نهم ذی‌الحجه، روز عرفه و از اعیاد بزرگ است، هرچند به اسم عید نامیده نشده است. روزی که خدای مهربان بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود خوانده و سفره جود و احسان خود را برای آن‌ها گسترده است. شیطان در این روز خوارتر، حقیرتر، رانده‌تر و در خشمناک‌ترین حالت خود خواهد بود. روایت شده که حضرت سجاد علیه‌السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم سؤال می‌کرد، فرمود: وای بر تو، آیا از غیر خدا در این روز سؤال می‌کنی؟ حال آنکه در این روز برای بچه‌های در شکم هم امید می‌رود ‌که فضل خدا شاملشان شود!

علاوه‌بر این، عرفه در روایات هم‌پای شب قدر معرفی شده، چنان که امام صادق علیه‌السلام فرمود‌ه‌اند: «مَن لَم‌یُغفَرْ لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم‌یُغفَرْ لَهُ إلى مِثلِهِ مِن قابِلٍ إلّا أن یَشهَدَ عَرَفَةَ؛ کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نشود، مگر آنکه در عرفه حاضر شود».

البته ماجرا به همین‌جا منتهی نمی‌شود؛ این عید روشن به عید بزرگ دیگر یعنی عید قربان متصل می‌شود و برای انسان مغموم و محروم امروز چه نعمتی بالاتر از اینکه آمرزیده شده و وارد عید بزرگی چون قربان شود؟ آن‌هم وقتی توفیق حضور در خانه خدا و صحرای عرفات و حاجی شدن را ندارد. خداوند اگرچه نظر رحمتش به سوی حاجیان خانه خود و زائران کوی اباعبدالله‌الحسین (ع) است، اما مگر می‌شود به ما که از آن حریم و حرم دوریم، نظر رحمت نیفکند؟

با این مقدمه کوتاه آنچه پیش روی شما است، گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی صفایی، معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان درخصوص فضیلت روز عرفه و عید بزرگ قربان است؛ حال که ما از صحرای عرفات و کربلا دوریم، چگونه می‌توانیم از این دو روز فیض برده و البته به منزلت آن واقف شویم؟ پاسخ به این سؤال و چند مورد دیگر را در ادامه بخوانید:

   اعتراف یا شناخت؟

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه عرفه از «عرفان» گرفته شده، عنوان کرد: برای این وجه تسمیه سابقه‌ای وجود دارد، مبنی بر اینکه وقتی حضرت جبرئیل می‌خواست مناسک حج را به حضرت ابراهیم علیه‌السلام آموزش بدهد، سؤال کرد: عرفتَ؟ یاد گرفتی؟ که حضرت ابراهیم پاسخ مثبت داد. البته دلیل دیگر نام مذکور به اعتقاد برخی‌ها این بوده که عرفات سرزمینی است که انسان به گناهان خود نزد خدا اعتراف می‌کنند و عرفه از «اعتراف» گرفته شده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی صفایی در ادامه خاطرنشان کرد: اگر عرفه از واژه‌ «عرفان» گرفته شده باشد، شناخت و آگاهی به مناسک مورد توجه است و اگر از «اعتراف» گرفته شده بود، چون روز بخشش و آمرزش به‌شمار می‌رود، توجه به خداوند با اقرار به گناهان و طلب آمرزش مد نظر است.

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه برخی از بزرگان معتقدند خداوند به دنبال بهانه است تا بندگان خود را ببخشد، تصریح کرد: در برخی از روایات آمده که در هر روز از ماه مبارک رمضان خداوند عده بسیاری از بندگان خود را می‌بخشد تا برسیم به شب آخر. در این شب، خداوند متعال به اندازه تمام افرادی که در این مدت بخشیده، بندگان خود را می‌آمرزد. منظورم این است که این ایام و اوقات همه بهانه است تا بنده به سراغ خدای خود رفته و اگر گناهی مرتکب شده، از او طلب مغفرت کند و البته که خداوند می‌بخشد.

