المان یا نماد شهری ازجمله عناصر ویژه در طراحی شهری است که به کمک هنر معماری و پیکره‌سازی از ویژگی‌های اشکال و حجم‌ها، استفاده کرده و مفاهیم خاصی را به مخاطب انتقال می‌دهد.

یک المان شهری می‌تواند با مواد اولیه مختلف (انواع فلز، سنگ مرمر، فایبرگلاس، چوب، بتن و غیره) به شکل پیکره انسان، حیوان و یا اشیا طراحی شود علاوه بر این می‌توان از هنر انتزاعی در خلق آن استفاده کرد.

به‌طور کلی تولید المان در قالب یک محصول، با ایجاد نوعی نماد فرهنگی، باعث به‌وجود آمدن هویت یک شهر شده و با تکرار این موارد در ذهن مخاطب، جاودانه خواهند شد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با استاد گرافیک دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان و حسین اردلانی؛ استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی پرستار شهری با بیان اینکه مواد اولیه و استفاده از مصالح و مواد مختلف در المان‌های شهری، تابعی از موقعیت جغرافیایی و آب و هوای شهرهاست که با یکدیگر متفاوت‌اند، گفت: مدیران، طراحان و سازندگان پیش از اینکه به جنبه زیباشناختی المان‌ها بپردازند باید انطباق مصالح و مواد آن‌ها را با شرایط جوی منطقه مورد سنجش قرار دهند.

وی در تشریح این مسئله گفت: در نظر بگیرید که در شهرهای شمالی یا در همدان که میزان بارش و گرد و خاک زیاد است، ساخت المان از جنس فلز به بهانه ارزان‌قیمت تمام شدن قابل قبول نیست زیرا در بازه زمانی کوتاه‌مدت دچار زنگ‌زدگی شده و کدر می‌شود و چهره زشتی به خود می‌گیرد.

وی با تأکید بر اینکه این امر دوام المان را نیز زیر سؤال می‌برد، اظهار کرد: طبق تحقیقی که اخیراً روی نقاشی‌های دیواری انجام شده، مشخص شد در شهرهایی که با تابش آفتاب بسیار مواجه‌اند، شاهد رنگ‌پریدگی نقاشی‌هایی هستیم که از زنگ قرمز در آن‌ها استفاده شده، همین رویکرد را در المان‌های شهری نیز داریم.

پرستار شهری عنوان کرد: این عوامل در دیده شدن و ساختار المان شهری از نگاه شهروندان و همچنین در زیباشناسی اثر تأثیر منفی خواهد گذاشت؛ به طوری که پس از مدتی با مستهلک شدن المان، به جای القای مفهوم مثبت اثر که هدف اصلی است، معنی بدی را به مخاطب القا می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه حتی در برخی مواقع استفاده از مواد اولیه نامناسب احساس تمسخر در شهروند ایجاد کرده و شکلی کاریکاتوری به خود می‌گیرد، ابراز کرد: اهمیت این مسئله بدان حد است که به‌نظر من اگر شهرداری طی یک سال تنها یک المان تولید کند اما در ساختار، فرم و متریال آن تفکر داشته باشد بسیار بهتر از آن است که در سال چندین المان بی‌کیفیت تولید کند.

استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه در حوزه کارکرد و زیباشناسی المان نیز باید بگویم این مسائل کاملاً تابع قواعد مشخصی است، اذعان کرد: این امر در ابعاد مختلف همچون تناسبات، تعادل و محل قرارگیری قابل بررسی است.

پرستار شهری با بیان اینکه در حال حاضر متأسفانه در آثار هنری شاهد بروز قدری شعارزدگی شدیم اذعان کرد: در این بین المان‌های شهری نیز از قاعده مستثنی نبوده‌اند بنابراین برای دوری از این شرایط لازم حتی اگر بحث شعار جز اهداف است این شعارها نماد پردازانه در طرح به اجرا درآید تا شهروند و مخاطب المان را برای درک مفهوم به تفکر وا دارد.

در ادامه استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با بیان اینکه در گرافیک شهری و المان‌ها اطلاع و آگاهی از چند ویژگی از اهمیت بالایی برخوردار است گفت: کارفرما یا همان سفارش‌دهنده اثر و هنرمندی که قرار است آن اثر را ایجاد کند، می‌بایست نسبت به آن‌ها آگاهی داشته و پیگیر اجرای کامل این ویژگی‌ها باشد.

حسین اردلانی با تأکید بر اینکه در بیشتر موارد هنرمندان نسبت به کارفر از این ویژگی آگاهی بیشتری دارند اما معمولاً در بسیاری از موارد این کارفرماست که اعمال سلیقه کرده و ویژگی‌ها و معیارها را از بین می‌برد، ابراز کرد: مهم‌ترین ویژگی این است که المان شهری با توجه به جغرافیای منطقه اجرا شود، مثلاً المان در همدان باید با یزد و بندرعباس به لحاظ اقلیم تفاوت داشته باشد.

