سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : تربیت در لغت به معنای «ایجاد چیزی به‌صورت تدریجی تا اینکه به انتها برسد» آمده است حال آنکه این واژه در اصطلاح عبارت است از مجموعه اعمال یا تأثیرات عمدی و هدفدار یک انسان (مربی) به‌منظور اثرگذاری بر شناخت‌ها، اعتقادات، احساسات، عواطف و رفتارهای انسان یا انسان‌های دیگر (متربی یا متربیان) بر اساس برنامه‌ای سنجیده.
جالب‌تر اینکه تربیت، امری نیست که یکباره صورت گیرد؛ بلکه فرآیندی است که باید به‌تدریج و طی زمان با رعایت اصول آن انجام شود. بنابراین از آنجا که مادر، در سال‌های اولیه زندگی فرزند، بیشترین وقت او را در اختیار و تعامل بیشتری با وی دارد؛ باید بیش از هرکس دیگر مراقب رفتار و گفتار خویش باشد.
بر این اساس با توجه اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته مطالعات زنان و مدیر زیست عفیفانه بنیاد فارابی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر زهرا میرزایی، با بیان اینکه مادر به‌عنوان نماد عاطفه و محبت جایگاه ویژه‌ای در خانواده دارد، گفت: البته نمی‌توان به این مسئله توجه نکرد که نقش دیگر اعضای خانواده در حمایت از نقش مادران بسیار پررنگ است.
وی افزود: به‌دلیل اینکه مادر ارتباط عاطفی ویژه‌ای با اعضای خانواده به‌خصوص با فرزندان دارد تأثیری که به‌صورت معنوی و عاطفی می‌تواند بر آن‌ها داشته باشد بسیار زیاد است.
وی عنوان کرد: این ارتباط را پدر به‌صورت سخت‌تری با فرزندانش برقرار می‌کند، چراکه نماد قدرت و قانون‌گذاری و حمایت‌های سخت‌تر در خانواده است.
این دانش‌آموخته مطالعات زنان ادامه داد: این در حالی است که هنگام به دنیا آمدن نوزاد او را به آغوش گرم مادر می‌سپارند و او ‌تا مدت‌ها فکر می‌کند جزئی از وجود مادر است، این احساس تا آخر عمر بین فرزند و مادر وجود دارد.
میرزایی با اشاره به اینکه این ارتباط ویژه بین مادر و فرزند به هیچ وجه قابل انکار نیست، افزود: با این شرایط نحوه زندگی کردن به‌ویژه مدل به آرامش رسیدن و نحوه کسب امنیت روانی او بر فرزند تأثیرگذار خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه مدل و سبک رسیدن به آرامش و امنیت روانی یا در اصطلاح خودمان فضای عبادت مادر هم به فرزند آموزش خواهد داد و هم به‌صورت غیرمستقیم بر ترتیب دینی او مؤثر خواهد بود، افزود: این امری بسیار بدیهی است که میزان آرامش مادر و حال خوب او در پی انجام مراسم عبادی یقیناً بر اعضای خانواده و تربیت آن‌ها در حوزه اعتقادی مؤثر واقع خواهد شد.
وی در تشریح مطالب عنوان‌شده، گفت: همچنین وقتی مادری به سمت عرفان‌های نوظهور گرایش پیدا کرده یا مناسک دیگری را انجام می‌دهد درواقع خانواده را با این وادی آشنا کرده و این تأثیرگذاری منفی را به‌وضوح می‌توان در فرزندان دید.
این دانش‌آموخته دکتری مطالعات زنان افزود: اما از طرفی اگر فرزندان شاهد باشند که مادر خود به انجام عبادات ازجمله واجبات (از نماز و روزه گرفته تا حفظ حجاب و غیره) تمایل داشته و با میل و رغبت آن‌ها را به‌جا می‌آورد، همین تأثیر مثبت روانی بر مادر خود محرکی است برای تقویت بنیان اعتقادی فرزندان در انجام این عبادات.
میرزایی با بیان اینکه فرزند با دیدن حال خوب مادر در پی انجام عبادات به این نتیجه می‌رسد که نیازهای روانی او نیز می‌تواند در این مسیر پاسخ داده شود، ابراز کرد: درواقع از این طریق توانمندی روانی فرزندان افزایش پیدا می‌کند.
وی با ابراز اینکه آنچه عنوان شده هیچ‌یک از جنبه مذهبی مطرح نیست بلکه از جنبه روان‌شناسی، علوم اجتماعی و علوم تربیتی قابل بحث و اثبات است، عنوان کرد: البته در این بین نگرش فرزندان به این گونه مسائل نیز اهمیت بالایی دارد که در پی فراهم شدن بستر توسط والدین این امکان هست که در فرزند حتی این نگرش ایجاد شود.
وی با تأکید بر اینکه در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم که بنا به اجبار والدین فرزندان در مسیر عبادی و اعتقادی گام برداشته اما نسبت به آن‌ها نگرش مثبتی ندارند، افزود: همانطور که پیشتر عنوان شد مادر با رفتار و نگاه خود می‌تواند این نگرش مثبت را ایجاد کند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در متون دینی ما نیز تأکید بسیاری بر تأثیرگذار بودن نقش مادران بر اعتقادات فرزندان شده، ابراز کرد: اهمیت این مسئله تا بدان حد است که سفارش شده مادر از ابتدای تولد فرزندش به هنگام در آغوش گرفتن و شیر دادن به او وضو داشته باشد.