   وجه تشابه عرفه و شب قدر، امام است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین صفایی در ادامه با اشاره به وجه تشابه عرفه و شب قدر که در روایات کنار هم آمده‌اند، اظهار کرد: خداوند متعال می‌خواهد بندگان خود را ببخشد و برخی از روزها و شب‌ها ویژگی‌های خاصی دارند؛ در روایات داریم که درخصوص شب قدر گفته شده افراد در این شب ایمن هستند. در عرفات هم حاجی درحال انجام اعمال حج و در مسیر رسیدن به عید قربان بوده (که طبق فرمایش مولا علی علیه‌السلام روزی که در آن گناه نکنیم، عید به‌شمار می‌رود). عید واقعی زمانی است که گناهان حاجی آمرزیده شده و خداوند از تقصیرات او گذشته باشد.

وی ادامه داد: در روایات داریم وقتی حاجی‌ها از حج برمی‌گردند، پاک شده و به آن‌ها ندا داده می‌شود «اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ؛ دوباره عمل را از سر بگیر.» روز عرفه بخشیده شدی، از این به بعد را مراقب باش که گناه نکنی و آلوده نشوی.

   عرفه بهانه‌ای است برای اینکه بندگان به نزد خدا برگردند

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود اظهار کرد: وقتی ما می‌بینیم شب قدر و روز عرفه تا این حد مورد تأکید خداوند متعال است و توجه به امام در آن مورد نظر خدای متعال بوده، طوری که زیارت امام حسین علیه‌السلام هم در این اوقات وارد شده و حتی در روایات داریم که خداوند ابتدا به زائر اباعبدالله (ع) و بعد به حجاج خانه خود نظر می‌کند، درمی‌یابیم این روز خاص بهانه‌ای است برای اینکه بندگان به نزد خدای متعال برگردند. حالا سؤال این است چرا توجه به امام در این زمان‌ها مورد تأکید خداوند است؟

   اگر قرار باشد رشدی برای بنده اتفاق بیفتد، در گرو ارتباط با امام است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین صفایی در ادامه به تفصیل توضیح داد: امام اصل و اساس شب قدر و عرفه است؛ به‌طوری که سوره قدر به سوره ولایت معروف بوده و امامت امام در آن ثابت می‌شود. خداوند فرموده «تنزل الملائکه» تنزل فعل مضارع و به معنای استمرار و همیشگی بودن است. یعنی خداوند هرروز این کار را انجام می‌دهد؛ در روایات داریم مردم در زمان غیبت امام خود را نمی‌بینند، اما امام در مراسم حج حاضر است و اگرچه مردم او را نمی‌بینند، اما او مردم را می‌بیند. زمانی که امام حی بود، یکی از انگیزه‌های شیعیان این بود که امام خود را ببینند. اگر قرار باشد رشدی اتفاق بیفتد، در گرو ارتباط با امام است و اگر این ارتباط نباشد، رشدی هم صورت نمی‌گیرد؛ چون خداوند متعال وقتی قرآن را نازل کرد، تبیین آن را برعهده پیامبر و بعد از آن بر دوش امام گذاشت. یعنی قرآن کتاب خودخوان نیست و دلیل اختلاف در فرقه‌های گوناگون همین مراجعه به این کتاب بدون فهمیدن کنه آن با رجوع به امام است. مرجئه، خوارج و غیره هم به سراغ قرآن رفتند، اما چون مُبیِن آن یعنی امام را نادیده گرفتند، از مسیر خارج شدند. رابطه امام با قرآن و شب قدر را می‌توان این‌طور تعریف کرد.

   هر اتفاقی در این دنیا می‌افتد، از کانال و به‌واسطه امام است

وی اضافه کرد: درخصوص عرفه هم حقیقت حج، دیدار امام (ع) است؛ در زمان غیبت امام ما را می‌بیند و برایمان دعا می‌کند. در دعای جامعه داریم هر اتفاقی در این دنیا می‌افتد، از کانال و به‌واسطه امام است، حتی اگر قرار باشد بخششی رخ دهد. شفاعتی که در مورد رسول خدا و اهل بیت (ع) مطرح بوده، همان کانالی است که خداوند می‌خواهد بندگان خود را ببخشد.

