سینما به‌واسطه نقش تعیین‌کننده و نافذی که در تقویت یا تغییر افکار عمومی دارد، یکی از بی‌بدیل‌ترین و قدرتمندترین ابزار در عرصه فرهنگ‌سازی هر جامعه است. ابزاری منحصر به‌فرد که امروزه در بسیاری از کشورها برای بسترسازی و عملیاتی کردن برنامه‌ها و راهبردهای کلان ملی و بین‌المللی از آن بهره می‌گیرند.

در ایران نیز سینما از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به‌مرور تأثیرش را در جامعه نشان می‌دهد. در این بین آنچه مسلم است اینکه سینما حقیقیت ژانری انحصاری است که تمام تلاشش این بود از روی دست کسی ننویسد و به هویت، تاریخ، باور و عقیده پایبند باشد و الگوسازی کند. سینمای مقاومت در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته و از فیلم‌های بلند و کوتاه سینمایی را شامل می‌شود.

به طوری که در این زمینه کمپانی‌هایی همچون اوج، سوره و غیره هرساله آثار متعددی می‌سازند و در جشنواره‌های کشور نیز همواره شاهد حضور چند اثر با این موضوعات مختلف هستیم که در این بین جشنواره حقیقت یکی از مهم‌ترین جشنواره‌هایی است که بر سینمای راهبردی همواره تأکید داشته و با حضور کارگردانان جوان و خوشفکری که نگاهی عمیق دارند، تلاش می‌کند مخاطب را با وقایع بکر و دیده نشده از آرمان‌های ایرانی- اسلامی آشنا کند.

حال آنکه جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران که عموماً با نام جشنواره سینما حقیقت شناخته می‌شود، از سال 1386 توسط مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز به کار کرده و آذرماه هر سال در تهران برگزار می‌شود. سال جاری نیز هفدهم آن برگزار شد.

به بهانه این رویداد فرهنگی برآن شدیم تا را با مستندساز کردستانی گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

زانیار لطفی با بیان اینکه دانش‌آموخته کارشناسی ارشد سینما از دانشگاه هنر تهران است، گفت: از سال 90 نیز به‌صورت جدی در عرصه مستندسازی به‌عنوان فیلم‌بردار ورود کردم.

وی با تأکید بر اینکه طی چند سال اخیر به عرصه تولید فیلم مستند ورود کردم، گفت: آن چیزی که در سینما در قالب فیلم داستانی و مستند اهمیت دارد، باورپذیری است.

وی با بیان اینکه به قول یکی از مستندسازان سینما فیلم نباید ساختگی بودنش مشخص باشد، افزود: یکی از امتیازات بزرگی که فیلم مستند برای مخاطب دارد این است که بخش بزرگی از اطلاعاتی که به او مخابره می‌کند در قالب باورپذیری از پیش تعیین‌شده قرار می‌گیرند.

این مستندساز 42 ساله با تأکید بر اینکه بر اساس اطلاعات واقعی از پیش تعریف‌شده در فیلم مستند، این سبک از سینما یک جریان واقعی را برای مخاطب به تصویر می‌کشد، گفت: این فیلم ممکن است جذابیت‌های دراماتیک فیلم داستانی را نداشته باشد اما با انتخاب سوژه، ساختار و زاویه دید ویژه از سوی فیلم‌ساز می‌توان به جذابیت‌های فیلم مستند افزود.

لطفی ادامه داد: در پی افزودن این جذابیت‌ها می‌توان این فرصت را ایجاد کرد که در بین مخاطب عام نیز بسیاری را جذب کرد.

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه طی سال‌های اخیر شاهد یک اتفاق خوب در عرصه سینما مستند بوده‌ایم و آن اینکه حمایت‌های خوبی از تولید فیلم‌های کوتاه مستند از سوی ارگان‌های دولتی و کمپانی‌های خصوصی می‌شود، اذعان کرد: این امر در کیفیت‌بخشی به کارها مؤثر واقع شده است.

این کارگردان با اشاره به اینکه خوشبختانه سینما مستند به لحاظ درآمدی نیز یکی از مسیر‌های زودبازه در عرصه فیلم‌سازی است تشریح کرد: در این سبک معمولاً این امکان فراهم است که در قالب فروش و پخش فیلم‌های مستند ورود کرده و در حوزه تولید نیز هزینه تمام‌شده آن به‌دلیل عدم نیاز به جذب سلبریتی‌ها نسبت به فیلم‌های داستانی کمتر است.

لطفی با بیان اینکه اصلی‌ترین بحث در جذب مخاطب عام برای فیلم مستند به انتخاب موضوع و سوژه‌هایی که دغدغه‌های روز بوده و اطلاعات مناسبی را به مخاطب ارائه کند بازمی‌گردد، تصریح کرد: در این بین نمی‌توان از جذابیت‌های ساختاری و فرمی در اجرای فیلم مستند نیز غافل شد.

وی ادامه داد: نکته بعدی اینکه اگر فرهنگ‌سازی دیدن فیلم مستند نیز در اولویت برنامه‌های اجرایی از سوی دست‌اندرکاران امر قرار گیرد یقیناً در جذب مخاطب عام بی‌تأثیر نخواهد بود.

این هنرمند کردستانی با ابراز تأسف از اینکه ما برای فیلم‌های مستند هیچ اکران جدی نداریم، خاطرنشان‌ کرد: تنها بستر دیده شدن ما، جشنواره سینما حقیقیت است که حتی در آن نیز امکان دیده شدن فیلم برای عموم فراهم نیست.