دکتر میرزائی با بیان اینکه همراه کردن فرزندان در مراسم‌های عبادی خود یکی دیگر از راهکارهای تقویت بنیان دینی در فرزندان است، افزود: البته در این زمینه باید بسیاری مسائل را در نظر داشت ازجمله اینکه حال فرزند در آن مقطع زمانی چگونه است، یا اینکه برای این انجام این کار از سوی والدین اجباری وجود نداشته باشد.
وی گفت: اگر پدر، مادر را در انجام فرایض دینی و اعتقادی همراهی کند تأثیرگذاری بر فرزند دوچندان می‌شود؛ درواقع یکی از ارکان تأثیرگذار در تقویت بنیان اعتقادات دینی همین امر است.
این دانش‌آموخته مطالعات زنان، با اشاره به اینکه ارتباط بین پدر و مادر در تمامی ابعاد زندگی تأثیر ویژه‌ای بر فرزندان می‌گذارد و برای زندگی آینده آن‌ها نیز آموزنده است، گفت: یقیناً این ارتباط در تقویت بنیان دینی فرزندان نیز مؤثر خواهد بود.
میرزائی با تأکید بر اینکه فراهم کردن شرایط دین‌داری از سوی پدر برای مادر خانواده و در عین حال برخورد مثبت او در مواجهه با اعمال عبادی مادر یکی از ارکان اساسی در محکم شدن اعتقادات فرزندان است، ابراز کرد: البته نگاه به تقویت و تکوین بنیان‌های دینی در فرزندان نمی‌تواند تک‌بعدی باشد زیرا مسائل مرتبط با حوزه علوم انسانی، اجتماعی و تربیتی تک‌بعدی نیستند؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که اگر مادر خود فرد دین‌داری بود حتماً فرزند او نیز دین‌دار خواهد بود.
وی افزود: مثلاً پیشتر بر اثرات مثبت حال خوب مادر در پی انجام اعمال عبادی و تأثیر‌گذاری این حال خوب بر فرزندان تأکید کردیم اما مسئله این است که شاید مادر حال خوبی را تجربه کرده باشد اما نتواند آن را به فرزند خود به‌درستی انتقال دهد و حتی در مواردی ممکن است به اجبار و با حال بد، فرزند را در انجام اعمال عبادی و پایبندی به مسائل مرتبط با حوزه دین‌داری با خود همراه کند.
این دانش‌آموخته مطالعات زنان با ابراز اینکه نکته حائز اهمیت دیگر اینکه این پازل زندگی که برای تربیت فرزند فراهم شده ممکن است تکمیل نباشد ادامه داد: به دیگر سخن در بسیاری از مواقع شاهد این عملکرد اشتباه از سوی خانواده هستیم که احساس می‌کنند همین که فرزند خود را در مراسمات شرکت داده و یا آن‌ها را به اماکن مذهبی می‌برند نیاز فرزند را به اجتماع، تفریح و شادی فراهم کرده‌اند حال آنکه این گونه نیست.
میرزائی عنوان کرد: در حوزه تعاملات اجتماعی پرداختن به اعمال دینی تنها پاسخگوی بخشی از نیاز روحی و روانی است و در کنار آن فرزند ما نیاز دارد با حال خوب و دید مثبت با دوستان خود تعامل داشته و با آن‌ها رفت و آمد کند.
وی با اشاره به اینکه البته در این بین سایر نهادهای تأثیرگذار در راستای جامعه‌پذیری فرزند نیز مؤثر است گفت: مدرسه، فضای آن و نگاه آن‌ها در بعد تربیتی دینی نیز تأثیرگذار خواهد بود اما متأسفانه شاهد آن هستیم که در این بخش مهم به‌درستی کار نشده و نوجوان و کودک ما در انجام فرایض دینی بنا به اجبار و رویکرد غلطی که در مدرسه بر او تحمیل می‌شود بنا به اقتضائات سنی آن را به لجبازی وادار می‌کنند یعنی ممکن است بنا به تربیت خانوادگی به انجام فرائض علاقه‌مند باشد اما در پی عملکرد اولیای مدرسه لجبازی کند.
وی با بیان اینکه نکته بعد اینکه بدون تردید مسئولیت انتقال ارزش‌ها و باورهای دینی به فرزندان در دنیای امروز نسبت به گذشته بسیار سنگین‌تر شده و ما در عصر ارتباطات زندگی می‌کنیم دنیایی که سرعت انتقال اطلاعات در آن بیش از حد تصور است اذعان کرد: علی‌رغم تمام تغییر و تحولات دنیای امروز، تحقیقات کارشناسی نشان می‌دهد که نقش خانواده در دین‌داری فرزندان بسیار اهمیت دارد این یعنی اگر والدین نقش خود در تربیت دینی فرزندان خود را به‌درستی ایفا کنند، گام بلندی در مسیر شکل‌گیری و تحکیم پایه‌های اعتقادی آن‌ها برداشته‌اند.

طاهره ترابی مهوش