده است.