   شناخت امام در قبولی اعمال و استغفار مؤثر است

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در ادامه توضیح داد: در شفاعت معصوم دو نکته مطرح است؛ نخست اینکه منزلت امام را به ما یادآوری می‌کند و دوم اینکه انسان نمی‌تواند مستقیماً با خدا ارتباط بگیرد، چون فاصله بسیار زیاد است؛ پس یک معصوم می‌خواهد که بتواند با عالم معنا و خدا ارتباط بگیرد و واسطه بخشش ما و قبولی اعمال امام باشد. در ادعیه داریم نماز ما به‌واسطه امام قبول می‌شود. از امام کاظم (ع) روایت داریم که اگر شما روزها را روزه بگیرید و شب‌ها شب‌زنده‌داری کنید، اما امام را نشناسید، اثری ندارد. پس شناخت امام در قبولی اعمال و قبولی استغفار مؤثر است. در قرآن کریم هم خداوند خطاب به مؤمنان می‌گوید: «استغفر لهم الرسول» به سراغ پیغمبر (ص) بروید تا برای شما استغفار کند.

  امام واسطه آمرزش ما پیش خدا است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین صفایی با طرح این سؤال که چرا خداوند نمی‌گوید خودت بیا استغفار کن؟ تصریح کرد: این استغفار هم صحیح است، اما چرا خدا واسطه می‌فرستد؟ به‌دلیل همان ارتباطی که ما با امام می‌گیریم و از او که واسطه فیض است، می‌خواهیم ما را به خدا وصل کند. در عرفات و عرفه هم یکی از واسطه‌‌‌‌‌های بخشش امام بوده و شناخت امام و توجه فرد به وجود ایشان، در آموزش مؤثر است.

   مناسک انجام‌شده در عرفات مقدمه ورود به عید است

وی با تشریح نسبت عرفه و عید قربان نیز گفت: همان‌طور که پیش‌تر عرض کردم، مناسک انجام‌شده در عرفات مقدمه ورود به عید است. برای پاک وارد شدن به این روز، عرفه روز استغفار و بازگشت است؛ وقتی بازگشت تکمیل می‌شود که گناهان انسان آمرزیده شود و خداوند متعال یک نظر رحمت به انسان بیفکند که فردای این روز عید بوده، روزی که انسان بخشیده شده است.

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر انجام اعمالی که در مفاتیح‌الجنان آمده است، افزود: برای آمرزیده شدن در این روز راه میان‌بری نداریم، باید زحمت بکشیم. نماز عید را به جماعت (و اگر نشد، فرادی آن) اقامه کنیم که بسیار فضیلت دارد. مشارکت در قربانی کردن، لباس نو پوشیدن، تلاوت دعای ندبه و به یاد امام زمان (عج) بودن، باعث می‌شود خداوند متعال به بنده‌اش با نظر رحمت نگاه کند.

   دعاهای مفاتیح را بخوانید، آمرزش خدا راه میان‌بر ندارد

حجت‌الاسلام‌والمسلمین صفایی در پایان سخنان خود ابراز کرد: اگر فرد بتواند در روز عرفه روزه بگیرد، فضیلت بسیار دارد، روزهایی که به روزه توصیه شده، حکمت‌های خاص دارد و توجه به آن‌ها گره‌گشا است. خواندن دعای عرفه امام حسین (ع) و همراه شدن با جمعِ افراد با ایمان، بسیار مؤثر است. اگر هم به‌دلیل مشغله‌ها نمی‌توانیم در جمع باشیم، یکی دو ساعت نزدیک غروب با خودمان خلوت کنیم که هر چقدر انسان خود را به خدا نزدیک کند، اثر دارد. در پایان هم ضمن طلب دعای خیر توجه به احیای شب قربان هم بسیار توصیه شده است؛ امیدوارم همه ما و شما از این روز و شب نورانی بهره‌مند شویم.