وی با بیان اینکه دوم ویژگی به جانمایی در منطقه شهری بازمی‌گردد، گفت: اینکه المان در کجا قرار می‌گیرد نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی همدان در تبیین این اثر، افزود: مثلاً فرض کنید اثری که در محله استادان به‌کار می‌رود با المانی که در میدان امام جانمایی می‌کنیم به لحاظ جنس مخاطب و ویژگی‌های فرهنگی تفاوت دارد.

اردلانی با اشاره به اینکه ویژگی مهم بعدی اثر آن المان، نسبت به محیط پیرامون در چند 100 متر اطراف است، گفت: مثلاً یک نقاشی دیواری و یا مجسمه اگر در منطقه‌ای به‌کار گرفته شود که دیوار آن کوچک و یا فاصله آن با مخاطب کم باشد و یا اینکه آنجا تیر برق و یا پل عابر پیاده وجود داشته باشد، همه اینها باید در خود اثر نقش‌آفرینی داشته و در کنار این عوامل المان یا نقاشی دیواری به ایجاد آلودگی بصری منجر نشود.

وی با تأکید بر اینکه ویژگی چهارم به موضوع و هدف می‌پردازد، گفت: فرض کنید بخش‌هایی از شهرهای ما به مصلاها و امامزاده‌ها اختصاص دارد؛ قاعدتاً توجه به فضای مذهبی در گرافیک محیطی این گونه مناطق باید مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: از طرفی این مناطق در شهر از جنس گردشگری هستند پس علاوه بر فضای مذهبی توجه به المان‌ها و گرافیک مرتبط با موضوع خوش‌آمدگویی نیز نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد.

این گرافیست شهری با اشاره به اهمیت توجه به موضوع در حوزه المان‌های شهری اذعان کرد: در بسیاری از موارد بنده شاهد هستم که در ورودی‌های شهر از تصاویر شهدای گرانقدر استفاده می‌شود، این موضوع به لحاظ گرافیکی درست نیست بلکه المان‌ها باید مضامین مرتبط با خوش‌آمدگویی داشته باشد. از تصاویر شهدا می‌توان در جای مناسب استفاده کرد تا هدف و هویت درست شهری القا شود.

اردلانی در پاسخ به این سؤال که به لحاظ مواد اولیه سازنده المان‌های شهری چه نکاتی باید مورد توجه کارفرما و هنرمند قرار گیرد و ارزیابی شما از مسئله چگونه است؟ افزود: در بیشتر شهرها نسبت به ساخت المان‌های مناسبتی و موقت اقدام می‌شود حال آنکه توجه به مصالح، بنا به موقتی بودنشان نیازمند تفکر و توجه ویژه‌ای نیست؛ اما اگر قرار است ماندگاری داشته باشد می‌بایست بنا به اقلیم و آب و هوای آن شهر از مقاومت مناسبی برخوردار باشد.

وی افزود: البته نباید از این موضوع غافل شد که المان‌ها نیازمند تعمیر و نگهداری هستند و مدیریت شهری می‌بایست برای این امر بودجه جداگانه‌ای را درنظر بگیرد.

وی با تأکید بر اینکه به لحاظ فرمی نیز المان شهری باید منطبق با سلیقه شهروند امروز باشد چراکه با پیشرفت نرم‌افزار‌ها مخاطبان آگاهی بالایی یافته و رسانه‌ها از قدرت بالایی برخوردارند گفت: بنابراین المان‌ها باید به لحاظ فرمی از زمان معاصر و سلیقه مدرن پیروی کند. برای نمونه طی سال‌های اخیر سازمان زیباسازی شهرداری همدان در یک اقدام قابل تقدیر اقدام به بازسازی تصاویر شهدای نقش بسته در دیوارهای اطراف میدان امامزاده عبدالله کرد زیرا نقاشی قبلی دیگر با تحولات دنیای امروز و جامعه مخاطب همخوانی نداشت بنابراین تصاویر قبلی را که در زمان خود جز آثار برجسته بودند را پاک کرد و متناسب با سلیقه روز مخاطب تصاویر شهدا را با متد جدید و به‌صورت تک‌رنگ به اجرا درآورد.

وی درواکنش به اهمیت المانها دربحث هویت بخشی به شهر، اذعان کرد: مسئله اینجاست که هنرمند و مسئولان فرهنگی باید فرهنگ را شهر ارتقا دهند لذا این عزیزان نباید بر سلیقه عنوان تاکید شود مثلا درمیدان فرهنگی بوعلی استقرار مشاهیر درجوار مقبره این دانشمند با پیش زمینه مطالعاتی انجام شد نمادها فرهنگی بیشتری از همدان درمعرلض مخاطبان قرارگیرد لذا بهه کارگیری المانها سبک که هیچ گونه همخوانی با این جایگاه و منطقه ندارد حتی به صورت مناسبتی درست نیست بنابراین اینکه با استقرار المان‌ها رنگ لعاب دار تنها به فکر جلب مخاطب عام برالمانها باشیم اشتباه است زیرا مردم عامی یقینا طبق نگاه سطحی به رنگ ولعاب جلب شده و حتی ممکن است با آن المان نیز عکس بگیرند اما نکته اینجاست که این مهم نسان دهنده کیفیت و فاخر بودن اثر نیست.