حمل‌ونقل شهری یکی از مهم‌ترین مسائل کلان‌شهرهای ایران است و برخبلف اهمیتی که این سیستم در کلان‌شهرهای ایران دارد، متأسفانه برنامه‌ریزی راهبردی مدونی که راهنمای توسعه این سیستم باشد، کمتر به چشم می‌خورد؛ دراین‌بین شهر همدان نیز به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای کشور، از مشکلات ناشی از سیستم حمل‌ونقل ناکارآمد مستثنا نیست و حمل‌ونقل این شهر هم نیازمند یک برنامه جامع و راهبردی است. زیرا حرکت، عامل اصلی پویایی زندگی شهری و تداوم‌بخش کلیه فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح شهرها بوده، همچنین حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مرتبط با آن هم به‌صورت مستقیم و هم به‌صورت غیر مستقیم بر توسعه کالبدی شهرها اثرگذار است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت حمل‌ونقل به‌راستی سازنده و شکننده شهرها بوده، چراکه حمل‌ونقل شهری یکی از اصلی‌ترین زیربخش‌های توسعه و برنامه‌ریزی شهری است. شهروندان همه‌روزه با شبکه‌های پیاده و سواره و انواع مختلف حمل‌ونقل تماس داشته و برای پاسخگویی به طیفی از نیازهای شغلی، تحصیلی، خرید، تفریح و غیره، از حمل‌ونقل شهری استفاده می‌کنند؛ بنابراین حمل‌ونقل به یکی از مهم‌ترین بخش‌های کیفیت زندگی شهروندان تبدیل شده است، اما متأسفانه طی سال‌های اخیر بر اثر توسعه مبتنی بر حرکت اتومبیل، مسائل و مشکلات حمل‌ونقلی متعددی بروز کرده‌ و تا زمانی که برنامه‌های توسعه شهری بر مبنای حرکت اتومبیل تهیه و اجرا شوند، دستیابی به حمل‌ونقل پایدار امکان‌پذیر نخواهد بود. برای غلبه بر چنین مشکلاتی، نیاز است که در گام نخست حمل‌ونقل شهری از بُعد پایداری ارزیابی شده و سپس راه حل‌هایی برای بهبود شرایط موجود پیشنهاد شود. بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با محمدرضا عراقچیان، دانش‌آموخته دکترای معماری و شهرسازی و نیز عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه در بحث مورد اشاره شما نکته نخست این است که نباید مسائل فنی همچون ترافیک را به ابزار سیاسی بدل کرد، گفت: درواقع باید جناح‌ها و افراد سیاسی فراهم‌کننده زمینه اجرای تصیمات فنی گرفته‌شده باشند و نه اینکه سعی کنند مطابق با میل خودشان مسیر را عوض کنند.

 

محمدرضا عراقچیان با تأکید بر اینکه مسئله ترافیک در همدان همچون دیگر شهرها است و هیچ چیز عجیبی در مقایسه با سایر شهرها ندارد، اظهار کرد: این مسئله ناشی از مباحث اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و فنی است؛ بنابراین نکته‌ای که کارشناسان باید به آن توجه کنند، این است که ترافیک چه در بحث محاسبات و چه در بحث عملیاتی، از یک‌سری عوامل درونی و بیرونی پیروی می‌کند.

 

وی ادامه داد: عوامل درونی ترافیک را می‌توان سرعت‌ها، مدهای حمل‌ونقلی، مطالعات مبدأ و مقصد، میزان پارکینگ، میزان توقف در پارکینگ‌ها و از این دست مباحث دانست که یک کار عدد و رقمی است؛ بنابراین در این قسمت نباید هیچ سلیقه‌ای اعمال شود.

 

این کارشناس افزود: آن چیزی که در این بخش قرار نمی‌گیرد و باید به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد، اثر رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است؛ زیرا این مفاهیم در شهرهای مختلف، دارای ساختاری متفاوت است.

 

عراقچیان با اشاره به اینکه مثلاً ما در خیابان شهدا منطقه سر گذر و در خیابان باباطاهر محوطه سبزه میدان را داریم که در آن‌ها خریدوفروش میوه توسط شهروندان انجام می‌شود و اگر یک متخصص نگاهی به نوع کاربری این نقاط نداشته باشد و یا اینکه به‌طور کلی نگاه به اقتصاد بازار در همدان نداشته باشد حتماً طرح او با شکست مواجه خواهد شد، خاطرنشان کرد: آنچه ما از آن‌ها به‌عنوان عوامل بیرونی یاد می‌کنیم، شامل این‌دست مباحث می‌شود؛ مثلاً در اصول اولیه شهرسازی آمده که باید مدارس در مرکز محلات شکل بگیرند تا از خروج دانش‌آموزان از محل برای رفتن به مدرسه جلوگیری کنند، اما در همدان شاهد هستیم که چندین مدرسه در یک بلوار یا خیابان قرار گرفته‌اند که این مهم خود به‌لحاظ ترافیکی در ساعت مشخصی از روز مشکل‌ساز می‌شود و این بدان معنا است که موضوع مهم مذکور مورد توجه برنامه‌ریز ترافیکی شهر همدان قرار نگرفته است.