لطفی با بیان اینکه نبود مخاطب عام ضعف شدید جشنواره حقیقیت است اظهار کرد: بنابراین اگر در چارت اکران عمومی سینما، فیلم مستند نیز گنجانده شود یقیناً مخاطبان خاص خود را خواهد داشت البته شاید زمان‌بر باشد.

وی با اشاره به اینکه یقیناً با فرهنگ‌سازی می‌توان این مفهوم را در ذهن مخاطب ایجاد کرد که فیلم‌های مستند ارزش دیدن داشته و در گیشه موفق عمل خواهند کرد، افزود: برای مثل طی دو ماه اخیر در آمریکا یکی از سه فیلم پرفروش مستند Bob Dylan: Don't Look Back، به‌کارگردانی دی. ای. پِنبِیکر، است که تور کنسرت باب دیلن در سال 1965 در انگلستان را به ‌تصویر می‌کشد.

این مستندساز کردستانی با تأکید بر اینکه به‌نظر می‌رسد حمایت پخش تأثیر بسزایی در جلب مخاطب خواهد داشت افزود: در این بین اکران فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره سینما حقیقیت در استان‌ها یقیناً در آشنایی و ارتباط بیشتر مردم عامی با این سبک از سینما به‌صورت 100 درصدی اثرگذار خواهد بود.

لطفی ادامه داد: این تأثیرگذاری در برخی موارد دوچندان خواهد بود مثلاً وقتی یکی از فیلم‌سازان استان‌ها میزبانی اثری در جشنواره را داشته باشد و در اکران‌های استانی به نمایش درآید.

وی با تأکید بر اینکه بی‌گمان اکران همزمان فیلم‌های جشنواره اعتبار جشنواره را در بین مردم بیشتر خواهد کرد و انگیزه مضاعف را در تولیدکنندگان فیلم‌های مستند افزایش می‌دهد، افزود: با تجربه‌ای که بیش از یک دهه در حوزه سینمای مستند دارم آنچه برایم به اثبات رسیده این است که جشنواره سینماحقیقیت انگیزه را برای کار دوباره و تلاش مضاعف تولید‌کنندگان افزایش می‌دهد.

وی با اشاره به فعالیت خود در قامت تولیدکننده گفت: تاکنون در بیش از 40 اثر کوتاه و بلند داستانی و مستند با عناوین فیلم‌بردار، تدوین‌گر و صداگذار مشارکت داشته‌ام.

این مستندساز با اشاره به اینکه در سال 1399 جایزه بهترین صداگذاری فیلم جشنواره گیمفا برزیل، برای فیلم کوتاه «تعدیل» به کارگردانی کیوان سروری از تولیدات حوزه هنری استان کردستان به بنده رسید افزود: این فیلم با هدف کاهش آسیب‌های اجتماعی در مورد دو دوست و همکار است که یک اتفاق آن‌ها را در موقعیت عجیبی قرار می‌دهد.

لطفی خاطرنشان کرد: علاوه بر اینکه به‌منظور به تصویر درآوردن ظرفیت‌های ناحیه منفصل شهری نایسر، مستند «نایسر، در نوبت اکران» نیز از دیگر تولیدات بنده در عرصه کارگردانی است؛ در راستای برنامه‌های طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر‌رسمی و حاشیه‌ای، حوزه هنری استان کردستان برنامه‌های مختلفی را در جهت حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و هنری در محلات نایسر و ننله آغاز کرده که یکی از راهکار در بخش تولید مستند است.

وی ادامه داد: علاوه بر این آذرماه سال جاری بود که فیلم مستند بلند «گیسلو» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محمدصادق اسماعیلی، از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، موفق به کسب تندیس نقره‌ای جشنواره تی ‌آر تی ترکیه شد که فیلم‌برداری این اثر را نیز بنده برعهده داشتم.

وی گفت: البته «گیسلو» پیش‌ازاین، در جشنواره‌های بین‌المللی «بیگ اسکای» آمریکا و مونترال کانادا حضور داشته و در بخش مسابقه پانزدهمین دوره جشنواره «سینما حقیقت» ایران، کاندید جایزه بهترین کارگردانی، تدوین و آهنگ‌سازی، شده است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد عمده مشکل ما در حوزه سینمای مستند، در بعد دیده شدن است حال وقتی این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم مشخص می‌شود که فیلم‌های مستند و کوتاه، فضای ویژه‌ای برای تبلیغات در اختیار ندارند بنابراین اگر مخاطبانی هم که از فیلم‌های مستند تأثیرگذار مطلع ‌شوند، حاصل تبلیغات فردی است یا اینکه یک مستند که در یک جشنواره‌ای امکان اکران پیدا می‌کند که مشخصاً مهم‌‌ترین جشنواره سینمای مستند در کشور ما که خیلی هم تأثیرگذار است، از جشنواره سینماحقیقت است.

بنابراین با پذیرش این موضوع که امکان تبلیغات برای سینمای مستند و فیلم کوتاه وجود ندارد، امکان نمایش این آثار به جشنواره‌های موضوعی مثل سینماحقیقت یا تلویزیون محدود می‌شود که مخاطب خاص این جشنواره هم باید از بین این موارد انتخاب کند.

پس انتظارمی رود متولیان امر برای رفع این مانع از پیش روی سینما مستند، تلاش لازم را به‌عنوان یک بخش مهم در عرصه فرهنگ‌سازی، در دستور کار خود قرار دهند.