 

این استاد معماری و شهرسازی با اشاره به یکی دیگر از عوامل بیرونی تأثیرگذار در بحث ترافیک با عنوان مطالعات مبدأ و مقصد، گفت: قشر کارگر هرروز از شمال شهر به جنوب شهر برای کار مراجعه کرده و عصرهنگام برمی‌گردند، حال آنکه دراین‌بین مطالعات مبدأ و مقصد بوده که مشخص می‌کند ایستگاه‌های مبدأ، مقصد و میانی‌ آن‌ها کجا است؛ بنابراین نقصان در بحث مذکور، یقیناً این قشر را با مشکل مواجه خواهد کرد.

 

عراقچیان با تأکید بر اینکه دراین‌بین رفتار طرح جامع در ارتباط با توزیع کاربری‌ها نیز ازجمله عوامل بیرونی مؤثر در بحث ترافیکی است، ابراز کرد: باید دید پیشنهادات طرح جامع جدید در مدهای حمل‌ونقلی و برنامه‌ریزی ترافیکی لحاظ شده است یا خیر‍!

 

وی با بیان اینکه هنوز طرح ترافیک شهری همدان به‌طور قطعی تصویب نشده اما طرح جامع شهر در استان مصوبه گرفته و در شورای عالی معماری و شهرسازی کشور درحال نهایی شدن است، اظهار کرد: در بحث ترافیکی باید دید اثرات متقابل این دو طرح چیست.

 

این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید دید توسعه شهر بر مبنای طرح جامع جدید چه ارتباطی با طرح ترافیک شهر همدان دارد، تشریح کرد: به این مسئله باید توسط مشاورین این طرح‌ها پاسخ داده شود.

 

عراقچیان با اشاره به اینکه مباحث مذکور باید با مشاورین دو طرح هماهنگ شده باشد، اذعان کرد: باید به این سؤال پاسخ داده شود که اثرات این توسعه روی مد‌های حمل‌ونقلی همدان چیست.

 

این استاد معماری و شهرسازی با تأکید بر اینکه باید مشخص شود که اثرات مسکن اقدام ملی و مسکن مهر قدیم روی مدهای حمل‌ونقلی شهر همدان چیست، اظهار کرد: این مهم به معنای آن نیست که درباره این مباحث مطالعه نشده، بلکه بدان معنا است که شهروندان همدانی و کارشناسان شهری از نتایج این مطالعات بی‌اطلاع هستند.

 

وی با تأکید بر اینکه مشاوران باید ریزودرشت مباحث عنوان‌شده را از طریق رسانه‌ها به سمع و نظر مردم برسانند و از سوی دیگر شورای ترافیک مورد مصاحبه رسانه‌ها قرار گیرد تا نظر کارشناسان فنی خود را اعلام کند، گفت: پس از طی این مراحل و وقتی که کارشناسان از کارهای مشاوران اطلاع یافته و درعین‌حال از نظرات فنی نیز مطلع شدند، می‌توانند در این خصوص بهتر نظر دهند.

 

عراقچیان تأکید کرد: آنچه گفته شد، نظرات کلی بود؛ اما حالا برای شهری همچون همدان که طی چندسال اخیر به‌کارگیری مدهای حمل‌ونقلی مختلف برای حل مشکل ترافیک آن مطرح است، باید به این نکته توجه کرد که ما با یک شهر باستانی طرف هستیم که زیر آن پُر از چشمه‌ها و موضوعات باستان‌شناسی است و روی آن نیز برایمان سیما و منظر شهری از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین نمی‌توانیم هر کاری که دلمان خواست، بکنیم.

 

وی با اشاره به اینکه در انتخاب طرح ترافیکی برای شهرها باید توجه کرد که این مهم مسئله پیچیده‌ای است بنابراین اینکه تنها فلان مد را انتخاب کرده و بر اجرای آن اصرار بورزیم کافی نیست، گفت: این مسئله باید مبتنی بر واقعیت شهر و با بهره‌گیری از دانش کارشناسان در ابعاد مختلفی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، فنی و غیره باشد؛ بنابراین بنده اعتقاد ندارم که تنها کارشناسان ترافیکی در این بحث ملاک عمل در تصمیم‌سازی باشند.

 

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، مطالعات جامع حمل‌ونقل شهری که به آن طرح جامع حمل‌ونقل شهری اطلاق می‌شود، نوعی برنامه‌ریزی بلندمدت است که با هدف طرح و پردازش سیستم حمل‌ونقل یک شهر مطالعه و تدوین می‌شود. در این طرح سعی بر ایجاد توازن بین همه عناصر حمل‌ونقلی است، اما چنانکه این استاد دانشگاه عنوان کردند، برای تهیه این طرح مانند سایر مطالعات، گام نخست انجام طرح جامع حمل‌ونقل شهری و شناخت وضع موجود و مشکلات مربوطه است؛ بنابراین امیدواریم در این طرح که می‌بایست مبتنی بر واقعیت‌های موجود شهر باشد، بهترین تصمیم با هم‌فکری صاحب‌نظران مرتبط با عوامل درونی حوزه ترفیکی برای شهری همچون همدان مورد توجه قرار گیرد، زیرا این‌روزها دیگر در نقاط پُرتردد کارهای مهندسی کوتاه‌مدت اضطراری پاسخ‌گوی نیاز شهروندان نیست، به‌طوری که اغلب چهارراه‌ها و معابر اصلی چه صبح‌هنگام، چه ظهر و چه عصر، با حجم عظیمی از ترافیک مواجه هستند که هیچ جابه‌جایی دوربرگردان‌ها، ایجاد میدانچه و برداشتن میدان و استقرار چراغ راهنمایی، قادر نیست این مهم را مدیریت کند.